هنر و ادبیات مدل و الگوی ویژه ای را به جهان و جهانیان ارائه می کند. هنری که در لابه لای سیم خاردار با بدنی زخمی و تنی خونین همچنان با لبخندی سرشار از امید روی پاهای خود می ایستد و سالهای سال پایداری می کند.
او باید بایستد، او باید خم نشود، چرا که چشم هزاران هزار چریک رزمنده در راه است تا نغمه های تازه را دریابد و با هنر آراسته مقاومت مبارزه کند. هنر فلسطین سلاح فلسطین است، او باید جهان را از فاجعه ای که اشغالگران پدید آورده اند آگاه سازد و روح ایستادگی و پویایی را در فرزندان تقویت کند. حضور هنرمندان فلسطینی در عالیترین جایگاه های هنری در جهان نشان دهنده این نکته است که اگر خانه ملتی را از آنان بگیری فرهنگ آنان را نمی توان غارت کرد و البته روزی همین فرهنگ و هنر بالنده صفوف آزادیخواهان جهان را نظمی نو خواهد داد و کاخ های پوشالی صهیونیست ها را بر سرشان آوار خواهد کرد. آنگاه عطر و بوی خوش میوه های شیرین مزرعه ها را سرمست خواهد کرد و گرمای آتش اجاق ها همه خانه های فلسطینی را گرم و روشن خواهد ساخت.
فلسطین همواره به عنوان کشوری اشغال شده با ملتی رنج دیده ذهن و خیال همه آزادگان جهان را به هم دردی و همدلی واداشته است. اما بیشترین اطلاعات همگان را مسائل نطامی و سیاسی درباره فلسطین تشکیل می دهد. مناسب دانستیم تا در گفت و گو با یکی از چهره های مبارز فلسطینی که خود اهل هنر و ادبیات است پیرامون بخش نسبتا مغفول اما پردامنه و پرسابقه یعنی فرهنگ و هنر به سخن بپردازیم تا مخاطبان و دوستداران ملت فلسطین با ویژگی های فرهنگی و هنری این ملت مبارز آشنا شوند. دکتر احمد حمدان که مسئول اطلاع رسانی جنبش حماس در ایران است خود نویسنده چند کتاب داستان است. وی در این گفت و گو به سوالات ما پاسخ داده است.
می خواهیم با شما درباره فرهنگ و هنر مردم فلسطین گفتگو کنیم. موضوعی که کمتر به آن پرداخته شده در حالی که مهم و لازم است، نظر شما چیست؟
توجه و حساسیت ملت های دوست و برادر نسبت به فرهنگ فلسطینی قابل ستایش است و احترام است. ملت مقاوم فلسطین از فرهنگ، هنر و ادبیاتی دیرینه و کهن برخوردار است. با وجود آن که جنگ فرهنگی میان صهیونیسم و مردم فلسطین وجود دارد و همه ارزش ها و مقدسات آنها مورد هجوم و آماج حملات ضد فرهنگی قرار گرفته اما در زمینه ادبیات و حتی هنر بیشترین چهره های مطرح متعلق به فلسطین هستند. شمار زیادی از نویسندگان جهان عرب در فلسطین زندگی می کنند. اگر به شناسنامه فرهنگی بسیاری از شهدای ما مراجعه شود معلوم خواهد شد که شاعران و هنرمندان فراوانی در این سرزمین و برای دفاع از فرهنگ و هویت خود جان باخته اند.
شما خود نویسنده هستید، در این باره کمی سخن بگویید.
نام کتاب من “دام کشنده” است. در این داستان به افشای ترفندهای رژیم صهیونیستی پرداخته ام و کوشیده ام با استفاده از زبان ادبیات جوانان انقلابی و مبارز را از خطرهای مختلف و ترفندهای شیطنت آمیز صهیونیست ها آگاه کنم. این کتاب بر اساس نیاز کتابخانه های جهان اسلام به شناخت ترفندهای جدید استکباری نوشته و خوشبختانه در عرض 6 ماه تمام شد. کتاب دیگرم با نام “یکه تازان مبارز” نیز بزودی به بازار نشر راه خواهد یافت.
آیا ادبیات و هنر در بحبوحه جنگ و تجاوز مجالی برای بروز در جوانان پیدا کرده است؟
در فلسطین جوانان بسیاری در انجمن های گوناگونی گردهم آمده اند و در هر انجمنی یکی از استادان و پیشکسوتان حضور دارد. نسل جدید فلسطین هم اکنون در حال معماری ادبیاتی هستند که از درون سرزمین های اشغالی و از لابه لای سیم خاردار پیام آزادی و نجات بشریت را نوید می دهد.
شما الان در ایران و در میان برادران و خواهران ایرانی خود هستید، بیشترین وظیفه و رسالت خود را در اینجا چه می دانید؟
لحظه ای که به سرزمین پاک و مقدس ایران وارد شدم همه ذهنم را این موضوع فرا گرفته بود که چه کارهایی را باید انجام دهم که تا میان هنرمندان، نویسندگان و فرهیختگان ایرانی و فلسطینی رابطه و تعامل برقرار سازم. بهتر است از این فرصتی که دست داده استفاده کنم و از همین جا به همه ایرانیان عزیز بگویم که ما از هر دانشجو و دانش پژوه ایرانی که حوزه پایان نامه یا تحقیقات و یا خلاقیت های هنری اش به مسئله فلسطین و آرمان های اسلامی و آزادیبخش آن مربوط می شود استقبال می کنیم. حتی بعضی از غذاهای ایرانی در اینجا طعم و عطر غذاهای سرزمین خودم را دارد و حتی من در نوعی از لباس و پوشش بانوان ایرانی مشابهت های خاصی با لباس زنان فلسطینی دیده ام. من به دنبال آن هستم تا حلقه های مشترک فرهنگ دو ملت را به نقاط عطف همدلی و هم آوایی تبدیل کنم.
آیا موافقید از ترانه شروع کنیم، چیزی که در فلسطین از قدمت و سابقه برخوردار است و گاه طراوت و شادابی آن انرژی و انگیزه دفاع در مقابل متجاوز را مضاعف می کند؟
ترانه های فلسطینی از تاریخی دیرینه برخوردار و از تحولات روزانه متاثر بوده است. در این بخش از هنر کسانی که صدای زیبایی داشته اند بیشتر درخشیده اند. اما از دهه 80 به بعد سازمان یافته تر شده و گروه های تخصصی تشکیل شده است. ترانه ها یا سرودها بخش مهم از فرهنگ و هنر فلسطینی را تشکیل می دهند. چون گاه مستقیما به مسائل، رنج ها و گله ها، شادی ها و پیروزی های آن دوره خاص مربوط می شوند. این است که در این باره یک بخش در زمینه آهنگ سازی، بخش دیگر در مورد ساخت و سرودن ترانه ها، بخشی هم درباره صدا و خواننده کار می کنند. آخرین گروه کسانی هستند که نحوه نمایش و اجرای ترانه ها را طراحی می کنند و رقص های فلسطینی را به جلوه درآورده اند.
از دوره های مختلف ترانه و ترانه سرایی بگویید، آیا اوج و فرودی هم داشته و مثلا در یک خط پیش رفته و یا دچار تحول شده است؟
دوره طلایی این ترانه ها و سرودها در دهه 80 بوده است. هم از نظر قدرت تاثیرگذاری و هم از نظر محتوا. الان رنگ سنتی خود را باخته و به سمت لحن و فضای رمانتیک رو آورده است. البته ساختار سنتی آن به هم نریخته است. امروز در کنار شعرهای حماسی و ترانه های تند ترانه ها و سرودهایی با مضمون زندگی نیز جوانه زده است. اما به هر حال در آن دوران نسلی که به شعر و سرود روی می آورد در زمان اوج مقاومت زندگی می کرد، زمانی که بیشتر وقت خود در زندان بودند.
نقش حماس به عنوان یک جنبش سیاسی و فرهنگی در حمایت از این هنر چیست؟
نه تنها حماس از مبتکران و نوآورانی که در این زمینه کار می کنند حمایت می کند، بلکه بیشتر این گروه ها وابسته به حماس هستند و حماس چتر هدایت و حمایت خود را بر سر آنها گسترانیده است. اکنون مشهورترین گروههای سرود و ترانه فلسطینی وابسته به جنبش حماس هستند.
ترانه های محلی، لالایی ها و زمزمه های عامیانه چطور، مضمون موضوع این زمزمه ها چیست؟
بله، فلسطین سرزمین نجواهای اشک آلود مادران در دل شبهای تیره است. مادرانی که با لالایی خود فرزندانشان را به خواب می سپارند تا یاد پدر مبارز زندانی یا شهید خواب آنها را نیاشوبد.
بیشترین لالایی ها و ترانه های محلی در هجر و فراق زیتون است. سوز و ناله سرزمین هایی که هر صبح با اذان مساجدشان طلوع می کرد. بیشتر ترانه های مادران هجران و دوری از زیتون، … حیفا و این گونه مسائل است و بیشترین و معمول ترین زمان این ترانه خوانی ها و همخوانی ها هنگام برداشت محصول زیتون است و البته ترانه هایی در توصیف عطر و طعم میوه های فلسطین، میوه هایی که عطر و بوی آنها تا صد متر آن سوی مزرعه ها و باغها به مشام می رسد. فلسطین سرزمین پرتقال های معطر و شیرین است.
در میان رزمندگان حماس شاعران و هنرمندان هم حضور دارند؟
یکی از کسانی که در زمینه شاعری دست توانا و ذوق سلیمی داشته و صاحب کتابی در زمینه شعر نو است دکتر رنتیسی است. او از جمله شاعران شهید ماست. این به هم پیوستگی شعر و شهادت یکی از مشخصات شعر امروز فلسطین است.
دکتر عبدالعزیز رنتیسی مثل برخی دیگر از همرزمانش صاحب مال و ثروت زیادی بوده است. اما به خاطر عشق و شور دینی و ملی شغل پزشکی را رها کرد. او در یکی از شعرهایش به گفت و گو با درون خود پرداخته است.
ای نفس آیا حاضری همچون چهارپایان زندگی کنی؟ در انبوه تجملات و لذت ها؟ یا اینکه می خواهی همچون سلحشوران “انسان” زندگی کنی؟ انسان باشی، اما در میان گلوله و زیر رگبار مسلسل ها زندگی کنی؟
نه … نه زندگی ارزش ندارد و چند روزی بیش نیست.
زندگی اگر فاقد کرامت، فاقد آزادی و فاقد ارزش باشد هرگز به پشیزی نخواهد ارزید.
ای نفس هر چه را که خودت می خواهی انتخاب کن.
عرصه های دیگر هنر چطور؟ آیا مردم و به خصوص جوانان فلسطینی در این عرصه ها حضور دارند و می درخشند؟
هنرمندان فلسطینی در عرصه های دیگر هم حضور دارند. بی شک در رشته کاریکاتور می توان نام فلسطین را در بلندی دید. خانم “امیه جحا” یکی از کاریکاتوریست های معروف توانست مسئله فلسطین را به طور شفاف به جهانیان توجیه کند. او بانویی فلسطینی است که همسرش به شهادت رسیده، نقاشی های این زن فلسطینی در جهان معروف شده و برنده جایزه بهترین نقاش در جهان عرب بوده است. فلسطین در حوزه فیلم هم توانست جایزه اسکار را به خودش اختصاص دهد، اسم این فیلم “راه به سوی شهر جنین” بود. در زمینه لباس سنتی آنقدر دامنه کار وسیع است که هنوز پژوهشی کامل انجام نشده، حتی مهندس و طراح مسجد الاقصی یک فلسطینی است به نام “رجا ابن حیوه”. او از برجسته ترین مهندسان دوره امویان بوده است.
آیا پراکندگی ناگزیر فلسطینیان در جاهای مختلف دنیا فرهنگ و هنر این خطه را دچار تشتت و نابسامانی نکرده است؟
هنر و ادبیات فلسطین از سال 1948 دوره ای را به نام دوران “مهجر” آغاز کرده و هنوز هم در این دوران به سر می برد. “عبدالرحمن بارودی” شاعر شهیر ما که در عربستان ساکن است در شعرها و سروده هایی فاخر توانسته این دوران را به تصویر بکشد. او تاکنون برنده جایزه های زیادی شده است. پراکندگی هنرمندان فلسطینی در همه جا به خصوص جهان عرب و جهان اسلام موجب انتشار پیام فلسطین در جهان شده است. فرهنگ غنی فلسطین حتی در این دوران توانسته تاثیر گذار هم باشد.
اکنون برخی از لباس ها و پوشش مناطقی مثل شام برگرفته از الگوی لباس های فلسطینی است. همین طور شیرینی نابلس که در همه جای کشورهای عرب پراکنده است یا صابونی که مختص شهر نابلس است از این گونه می باشد. ما معتقدیم هر فلسطینی در هر کجا نمادی از پرچم مقاومت و سنبلی از مظلومیت است.
شما خود به عنوان یک نویسنده فلسطینی آیا عضو انجمن یا گروهی که در سایه آن به تقویت، نقد و نشر آثارتان بپردازید هستید؟
بله من عضو انجمن جهانی “ادبیات اسلامی” هستم. این انجمن توسط “ابوالحسن الندوی” بنیانگذاری شد. وی در یکی از شهرهای هند زندگی می کرده و اصالتا از نوادگان پیامبر اکرم (ص) است. اگر چه مقر اصلی او هند بوده، اما این انجمن در بیشتر جاها شعبه دارد و فعالیت های گسترده ای را در زمینه ادبیات انجام می دهد. این انجمن مجله ای تحت عنوان ” ادبیات اسلامی” منشتر می کند.
مهمترین ویژگی این انجمن چیست؟
مشخصه اصلی این انجمن علاوه بر صبغه اسلامی آن، توجه و گرایش به طرح مسائل، فرهنگ، هنر و ادبیات فلسطین است. معمولا تازه ترین آثار ادبی در این مجله معرفی می شود.
این انجمن همچنین نشست ها و همایش هایی را با حضور شاعران بزرگ جهان عرب و فلسطین برگزار می کند.
حقیقت این است که هنر و ادبیات مقاومت همچون درختی تناور در حال رشد و میوه دادن است. در زیر سایه این درخت باشکوه رزمندگان می نشینند و نفس تازه می کنند. بلبلان به گرد شاخه ها و برگ های سبز آن به نغمه سرایی می پردازند تا ترنم این نغمه های حزین و البته امیدوار مردم دنیا را با روح لطیف و ذهن و خیال شاعرانه مردم فلسطین که سالهاست در رنج و هجر سرزمین خود به سر می برند آشنا سازد. وظیفه ما دفاع از این درخت است در مقابل دشمن تبر به دست فلسطین.
