آوارگان فلسطینی در مناطق گسترده ای از جهان پراکنده هستند اما اغلب آنان در کشورهای اطراف فلسطین زندگی می کنند و در اردوگاه های آوارگان برای لحظه بازگشت لحظه شماری می کنند.
خبرنگار مرکز اطلاع رسانی فلسطین با طارق حمود دبیر کل جمعیت بازگشت آوارگان در دمشق (واجب) دیدار و از ایشان سوالات متعددی درباره اوضاع آوارگان فلسطینی در سوریه و فعالیت جمعیت مطرح کردند. متن گفت و گو به شرح زیر است:
س: می خواستیم اندکی با جمعیت واجب و اهداف آن آشنا شویم؟
ج: بنام خدا ما نیز یکی از اعضای این ملت رنج دیده و آواره ای هستیم که تاکنون با محنت های زیادی دست و پنجه نرم و تجربیات متعددی کسب کرده ایم و بدین ترتیب به یکی از ملت های با تجربه در عرصه مبارزه و مقاومت تبدیل شده ایم. بنابراین و با توجه به مسئولیتی که در قبال مساله فلسطین احساس می کنیم چاره ای نبود جز آن که فعالیت های خود را در اردوگاه های فلسطینی گسترش دهیم تا از این طریق بتوانیم به حرکت سیاسی و جهادی داخل فلسطین کمکی کرده باشیم.
در سال 2004م. گروهی از جوانان فلسطینی که برای بالا بردن سطح خدمت رسانی به آوارگان کمر همت بسته بودند یک جمعیت فلسطینی تحت نام “جمعیت احیای حق بازگشت” تاسیس کردند. شماری از جوانان پایبند به هویت ملی و حقوق حقه فلسطینیان در این جمعیت عضویت داشتند و ما از طریق این جمعیت از اردوگاه های مختلف فلسطینی در سوریه بازدید و طی آن با بسیاری از مسئولان موسسات و نهادهای منطقه ای و بین المللی دیدار و گفت و گو کردیم. با وجود این همه تلاش، اما آن گونه که باید و شاید به اهداف خود دست نیافتیم. ما به دنبال گسترش تلاش های خود در راستای مساله آوارگان بودیم. دامنه این تلاش ها زمانی گسترش یافت که در میان محافل مختلف آوارگان طرح های بسیار خطرناک و مشکوکی منتشر منتشر شد که هدف اصلی آن ها اسکان آوارگان در میهنی جایگزین بود. بر اساس این طرح ها موضوع اسکان دایمی آوارگان در کشورهای مختلف یا پرداخت غرامت به صورت نظرسنجی یا صدور تحقیقات و پژوهش های دانشگاهی بارها و بارها در میان آوارگان منتشر شد تا این که طرحی به نام طرح “مخیر ساختن آوارگان” مطرح شد و این طرح که “کیفاتس” نام داشت طرحی مورد حمایت اتحادیه اروپا بود. در میان آوارگان این طرح جنجال زیادی به پا کرد و ما خود را در وضعیت بسیار خطرناکی دیدیم و می دانستیم که ادامه این وضعیت آینده مساله آوارگان را تهدید می کند و بدین ترتیب ما به دنبال راهی برای مقابله با این طرح بودیم و این گونه شد که واژه “واجب” یعنی وجوب پایبندی به حق بازگشت در اندیشه سیاسی ما شکل گرفت و این واژه را از ناحیه قانونی و سیاسی مورد بحث و بررسی قرار دادیم و دریافتیم که از این واژه می توانیم به عنوان یک مفهوم کلی برای موسسه خود استفاده کنیم همچنین ابعاد سیاسی و ملی با این اصطلاح همخوانی دارند بالاخره این که ما به این اندیشه افتادیم که نهادی را تاسیس کنیم که با اهداف ما سازگاری داشته باشد. به مدت بیش از یک سال در اندیشه تاسیس این نهاد بودیم و برای تحقق این مهم با بسیاری از مسئولان ذیربط دیدار کردیم تا این که در نهایت این نهاد تحت نام جمعیت بازگشت آوارگان فلسطینی “واجب” تاسیس شد.
واژه “واجب” علامت اختصاری معنوی جمعیت و چه بسا علامت اختصاری سیاسی و عقیدتی آن باشد. در 19 نوامبر سال 2006م. جمعیت “واجب” همزمان با صدور قطعنامه تقسیم تاسیس شد. پس از تاسیس این جمعیت شاخه های آن در اردوگاه های مختلف فلسطینی در سوریه تاسیس شدند به طوری که “واجب” هم اکنون 14 شاخه در اردوگاه های مختلف فلسطینی دارد و همه تلاش ما بر این است که در خارج از مرزهای سوریه نیز فعالیت کنیم. ما همچنین بیش از 550 عضو داوطلب در مناطق مختلف در اختیار داریم و هم اکنون نیز در تلاشیم تا کمیته های ویژه بانوان را در اردوگاه های مختلف فلسطینی راه اندازی کنیم.
شصتمین سالگرد فاجعه
س: در شصتمین سالگرد فاجعه فلسطین فعالیت ها و مراسم مختلفی برگزار شد آیا می توانید برداشت خود را درباره این فعالیت ها برای ما توضیح دهید؟
ج: بدون شک شصتمین سالگرد فاجعه فلسطین از نظر میزان فعالیت ها و مراسم از سایر سال های گذشته مجزاست و به صراحت عرض کنم که از این فعالیت ها در عرصه های مختلف و در سراسر مناطق جهان راضی و خشنود هستم. موسسات و نهادهای مختلف در سالروز فاجعه فلسطین فعالیت های گوناگونی را ارائه نمودند و در این میان نهادها و موسسات حق بازگشت نقش بارزی داشتند. ما باید به دنبال راه هایی باشیم که از طریق آن بتوانیم جایگاه مساله بازگشت آوارگان را به هر نحو ممکن تقویت کنیم. به باور بنده فعالیت های شصتمین سالگرد فاجعه فلسطین به همان میزان که می تواند در روحیه آوارگان فلسطینی تاثیر گذار باشد به همان اندازه نیز قادر است ما را در موسسات و نهادهای مختلف در دستیابی به یک برنامه کاری مشترک راهنمایی کند به ویژه آن که ما به دنبال تحقق مساله ای هستیم (بازگشت) که همه نهادها و طرف های مختلف با وجود اختلاف ایدئولوژی و یا تفکر سیاسی بر سر آن متفق القول هستند.
امروز در شصتمین سالگرد فاجعه، حجم خطرات و تهدیدات علیه آوارگان فلسطینی بیشتر و بیشتر شده است. ما باید از این سالگرد برای دستیابی به یک برنامه کاری مشترک بهره بگیریم. در شصتمین سالگرد فاجعه ما شاهد بیشترین اظهارات و موضع گیری ها ضد حق بازگشت آن هم از سوی موسسات و شخصیت های بین المللی بوده ایم. با توجه به این همبستگی ملی در سالگرد فاجعه، دشمن صهیونیستی میزان خطر مرحله آینده را به خوبی درک می کند و برای مقابله با رشد بعد استراتژیک مساله آوارگان اقدام به تشکیل کمیته های ویژه آن هم در سطوح رسمی کرده است. در این جا باید به این نکته اشاره کنم که این مساله به مثابه ارسال پیام به همه کسانی است که در عرصه ملی و سیاسی فعالیت می کنند و این مساله اساسی می تواند یاری گر روند سیاسی فلسطین در تعامل با جامعه بین الملل باشد و نیز در سایه اوضاع سیاسی بین المللی که همواره علیه مقاومت و گروه های مقاومت جبهه گیری کرده است لذا شصتمین سالگرد فاجعه فلسطین فرصتی است که باید از آن در بازنگری و احیای تفکر سیاسی استفاده کرد.
برنامه های “روز روستای فلسطین”
س: جمعیت “واجب” برنامه های روز روستای فلسطین را در اردوگاه های آوارگان در سوریه برگزار کرد هدف از این برنامه ها چیست؟
ج: طرح برگزاری مراسم روز روستای فلسطین نشأت گرفته از عمق تفکرات ما در چگونگی احیای شصتمین سالگرد فاجعه فلسطین است مبدع این طرح استاد احمد الباش مسئول بخش مطالعات و تحقیق جمعیت واجب است. خلاصه این که طرح روز روستای فلسطین عبارت از جمع آوری اطلاعاتی اعم از اسناد و مدارک و تصاویر شهدا از روستایی است که یک آواره فلسطینی مقیم سوریه، زمانی ساکن آن جا بوده است. ما در این طرح همچنین یک سی دی تصویری جدید از روستا به علاوه گفت و گوی تصویری با شاهدان عینی فاجعه از اهالی روستا پخش می کنیم. ما در برگزاری این برنامه ها تلاش کرده ایم که از تا حد امکان از از اماکن رسمی و سالن ها و مراکز فرهنگی دوری کنیم و این برنامه را در میدانی باز و در میان اهالی روستا برگزار نماییم.
طبیعی است که این برنامه ها حاوی بسیاری از مفاهیم اجتماعی بسیار مهم است. این برگزاری برنامه های روز روستای فلسطین باعث جمع شدن فرزندان یک روستا در مکانی واحد پس از فراق چند ساله آنان می شود. همچنین این فعالیت از ناحیه بارور ساختن اذهان ملت به ویژه قشر جوان که جز اندکی از روستای خود در فلسطین چیز دیگری نمی دانند می شود. لذا می توان گفت که برگزاری این برنامه نوعی فرهنگ سازی و روشنگری در میان اهالی روستاست. این برنامه مضمون و محتوای فرهنگی نیز دارد مبنی بر این که وجود هر روستا در هر منطقه از فلسطین خواه در اراضی اشغالی 48 و خواه در اراضی اشغالی 67 بخشی از اراضی فلسطین به شمار می آید.
این برنامه ها در اردوگاه یرموک در روستای الطیره و سپس در اردوگاه نیرب در حلب برگزار شد. پس از آن مراسم در روستای طنطوره اجرا شد و برگزاری آن از این روستا به زودی به اردوگاه الرمل در لاذقیه انتقال داده خواهد شد چرا که اغلب ساکنان این منطقه از اهالی روستای طنطوره هستند. ما هم اکنون در تلاش هستیم تا برنامه ها در روستاهای جاعونه، شجره و دلاتا نیز برگزار شود. ما برنامه کاری برگزاری این برنامه را برای سه الی پنج سال تدوین کرده ایم تا از این طریق همه روستاهای آوارگان فلسطینی در سوریه را پوشش دهیم. بدون شک ما به دنبال توسعه فعالیت های خود هستیم و با وجود امکانات اندک اما در کار خود تاکنون موفق بوده ایم و در این میان بخش مطالعات و پژوهش “واجب” از طرح ها و برنامه های ما به خوبی پشتیبانی و حمایت کرده و اطلاعات کافی را درباره روستاها در اختیار ما قرار داده است. این مراسم با استقبال بی نظیری از سوی مردم رو به رو شد و ما این استقبال بی نظیر را در همکاری گسترده مردم با ما و نیز حضور گسترده مردم که همواره بیش از هزار نفر بود به عینه مشاهده کردیم.
طرح پیمان اخوت با خانواده های ترکیه
س: شما اخیرا با مسئولان موسسات مردمی ترکیه دیدار کردید تا از این طریق میان خانواده های فلسطینی و ترکیه ای پیمان اخوت و برادری ببندید این اقدام شما تاکنون چه نتایج و دستاوردهایی داشت؟
ج: طرح پیمان برادری و اخوت بین خانواده های فلسطینی و ترکیه ای در واقع یک طرح ترکیه ای است که عهده دار آن موسسه یاردیم الی (دست یاری) است. این طرح هنگامی مطرح شد که من در آوریل گذشته به شهر استانبول سفر و طی آن با اعضای هیأت مدیره این موسسه دیدار کردیم آنان در جریان این دیدار طرح خود را ارائه نمودند و ما در مدت زمانی طولانی این طرح را مورد بحث و بررسی قرار دادیم پس از این نشست قرار گذاشتیم تا در دمشق با یکدیگر دیدار کنیم و این دیدار نیز صورت گرفت و آخرین اقدامات لازم را برای اجرای این طرح انجام دادیم.
موسسه “یاردیم الی” که کاملا مورد احترام و تقدیر ماست تمامی تلاش خود را به کار گرفته و در نهایت طرح خود را از طریق رسانه های گروهی به اطلاع عموم رساند و این طرح در 24 می 2008م. در استانبول در میان استقبال گسترده مردم افتتاح شد. تنها جمعیت واجب در این طرح مشارکت نداشت بلکه ده ها موسسه از نوار غزه و اراضی اشغالی 48 و پاکستان و اتیوپی نیز در این طرح حضور داشتند در مرحله نخست اجرای این طرح 50 خانواده فلسطینی در اردوگاه های سوریه با خانواده های ترکیه پیمان اخوت و برادری بستند و از این طریق خانواده ها با هم رفت و آمد می کنند.
اجرای این طرح دو هدف مادی و معنوی را به دنبال دارد. علاوه بر این که خانواده های ترکیه ای به خانواده های فلسطینی از نظر مادی کمک می کند از بعد معنوی نیز خانواده های ترکیه ای از پایداری و مقاومت خانواده های فلسطینی حمایت های لازم را به عمل می آورند و علاوه بر این، جامعه ترکیه با جامعه فلسطین از نزدیک آشنا می شود. بنده معتقدم که می توان یک چنین طرح هایی را در میان سایر ملت ها نیز اجرا کرد و آن را گسترش داد.
وضعیت فرهنگی اجتماعی و آموزشی اردوگاه ها
س: وضعیت فرهنگی، اجتماعی و آموزشی اردوگاه های فلسطینی در سوریه چگونه است؟
ج: وضعیت فرهنگی، اجتماعی و آموزشی اروگاه های فلسطینی در مقایسه با اردوگاه های آوارگان در سایر کشورها تقریبا خوب است و این نشان دهنده رابطه مستحکم فلسطین و سوریه است. بین فلسطینیان و سوری ها به جز شرکت در انتخابات و کاندیدا شدن، یک سری قوانین برابری وجود دارد و فلسطینیان در سوریه هویت و ملیت خود را حفظ می کنند. این یک مساله جدیدی نیست چرا که قانونی که این روابط را مستحکم کرد در سال 1956م. تحت نام قانون شماره 260 صادر شد. این قانون مهمترین قانونی است که تاکنون در حق فلسطینیان مقیم سوریه صادر شد. بر اساس این قانون یک آواره فلسطینی از همه انواع امتیازات شهروند سوری برخورد می شود و همین مساله بر روند آموزش در اردوگاه ها تاثیری زیاد گذاشته است به طوری که در پایان هر سال تحصیلی جز شاگرد اولی ها هستند و این در حالی است که فلسطینیان تنها سه درصد از کل ساکنان سوریه را تشکیل می دهند. همچنین توانمندی های فلسطینیان در سوریه با توجه به جمعیت کم آن ها در مقایسه با سوری ها بسیار مثال زدنی و چشمگیر است. به عنوان مثال تنها در دانشگاه دمشق دست کم 100 استاد دانشگاه فلسطینی تدریس می کنند که از این تعداد سه نفر پروفسور هستند. همچنین 94 درصد دانش آموزان فلسطینی که میزان بسیار بالایی است در مرحله راهنمایی قبول شده اند و این در حالی است که تنها 62 درصد دانش آموزان سوری قبول شده اند و همین میزان قبولی در دبیرستان و دانشگاه نیز قابل ذکر است. ذکر این نکته نیز ضروری است که وضعیت آموزشی در سوریه برای فلسطینیان بسیار مساعد است و یک فلسطینی مانند یک شهروند سوری درس می خواند، به طوری که هزینه تحصیل در طول مقاطع تحصیلی به غیر دانشگاه مجانی است و در دانشگاه نیز هزینه ها بسیار پایین است به گونه ای که هزینه ثبت نام برای هر دانشجو در دانشگاه های سوریه کمتر از 20 دلار است.
در بعد فرهنگی باید گفت که اردوگاه یرموک بنا به اعلام وزارت فرهنگ سوریه از نظر میزان قشر فرهیخته و فعالیت های فرهنگی سال هاست که رتبه نخست را در قیاس با سایر اردوگاه های دیگر در اختیار دارد. بیش از هزار نفر عضو اتحادیه نویسندگان و خبرنگاران شاخه دمشق هستند و همچنین موسسه فرهنگی اردوگاه یرموک وابسته به وزارت فرهنگ سوریه از فعال ترین موسسات فرهنگی جهان عرب و سوریه به شمار می آید.
در بعد اجتماعی، اردوگاه های فلسطینی در سوریه اندکی با مشکل مواجه اند. جمعیت واجب و سایر موسسات ذیربط باید نسبت به خطراتی که به خصوص قشر جوان ما را را تهدید می کند آگاه باشند جوانان فلسطینی به علت شرایط بد اقتصادی قادر به ازدواج نیستند. بیکاری نیز همچون یک بیماری واگیردار اقشار مختلف آوارگان را در بر گرفته است. با وجود همه این مشکلات، در اردوگاه های آوارگان فلسطینی مشکلی خطرناک تر وجود دارد و آن شیوع مواد مخدر و افزایش شمار مصرف کنندگان آن است. در گذشته ما از بیان این مشکل خودداری می کردیم اما به اعتقاد بنده سکوت در برابر آن باعث می شود که اوضاع وخیم تر شود. موسسات خیریه و انجمن های فرهنگی برای مبارزه با این آفت خانمان برانداز اقدام به روشنگری در میان ساکنان اردوگاه ها کرده اند.
دغدغه میهن جایگزین
س: واژه میهن جایگزین برای آوارگان فلسطینی یک واژه بسیار نگران کننده است نظر شما در این باره چیست؟
ج: آری! واژه میهن جایگزین برای آوارگان آکنده از دغدغه و نگرانی است. بنده معتقدم که حتی خود آوارگان نیز امروز دریافته اند که ترجمه این واژه برای دشمن صهیونیستی نیز بنا به برخی عوامل بسیار دشوار است آوارگان امروزه به خوبی می دانند که خود و دشمن شان چه می خواهند و آنان می دانند که خطر از کدام طرف می آید به علاوه این که دشمن امروزه به خاطر بحران های داخلی و خارجی خود سردرگم است و نمی داند که در آغاز با کدام طرف مبارزه کند آیا با آوارگان مقابله کند یا مبارزان و یا با پژوهشگران و یا با اصحاب رسانه؟!
با وجود این، هرگز نباید در این اندیشه باشیم که مساله حق بازگشت وضعیت خوبی دارد و یا این که آوارگان نیز در شرایط خوبی به سر می برند به این دلیل که مساله میهن جایگزین از نظر سیاسی یک مساله بسیار پیچیده است. همه بیم ما از این است که شرایط سخت زندگی، آوارگان را از تفکر درباره اولویت های حقوق ملی و راهبردی اش باز دارد. این یک مساله بسیار خطرناکی برای مساله آوارگان است. آواره ای که در لبنان زیر خط فقر به سر می برد چگونه می توانیم انتظار داشته باشیم که به مسائل بزرگ تر نظیر حق بازگشت و زندگی در زیر سقف خانه اش فکر کند؟! چگونه می توانیم از یک آواره فلسطینی که خود را از مرگ حتمی در عراق نجات و ترجیح داده است که در زیر چادر آن هم در مرزها زندگی کند به مسائل سیاسی و ملی مساله بازگشت بیاندیشد. واقعیت این است که دولت هایی که بیش از همه نسبت به اسکان دایمی آوارگان در مناطقی دیگر نگران هستند بیش از همه آوارگان را حتی از ناچیز ترین حقوق بشر محروم کرده اند.
مذاکرات تشکیلات خودگردان و عواقب آن
س: از پاییز سال گذشته مذاکراتی جنجال برانگیز بین گروه رام الله و رژیم صهیونیستی درباره مساله آوارگان در حال جریان است آوارگان فلسطینی نسبت به عواقب این مذاکرات بسیار نگرانند علت این نگرانی به نظر شما چیست؟
ج: واقعیت این است که گروه مذاکره کننده هنگام امضای توافقنامه اسلو اگر می توانست مساله آوارگان را حذف کند حتما این کار را می کرد به ویژه آن که شرایط بین المللی و عربی و بین المللی در آن زمان خیلی بهتر از زمان کنونی بود.
واقعیت این است که مساله آوارگان همچون کوهی استوار است که مذاکره کنندگان هرگز نمی توانند این کوه را جا به جا کنند به این دلیل که این مساله مورد اهتمام دو سوم ملت فلسطین است؛ ملتی که با شصتمین سالگرد فاجعه آن گونه که بیان شد تعامل کرد گروه های سیاسی هر اندازه که قوی باشند هرگز نمی توانند خواست و اراده این ملت را نادیده بگیرند به این دلیل که همین خواست و اراده ملت هاست که گروه های سیاسی را روی کار آورده است و هر زمان که بخواهد آن ها را کنار خواهد زد و در این میان هیچ کس خیال واهی در سر نپروراند که آوارگان فلسطینی امروزه خود را با شرایط موجود وفق داده اند بلکه آوارگان امروزه بیش از هر زمان دیگری با یکدیگر متحد و منسجم هستند و به بازگشت به روستای خود که یاد آن را تنها از زبان مادر بزرگ ها و پدر بزرگ ها شنیده اند فکر می کنند. در این جا باید به مذاکره کنندگان و سازشکاران این پیام را بگوییم که این مقوله صهیونیستی که بزرگان می میرند و کوچک ترها نیز فراموش می کنند به زباله دان تاریخ پیوسته است و ملت فلسطین کوچک و بزرگ زن و مرد همگی به سرزمین مادری خود پایبند هستند و هرگز از یک وجب از خاک آن عقب نشینی نخواهند کرد. حال و در سایه یک چنین جانفشانی هایی مذاکره کنندگان فلسطینی هرگز نمی توانند از حقوق ملت چشم بپوشند و یا این که امتیاز دهند اگر امتیازی هست پاره ای امتیازات ناچیز امنیتی بوده و تاریخ ثابت کرده است که کسانی که سند چشم پوشی از حق بازگشت آوارگان را در ژنو و بحر المیت و یونان و غیره امضا کرده اند در واقع مخفیانه تن به این کار دادند و تا به امروز نیز جرأت آن را نداشته اند که اعتراف کنند خود دست به این کار زده اند.
حق بازگشت و تهدیدات
س: آیا به اعتقاد شما حق بازگشت آوارگان در مرحله کنونی در معرض خطر است؟
ج: این خطرات، نسبی است و بدون شک احساس خطر عاملی مناسب برای مقابله و رویارویی و یا دفاع از خویشتن است. همه روزه برای حذف حق بازگشت توطئه می شود البته این توطئه چینی ها کار تازه ای نیست. آری! زندگی آوارگان از نظر اجتماعی و اقتصادی در خطر است اما به هر حال ما به آینده خوش بین هستیم و این خوش بینی بخشی از نبرد ما به شمار می آید. آگاهی و هوشیاری در میان آوارگان سلاحی بسیار مهم در عرصه نبرد است. اگر حق بازگشت یک لقمه چرب و دست یافتنی بود سال ها پیش تحقق یافته بود با وجود این، ما ملت فلسطین همواره به حقوق خود پایبند هستیم و این موجودیت ماست که موجودیت طرف دیگر یعنی رژیم صهیونیستی را تهدید می کند به این دلیل که موجودیت تاریخی ما فراتر از آن است که یک قرار داد یا یک اتفاق غیر منتظره آن را لغو کند.
