مرکز مطالعات و پژوهش های استراتژیک “الزیتونه” کار خود را در تابستان سال 2004 آغاز کرد و به سرعت توانست جای خود را در حوزه فعالیت خود باز کند.
زمینه فعالیت مرکز مطالعات “الزیتونه” مسائل جهان عرب و اسلام است ؛ ولی به طور مشخص تاکید این مرکز بر مسئله فلسطین و چالش با پروژه صهیونیسم می باشد.
مرکز مذکور که مدیریت آن را دکتر محسن صالح، دانشیار رشته مطالعات فلسطین و تاریخ معاصر عرب و رئیس پیشین گروه تاریخ و تمدن دانشگاه بین المللی مالزی بر عهده دارد، در راستای ایجاد یک پایگاه گسترده اطلاعاتی بر اساس تازه ترین شیوه ها و نوین ترین متدها می کوشد و به منظور انجام پژوهش های معتبر علمی در ارتباط مستقیم با کارشناسان، اندیشمندان و متخصصان امر می باشد.
این مرکز پژوهشی و مطالعاتی که دفترش در بیروت قرار دارد، دوره هایی آموزشی را در حوزه های فعالیت خود برگزار می کند و مشاوره های فنی و کارشناسی را در این مورد به افراد می دهد. از دیگر فعالیت های این مرکز می توان به برگزاری همایش ها و کنفرانس ها اشاره کرد.
شایان ذکر است که موسسه الزیتونه یک هیات مشاوره دارد که برجسته ترین اندیشمندان، پژوهشگران و صاحب نظران در آن عضویت دارند. هدف موسسه، روشنگری و تبیین حقیقت چالش های منطقه ای ـ در سه سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی ـ است. از دیگر اهداف موسسه باید به جذب و آموزش پژوهشگران و آماده کردن آنها برای خدمت به مسائل عربی و اسلامی اشاره کرد.
محسن صالح، مدیر مرکز مطالعات و پژوهش های استراتژیک “الزیتونه” در مصاحبه با خبرنگار مرکز اطلاع رسانی فلسطین به بحث در خصوص فعالیت های این مرکز و همچنین اوضاع کنونی فلسطین و راه های خروج از بحران موجود پرداخت و آینده مسئله فلسطین را در پرتو وضعیت کنونی بررسی کرد. متن کامل این مصاحبه به شرح ذیل است:
س: ابتدا اجازه بدهید در مورد سیاست ها و فعالیت های مرکز پژوهش ها و مطالعات راهبردی الزیتونه بحثی داشته باشیم؟
ج: مرکز مطالعات و پژوهش های الزیتونه یک مرکز علمی، مستقل و غیر دولتی است که به هیچ گروه یا ارگانی وابستگی ندارد. موسسه ما در پژوهش ها و مطالعات خود بر اساس اصل خدمت به امت اسلام و عرب و همچنین حمایت از حقوق و قضایای عربی و اسلامی عمل می کند.
موسسه ما در فعالیت هایش، خود را پایبند متدهای علمی و واقعنگری می داند و در جمع آوری اطلاعات و ارزیابی آنها بر اصل دقت تاکید دارد.
ما در مرکز مطالعات راهبردی “الزیتونه” بر ارتباط و همکاری با موسسات و نهادهایی که فعالیتی مشابه ما دارند، تاکید داریم و هرگز کمک های مشروط مالی یا غیر مالی که تاثیر منفی بر گرایش ها و اهداف مرکز دارد، را نمی پذیریم.
س: محورهای اصلی فعالیت مرکز پژوهش های راهبردی الزیتونه را بفرمائید؟
ج: فعالیت های مرکز از چندین محور اصلی تشکیل شکل شده است. بخشی از این فعالیت ها مربوط به جمع آوری و آرشیو اطلاعات می باشد. بخشی دیگر نیز مربوط به پژوهش ها و مطالعات است و محور سوم فعالیت ها نیز ترجمه می باشد. مرکز پژوهش های استراتژیک الزیتونه همچنین مشاوره هایی را در حوزه فعالیت های تخصصی خود ارائه می دهد و علاوه بر دوره های آموزشی، همایش ها و کنفرانس هایی را نیز برگزار می نماید. بد نیست در اینجا اشاره ای به این مطلب داشته باشم که در جریان کنفرانس ها و همایش های برگزار شده، کارشناسان و متخصصان راهکارهایی را نیز برای حل مسائل مختلف ارائه کرده اند. به عنوان نمونه، بعد از عقب نشینی رژیم صهیونیستی از نوار غزه، مرکز مطالعات الزیتونه همایش و جلسه همفکری را برای بررسی همه جانبه مسئله عقب نشینی رژیم صهیونیستی برگزار کرد. از جمله دیگر کنفرانس هایی که به همت موسسه ما برگزار شد، کنفرانسی با عنوان “ارزیابی تجربه سازمان آزادیبخش و ضرورت بازسازی این سازمان” در ماه مه 2006 بود. ضمنا در ماه فوریه 2007 نیز کنفرانسی در مورد “آینده مسئله فلسطین میان دو گزینه مقاومت و سازش” به همت موسسه ما برگزار شد. ضمنا در حدود دو ماه پیش یعنی در ژوئن امسال نیز کنفرانسی برگزار شد که در آن تجربه جنبش حماس و دولت وابسته اش مورد ارزیابی قرار گرفت و راهکارهای خروج از بحران موجود در فلسطین به بحث و بررسی گذارده شد.
س: از مهم ترین نشریات مرکز مطالعات الزیتونه برای ما بگویید؟
ج: در مورد نشریات مرکز باید خدمت تان عرض کنم که ما هر ساله یک گزارش استراتژیک در مورد مسئله فلسطین تهیه می کنیم که به بررسی وضعیت این کشور در سال گذشته می پردازد. در این گزارش اموری همچون وضعیت داخلی فلسطین، چالش با رژیم اشغالگر قدس، وضعیت اقتصادی، مسئله اراضی و مقدسات و تمامی امور مربوط به بافت جمعیتی مورد بررسی قرار می گیرد.
گزارش استراتژیک و راهبردی مرکز مطالعات “الزیتونه” در خصوص مسئله فلسطین، به بررسی روند حوادث و تحولات در این کشور می پردازد. این گزارش همچنین در برگیرنده اطلاعات، تحلیل ها و همچنین ارائه پیشنهادهایی است که بر اصل نگرش علمی نسبت به مسائل و واقعگرایی تکیه دارد. ضمنا باید به این نکته نیز اشاره کنم که جمعی از برجسته ترین پژوهشگران و محققان مسئله فلسطین در تنظیم گزارش سالیانه مذکور به ما کمک می کنند. ضمنا موسسه ما یک هیات مشورتی نیز دارد که عبدالوهاب المسیری، دکتر انیس صایغ و استاد منیر الشفیق نیز در آن عضویت دارند.
مرکز مطالعات و پژوهش های “الزیتونه” همچنین به صورت سالیانه مجموعه ای را به نام “اسناد فلسطین” منتشر می کند و علاوه بر آن کتاب هایی نیز توسط موسسه ما در خصوص سازمان آزادیبخش و نقش رژیم اشغالگر قدس در ضعف و تشتت جهان عرب و همچنین دین و سیاست آمریکا منتشر شده است و به زودی نیز سه کتاب دیگر نیز به زیر چاپ خواهد رفت که یکی در مورد تجربه جنبش حماس و دولت وابسته به این جنبش و دومی نیز به مسئله امنیت رژیم صهیونیستی می پردازد و کتاب سوم نیز در مورد پناهندگان فلسطینی خواهد بود.
بد نیست که خدمت تان عرض کنم مرکز مطالعات الزیتونه یک نشریه اینترنتی ادواری دارد که به نام “دورنماهای استراتژیک” شناخته می شود که صرفا به مسئله چالش و مناقشه با رژیم صهیونیستی می پردازد و در آن از پژوهش هایی که به زبان انگلیسی در مورد مسئله چالش و مناقشه با رژیم صهیونیستی صورت می گیرد، نیز استفاده می شود. ضمنا تا کنون بیست شماره از این نشریه اینترنتی منتشر شده است. ضمنا یک بولتن اینترنتی روزانه هست که به بررسی کامل اخبار روز می پردازد که بر روی صفحه اصلی تارنمای این مرکز در شبکه جهانی اطلاعات قرار می گیرد و از طریق اینترنت نیز برای متقاضیان ارسال می شود. در حال حاضر نیز 850 شماره از این بولتن منتشر شده است.
س: به نظر شما اهمیتی که مرکز پژوهش ها و مطالعات استراتژیک برای کشورها و جوامع دارند، چیست؟
مراکز مطالعات و پژوهش های استراتژیک با هدف بررسی واقعیت های موجود شکل می گیرند و بر اساس متدهای علمی و راهبردی عمل می کنند و واقعگرایی را به عنوان چاشنی همیشگی کار خود قرار می دهند. در فعالیت های مراکز مطالعات و پژوهش های استراتژیک جایی برای بدیهه گویی، نگرش های یک جانبه، انفعال گرایی و حکم پیشاپیش دادن در مورد مسائل وجود ندارد.
مراکز مطالعات و پژوهش های استراتژیک علاوه بر آنکه خبرهای مستند، دقیق و به دور از هر گونه مبالغه و سطحی نگری را ارائه می دهند ؛ پژوهش هایی آکادمیک را منتشر می کنند که مسئولان ذیربط را در تصمیم گیری و تفکر درست از مسائل کمک می کند.
مراکز مطالعات استراتژیک در چارچوب ارائه اطلاعات، تجربیات و مشاوره ها نقش بسزا و فعالی دارند ؛ همچنانکه در حوزه فعالیت های تخصصی شان نیز به بیدارگری و روشنگری می پردازند. بی تردید، آنهایی که نام مرکز اندیشه و تفکر را بر روی مراکز مطالعات استراتژیک می گذارند، بیراهه نرفته اند.
س: چه سازمان ها و ارگان هایی از نتیجه تلاش ها و تکاپوهای مراکز مطالعات استراتژیک استفاده می کنند؟
از جمله سازمان ها و ارگان هایی که از نتیجه تلاش های مراکز مطالعات استراتژیک استفاده می کنند می توان به دولت ها، نهادهای اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی و همچنین اندیشمندان، متخصصان، نویسندگان، روزنامه نگاران، احزاب، گروه های فکری مختلف، نهادهای مدنی و به طور کلی خوانندگان عرب اشاره کرد.
س: مراکز مطالعات و پژوهش های راهبردی نقشی کلیدی و مهم را در سیاست گذاری های غرب بر عهده دارند ؛ ولی ما چنین چیزی را در جهان عرب شاهد نیستیم. دلیل این مسئله را بفرمایید؟
ج: مراکز مطالعات و پژوهش های راهبردی در غرب احترام، اعتبار و جایگاه خاصی دارند و دولت های غربی نیز از آنها راهنمایی می گیرند و از خدمات آنان استفاده می کنند ؛ چرا که شیوه تصمیم گیری در کشورهای غربی یک فرآیند مستقل و شناخته شده است. مراکز مطالعات و پژوهش های راهبردی ـ در کنار نهادهای قانونگذار یک کشور ـ جایگاهی بس مهم را در جریان تصمیم گیری دارند.
در جهان عرب مشکل اصلی در مسئله عدم تعامل با مراکز مطالعات و پژوهش های استراتژیک ـ در جریان تصمیم گیری ـ نهفته است که البته ریشه این امر را باید در موارد ذیل جستجو کرد:
در اولین وهله مشکل از نظام سیاسی در جهان عرب نشات می گیرد که در آن جایی برای دموکراسی وجود ندارد و فردگرایی حرف اول و آخر را می زند. در وهله بعد نیز رد پای این امر را باید در اعتماد جهان عرب به موسسات غربی و بی اعتمادی و بی احترامی اش به نقشی جستجو کرد که در نهادهای ملی و داخلی ایفا می کنند. سومین دلیل را نیز باید در عملکرد خود مراکز پژوهش ها و مطالعات راهبردی جستجو کرد. این مراکز به نقشی که به عنوان یک موسسه مطالعاتی دارند، عمل نمی کنند و حکم یک چتر حمایتی برای احزاب، گروه ها و شخصیت های مختلف را دارند و در راستای اهداف آنها کار و فعالیت می کنند که همین امر نیز به جایگاه و شهرت شان به عنوان یک موسسه تحقیقاتی ضربه می زند.
چهارمین مسئله ای که در جریان عدم اعتماد و احترام جهان عرب به مراکز مطالعات استراتژیک نقش دارد، آن است که نظام های عربی از حمایت و تشویق مراکز مذکور خودداری می کنند ؛ البته بماند که برخی دولت ها به تعقیب پژوهشگران این مراکز و اعمال فشار بر آنها می پردازند.
با توجه به تمامی چهار فاکتور فوق می توان گفت که مقایسه میان مراکز مطالعات و پژوهش های استراتژیک غربی و عربی منصفانه نیست.
س: آقای دکتر همان طور که فرمودید مرکز مطالعات الزیتونه کنفرانسی را به منظور ارزیابی تجربه جنبش حماس و دولت این جنبش و همچنین راه های خروج از بحران موجود در فلسطین برگزار کرده است. به نظر شما دلیل این بحران و راه های خروج از آن چیست؟
ج: اگر واقعا در فلسطین فرهنگ گفتگو جهت دست یابی به توافقات مشترک، موافقت با مسئله انتقال مسالمت آمیز قدرت و استقلال کامل در تصمیم گیری وجود داشت ؛ فلسطین از شکاف ها و بحران های موجود مصون می ماند.
به اعتقاد بنده بحران کنونی فلسطین به انتخابات مجلس قانونگذاری فلسطین باز می گردد که در اواخر ژانویه 2006 برگزار شد و به موفقیت حماس در کسب بیشترین تعداد کرسی انجامید. در دوره مذکور و پیش از آنکه حماس دولت دهم را شکل دهد، یک جریان با نفوذ در داخل جنبش فتح و تشکیلات خودگردان برای به شکست کشاندن برنامه های حماس و دولت وابسته اش دست به کار شدند و نابسامانی های امنیتی به راه انداختند و افراد و نهادهای دولتی را مورد هدف قرار دادند و حتی بعد از تشکیل دولت وحدت ملی که به دنبال امضای توافق نامه مکه میان جنبش حماس و فتح بنیان نهاده شد، نیز دست از این کار برنداشتند.
از سوی دیگر، حماس برای مرحله بعد از پیروزی در انتخابات آماده نبود و این مقدار از خصومت و دشمنی را از جانب رقبا و این میزان مجازات ظالمانه را از سوی جامعه بین المللی پیش بینی نمی کرد.
به اعتقاد بنده برای حل مشکل کنونی باید دو جنبش فتح و حماس به میز مذاکره باز گردند و گفتگوهای داخلی نیز باید تمامی گروه های فلسطینی را در برگیرد تا به آغاز مرحله جدیدی بیانجامد که در آن سازمان آزادیبخش فلسطین، نهادهای وابسته به تشکیلات خودگردان به ویژه دستگاه های امنیتی بر اساس اصولی حرفه ای و ملی بازسازی شوند.
س: در پرتو تصمیمات، اقدامات و دستوراتی که محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان بعد از چهارده ژوئن صادر کرده است، نظام سیاسی فلسطین را در معرض نابودی و فروپاشی قرار داده است. به نظر شما برای حفظ نظام سیاسی از خطر نابودی چه کاری می توان کرد؟
ج: باید نهادهای نماینده ملت فلسطین بر اساس اصول ملی بازسازی شوند. منظور بنده از این نهادها همان سازمان آزادیبخش است که نیاز به بازسازی دارد تا اینکه بتواند نقش خود را در حمایت از پروژه و برنامه ملی ایفا کند و تضمین بخش مشارکت تمامی گروه های فلسطینی و چهره های مستقل ملی باشد.
باید یک توافق ملی صورت گیرد که تمامی گروه های فلسطینی به آن پایبند باشند یا به عبارت دیگر، گروه های فلسطینی باید در مورد مسائلی همچون مقابله با درگیری داخلی، احترام به رای اکثریت، چرخش مسالمت آمیز قدرت، پایبندی به اصول و آرمان های ملی و مقدسات و عدم همکاری با دشمن صهیونیستی به توافق برسند. گروه های فلسطینی باید در توافقات خود بر اصل وابستگی به امت عربی و اسلامی و تسلیم نشدن و گردن ننهادن به خواست و اراده تل آویو و واشنگتن تاکید نمایند.
س: در سایه وضعیت کنونی ؛ آینده مسئله فلسطین را چگونه ارزیابی می کنید؟
ج: شاید با توجه به درگیری های داخلی و اوضاع نابسامان جهان عرب و اسلام، وضعیت فلسطین در آینده ای نزدیک نگران کننده باشد ؛ ولی این وضعیت در آینده دور امید بخش است و انتظار می رود که فلسطینیان بتوانند مشکلات داخلی خود را حل نمایند و همه به سمت از سرگیری پروژه آزادسازی بر اساس اصولی صحیح پیش روند. نکته ای که باعث امید می شود، آن است که فعالیت گسترده ملی، عربی و اسلامی برای رفع مشکل موجود (اختلاف میان فتح و حماس) آغاز شده است و روز به روز پایبندی پناهندگان فلسطینی به مسئله بازگشت بیشتر می شود.
باید به این نکته اشاره داشته باشیم که صهیونیست ها امروز با بحران های داخلی در زمینه رهبری و امنیت رو به رو هستیم. این اعتقاد وجود دارد که پروژه صهیونیسم دیگر رو به زوال نهاده است و روندی قهقرایی را طی می کند. خطرات مختلفی پروژه صهیونیسم را تهدید می کند که از جمله این خطرات می توان به تغییرات صورت گرفته در بافت جمعیتی اشاره کرد. در سال 2010 شمار فلسطینی ها در سرزمین تاریخی فلسطین (اراضی اشغالی، کرانه باختری و نوار غزه) از تعداد یهودیان بیشتر می شود که این امر نیز نگرانی فراوان صهیونیست ها را به دنبال داشته و دارد. از جمله دیگر نکاتی که امید ما را در شکست سیاست ها و پروژه های آمریکا در منطقه بیشتر می کند، تداوم مقاومت در عراق، لبنان و فلسطین است و همین امر نیز ثابت کرده که امت اسلام همچنان توانمند و قدرتمند است.
س: نظر شما در مورد کنفرانس بین المللی که رئیس جمهور آمریکا خواستار برگزاری آن شده و به عنوان کنفرانس پاییز شناخته می شود، چیست؟
ج: کنفرانسی که رئیس جمهور آمریکا خواستار برگزاری آن شده، از کمترین مولفه های موفقیت بی بهره است و به سیاهه کنفرانس های شکست خورده پیشین اضافه می شود و دلیل اصلی این ناکامی، آن است که در کنفرانس های مذکور مسائل محوری مورد بحث قرار نمی گیرد و به طور معمول به جای طرف صهیونیستی، طرف فلسطینی که قربانی است، تحت فشار قرار می گیرد.
آمریکا و جامعه جهانی به دنبال صلح نیستند و از این رو، تا زمانی که طرف صهیونیستی خود را ملزم به هیچ تعهدی نمی داند، شکست تنها نتیجه ای است که از این کنفرانس به دست خواهد آمد. کنفرانس پاییز تنها در راستای حمایت از رئیس تشکیلات خودگردان و دولت فیاض است.
در اینجا باید به این نکته نیز اشاره ای داشته باشیم که فلسطین و جهان عرب در بدترین وضعیت ممکن قرار دارند و همکاری عرب ها و تشکیلات خودگردان با برنامه جدید آمریکا برای برگزاری کنفرانس خطرات و تهدیدات زیادی با خود به دنبال دارد که از آن جمله می توان به تثبیت شکاف موجود در فلسطین و جهان عرب، محدود کردن قضیه فلسطین و دیگر قضایای عربی، محاصره گروه های مقاومت در منطقه و عادی سازی روابط برخی کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی اشاره کرد.
