حلاوت شعر را پیش از رفتن به مدرسه چشید و از همان اوان کودکی شعر می سرود و در جوانی چندین دیوان شعر تهیه و تالیف کرد و همچنین نام وی با شعر مقاومت عجین گشته است.
مقصود ما شاعار، دکتر و مهندس “ایمن علی حسین عتوم” است که در شهر “جرش” واقع در اردن در سال 1972م. دیده به جهان گشود. عتوم در دانشگاه در رشته مهندسی شهری با مدرک کارشناسی فارغ التحصیل شد و پس از آن رشته زبان عربی را انتخاب و در دانشگاه یرموک این رشته را ادامه داد و موفق شد تحصیلات تکمیلی خود را در این زبان به پایان برساند و مدرک های کارشناسی ارشد و دکتری را از این رشته دریافت کند.
عتوم تاکنون انجمن های شعری زیادی را تاسیس و در شمار زیادی از همایش ها و شب شعر از جمله همایش شعری “موته” شرکت کرده است. عتوم شش دفتر شعر، دو نمایشنامه، یک رمان و ده ها مقاله دارد.
ویدر گفت و گو با خبرنگار مرکز اطلاع رسانی فلسطین درباره تجربیات شعری خود سخن می گوید و به بحث و بررسی درباره ادبیات مقاومت می پردازد. متن گفت و گو به از نظر خوانندگان محترم می گذرد:
شکوفا شدن طبع شعری
س: طبع شعری دکتر ایمن عتوم چگونه شکوفا شد؟
ج: شعر من فاقد وزن شعری است و در عین حال قافیه دارد و در بحری خارج از بحرهای عروضی “خلیل بن احمد” سروده شده است. طبع شعری بنده از سال پنجم ابتدایی شکوفا شد. پدرم در آن زمان قصاید مطول هاشم الرفاعی و یوسف العظم و دیگر شعرای بزرگ را به من یاد می داد و من نیز آن ها را حفظ می کردم. من در پنج سالگی برخی قصاید الرفاعی از جمله قصیده “ایها السائر بین الغیهب” (ای رونده در تاریکی) را حفظ کردم.
می خواهم این را گویم که با عشق و علاقه به شعر و شاعری بزرگ شدم. با دو بار خواندن یک قصیده آن را حفظ می کردم. هنگامی که سال دوم راهنمایی بودم شعر وزن دار می سرودم. نخستین قصیده ای که در این سال ها نوشتم درباره امت اسلام بود که پاره ای از ابیات آن عبارتند از:
چه بگویم درباره امت من که متفرق شده اند
این امت در گذشته همچون دریا سخاوتمند و همچون شیر ژیان شجاع و مبارز بودند
باران رحمت به فضل علم و دانایی این امت بر زمین فراوان می بارید
اگر چه این شعر را یک دانش آموز دوران راهنمایی سروده اما به هر حال وزن داشت. بنده در دوران پیش از دانشگاه در مسابقات شعری مختلفی که در مدارس اردن برگزار می شد شرکت کردم و توانستم رتبه نخست را تقریبا در تمامی این مسابقات به دست آورم. استعداد من در شعر و شاعری رفته رفته با مطالعه و حفظ هر چه بیشتر اشعار شاعران شکوفا می شود. من در موضوعات و قالب های مختلف شعری از جمله موضوعات اجتماعی و رثا و غزل شعر سروده ام. هنوز عده زیادی با غزلیات من آشنا نیستند، اما باید بگویم که غزلیات من با شعرهای انقلابی که سروده ام برابری می کند، اما رسانه های گروهی شعرهای مقاومت و انقلابی مرا بیش از غزلیات بنده برجسته کرده اند.
پیام شاعر
س: پیام ادبیات شما چیست؟
عتوم: پیام ادبیات من پیام مقاومت است و به اعتقاد من، هر انسان روشنفکر عربی نیز باید آن را لحاظ کند. قصاید و تالیفات روشنفکران عرب باید علیه اشغالگری و بر ضد عادی سازی روابط و در حمایت از مقاومت و رسالت آن باشد.
یکی از ویژگی های قصاید مقاومت این است که حس جهاد و مقابله با اشغالگران را شکوفا می کند و به ملت نیرو و انرژی می دهد و به مردم می آموزد که نبرد ما با یهودیان نبرد بر سر موجودیت است نه بر سر مرزها. این نبرد نبرد عقیده است نه نبرد بر سر زمین و سلطه گری و غیره. قصاید مقاومت همچنین در مردم حس دفاع از سرزمین و پایبندی به آن را تقویت می کند. این معنا و احساسات به اندازه مقدس بودن قدس شریف که معراجگاه پیامبر اکرم (ص) است و انبیای الهی پشت سر ایشان نماز به پا داشتند، مقدس است.
سرزمینی که وجود انبیای الهی آن را متبرک ساخته است
جبرییل امین به دستور پردوردگار جهانیان مسجد آن را بنا کرده است
خلفای اسلام در آن جا از مردم بیعت گرفتند
همه شهدا بر خاک مقدس آن آرمیده اند
و با خون های پاک خود این سرزمین را آبیاری کرده اند
صور خیال و شعر انقلابی
س: به نظر می آید که صور خیال تقریبا از شعر انقلابی حذف شده است نظر شما چیست؟
ج: این بدان معناست که شما قصد ندارید که شعر مقاومت را خیلی به صخره خیال بزنید اگر چه این نوع شعر نیز صور خیال زیادی در خود گنجانده است، اما شما با این شعر می خواهید که احساسات مردم را علیه اشغالگران برانگیزید. اما در قصاید دیگر که در قالب ها و موضوعات مختلفی نظیر غزل، رثا و غیره سروده می شود حجم صور خیال در آن ها بسیار زیاد است.
شعر مقاومت و نمادگرایی
س: آیا شعر مقاومت با نمادگرایی مناسبتی دارد؟
ج: طبعا خیر! شعر مقاومت از نظر فنی در سطح بسیار بالایی قرار دارد و این به معنای آن نیست که این نوع شعر، سطحی است یا خالی از هر گونه صور فنی یا ادای فنی است اما به هر حال شعر مقاومت از نمادگرایی دور است و ما در شعر مقاومت باید همه چیز را با نام اصلی خودش بیان کنیم. به عنوان مثال باید به صراحت بگوییم: تو اشغالگر یا غاصب هستی. باید به یک مبارز بگوییم: باید شمشیر به دست بگیری و آن را بر سر دشمن فرود آری و هرگز این را مپذیر که نقش یک قربانی را ایفا کنی که از قاتلش عذرخواهی می کند.
س: به نظر شما رابطه بین شاعر، قصیده و خواننده چیست؟
ج: در حقیقت شاعر باید به گونه ای شعر بگوید که ابیاتش جاوید و باقی در اذهان بماند به این معنا که شعر گفتن فقط ویژه مناسبت ها نیست و این گونه نیست که شعر تنها در جمع مردم خوانده شود و از این طریق عده ای شاد و مسرور و اندکی بعد شعر به دست فراموشی سپرده شود. شعر باید وزین و دارای یک پیام آشکار و ماندنی باشد. باید بین محتوای قصیده و پیام آن و نیز کسانی که شعر را می خوانند و نسل های بعدی که آن را خواهند خواند، مناسبت و سازگاری وجود داشته باشد رمز ماندگاری یک اثر شعری نیز همین است.
س: با غیاب چهره های شعری برتر که در گذشته به مساله فلسطین پرداخته بودند، به اعتقاد شما آیا ادبیات شعری امروز آن گونه که باید شاید به مساله فلسطین پرداخته است؟
عتوم: واقعیت این است که ادبیات مقاومت در گذشته در زمینه فرهنگی و تبلیغاتی آن گونه که باید و شاید موفق عمل نکرد و این مشکل تا به امروز نیز ادامه دارد به دیگر سخن، شعرای مقاومت و نویسندگانی که درباره مقاومت قلم به دست می گیرند مورد حمایت مطبوعات و رسانه های گروهی نیستند. اخیرا شبکه های مختلف ماهواره ای نسبت به فرهنگ مقاومت اهتمام ورزیده و مبارزان را به صحنه آورده اند بنابراین می توان گفت که مساله یک مساله تبلیغاتی است. بسیاری از شعرا پیشرفت کردند برای این که رسانه و مطبوعات حامی آنان بودند و چه بسا وابستگی های حزبی، آنان را مشهور کرد. به باور بنده، فرهنگ مقاومت هر لحظه در حال رشد و ترقی است و بسیاری از رسانه های گروهی نسبت به آن اهتمام می ورزند و رفته رفته شعرای مقاومت ظهور می کنند و به امید خداوند آینده از آن این شعرا خواهد بود و از این طریق تاثیری شگرف بر ملت خواهند گذارد.
شعر مقاومت و اهتمام رسانه های گروهی
س: آیا شما علت را فقدان اهتمام ورزی رسانه های گروهی می دانید؟
ج: همانطور که عرض کردم این شعرا از آن جهت طی سال های متمادی موفق شدند که رسانه های گروهی حامی آنان بودند و سالیان سال آنان را به عنوان ستاره معرفی کردند. در واقع رسانه های گروهی آن قدر که به اشخاص بها می دهند به محتوای شعری بهایی نمی دهد. متاسفانه هنگامی که ما به عنوان شعرای مقاومت خواهان این می شویم که به عنوان مثال در دمشق همایشی برگزار شود رسانه های گروهی این فعالیت ها را آن طور که باید و شاید پوشش نمی دهند و به همین خاطر است که مردم نیز ما را نمی شناسند. بنابراین موسسات فرهنگی و رسانه های گروهی و مطبوعات وظایف سنگینی در برجسته ساختن شعرای مقاومت که به مقابله با اشغالگران بر می خیزند بر دوش دارند.
هنگامی که رسانه ها به شعرا اهتمام می ورزند، آنان شناخته می شوند. اگر شعرای مقاومت در عرصه های فرهنگی و تبلیغاتی موفق عمل کنند جمعیت زیادی گرد آنان جمع می شوند و از ادبیات مقاومت حمایت می کنند. آری! مشکل ما این است که به اسامی بیشتر اهمیت می دهیم اما موسسات فرهنگی و تبلیغاتی باید به شعر مقاومت بیش از همه اهمیت دهند.
س: آیا ناقدان ادبی به وظایف خود در قبال ادبیات مقاومت عمل کرده اند؟
ج: نبود نقد ادبی به طور کافی یکی از مشکلات شعرای مقاومت است. در واقع کتب نقدی درباره اشعار مقاومت به حد کافی وجود ندارد و اغلب این نقد و بررسی های ادبی مربوط به دوره ای خاص می شود که با درگذشت مثلا یک ناقد از بین می رود. ما هم اکنون با مطرح شدن شاعران جدید مقاومت، نیازمند یک گروه جدید از ناقدان ادبی است.
