در آستانه بیست و هفتمین سالروز تشکیل جنبش مقاومت اسلامی فلسطین «حماس»، روزنامه الرساله ترجیح داد تا با آقای خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی این جنبش درباره این مناسبت گفتگو کند. او که کمتر در رسانه ها حضور می یابد، برای اولین بار از پنجره یک روزنامه محلی از نوار غزه با مخاطبان گفتگو می کند.
«رهبر مقاومت فلسطین» نامی که هواداران فلسطینی اش برای او انتخاب کرده اند، بار دیگر و این بار از پنجره برنامه «تحت مجهر الرساله» (در زیر ذره بین روزنامه الرساله) با مردم خویش سخن گفت و به بررسی آخرین تحولات فلسطین و روابط خارجی و داخلی جنبش حماس در بیست و هفتمین سالروز تشکیل این جنبش پرداخت.
مشعل مصاحبه خود را با تاکید بر تعهد و پایبندی جنبش بر اصول و آرمان های ملت فلسطین شروع و تاکید کرد که جنبش هرگز از این اصول و آرمان ها چشم پوشی نمی کند.
وی همچنین به اهمیت موضوع آشتی ملی پرداخت و آن را یک ضرورت اجتناب ناپذیر ملی بر شمرد.
خالد مشعل بار دیگر با تصریح این مطلب که جنبش متبوعش هرگز و در هیچ کدام از مسائل منطقه ای و عربی دخالت نمی کند، خاطرنشان ساخت که حماس بر داشتن روابط مثبت با تمامی طرف ها ـ صرف نظر از ماهیت و موضعش در قبال مسئله فلسطین ـ تاکید دارد.
در این مصاحبه که از طریق اینترنت انجام گرفت و مدیریت آن را وسام عفیفه، رئیس تحریر روزنامه الرساله عهده دار بود، موضوعات مورد اهتمام فلسطینیان در داخل و خارج را در بر می گرفت.
متن کامل این مصاحبه که به همت مرکز اطلاع رسانی فلسطین به زبان فارسی ترجمه شده است، از نظر خوانندگان عزیز می گذرد:
س: در این وضعیت که مقاومت در جنگ اخیر غزه (نبرد العصف المأکول) پیروز شده و جنبش حماس نیز وارد بیست و هفتمین سالروز تشکیل خود شده است، ارزیابی شما از شرایط کنونی چیست؟
ج: بی تردید، ما شرایط بسیار پیچیده ای را در فلسطین، منطقه و جامعه بین الملل تجربه می کنیم و به تبع آن، مسیر خود را در میان موج های اقیانوس متلاطم حوادث، درگیری ها، جبهه بندی ها و تغییر معادلات ادامه می دهیم.
حماس در سایه تحولات سیاسی مختلف و در بیست و هفتمین سالروز تولد خویش، وارد یکی از ایستگاه های مهم تاریخ حیات خود شده است. جنبش حماس 25 سال را پشت سر گذرانده و بی تردید، در حال عبور از یک مرحله پیچیده و دشوار است. چند ماه پیش بود که از طوفان یک جنگ وحشیانه و یک تجاوز ددمنشانه علیه نوار غزه خارج شدیم. با وجود تفاوت در میزان امکانات تحت اختیار غزه و رژیم صهیونیستی، فلسطینیان ساکن این منطقه پایدار و پیروز از آن خارج شدند و حماس توانست برگ هایی زرین را به دفتر مقاومت بیافزاید. بنده در عین اعتراف به نقش دیگر گروه ها و فداکارهای گسترده آنها در این جنگ، عرض می کنم که جنبش حماس موفقیت های زیادی را در دفتر تاریخ مقاومت به ثبت رساند.
س: آیا این امکان وجود دارد که حماس در برنامه های سیاسی خود تحولاتی را ایجاد کند و به تجدید نظر در ائتلافات منطقه ای خود مبادرت ورزد؟
ج: به نظر بنده، تحلیلگران می کوشند تا با استفاده از دو معیار به پیش بینی رفتار حماس بپردازند. اولین معیار، تجربه گروه های پیش از جنبش حماس است که فشارها و سختی های وارده، آنها را به ایجاد برخی تعدیلات و تغییرات واداشت، تغییراتی که در عمل باعث چرخش های گسترده (در برنامه های شان) گردید و بر سیاست های راهبردی آنها تاثیر گذارد به گونه ای که برخی از این چرخش ها و تغییر رویه ها نوعی سقوط آزاد بود.
در مورد معیار دوم باید گفت که همه از حجم چالش های فرا روی حماس در مسئله فلسطین که عامل آنها اساسا رژیم صهیونیستی است، با خبر هستند و با حجم چالش های منطقه ای و میزان ضربات وارده به حماس آشنا می باشند و می دانند که جنبش حماس در هر مرحله، هدف حملات امنیتی و محاصره قرار می گیرد. حوادث کرانه باختری و نوار غزه نیز مزید بر علت است. با توجه به همه این مسائل، ناظران این پرسش را مطرح می کنند که حماس ـ با هر قدرت و انسجامی که باشد ـ آیا می تواند راهبرد و برنامه سیاسی خود را ادامه دهد و آیا قدرت سازگاری با این شرایط را دارد؟
برخی ها پیش بینی می کنند که حماس احتمالا سر تسلیم در برابر فشارها فرود خواهد آورد و مجبور به پذیرش شکست خواهد شد یا آنکه به سمت نوعی سازگاری پیش می رود که خارج از چارچوب تعامل آگاهانه، قابل قبول و طبیعی با شرایط موجود باشد و هویت خود را تغییر دهد. کسانی که چنین فکری می کنند، سخت در اشتباه به سر می برند ؛ زیرا حماس از حقوق و مسئولیت های خود با خبر است و نسبت به توان، حجم چالش ها و محیطی که در آن فعالیت می کند، آگاهی دارد و می تواند ضمن سازگاری آگاهانه و برنامه ریزی شده با شرایط، مسیر خود را ادامه دهد ؛ ولی هرگز هویت خود را تغییر نمی دهد.
س: آیا شما سیاست ها و برنامه های سیاسی خود را تغییر خواهید داد؟
ج: در دیدگاه ها و برنامه های سیاسی خود، حماس هیچ امتیازی را که به اصول ملی و حقوق مردم ضربه بزند، به کسی نداده است و از این رو، باید گفت که برنامه جنبش مبتنی بر مقاومت در برابر اشغالگران، آزادسازی اماکن مقدس اسلامی، اجرای پروژه ملی فلسطین و نبرد با دشمن ـ با تکیه بر وحدت ملی، استفاده از عقبه عربی اسلامی و حمایت های جامعه بشری ـ است. این مسائل تغییر ناپذیر هستند همان طور که اصول و آرمان ها تغییر ناپذیر می باشند.
سیاست ها تغییر می کند ؛ ولی اصول و حقوق ملی تغییر ناپذیر هستند. اینکه حماس دست به تحرکات آگاهانه سیاسی که مبتنی بر بده و بستان است، بزند موضوعی کاملا طبیعی می باشد. این یک تاکتیک به شمار می آید ؛ ولی مهم آن است که این تاکتیک ها، راه رسیدن به اهدافی می باشد که تغییر پذیر نیستند ولی ابزارها و روش های مورد استفاده ما (جهت تحقق این هدف) مستمرا پیشرفت می کند و متحول می شود.
س: ارزیابی حماس از روابط و ائتلافات منطقه ای خود چیست؟
ج: ائتلاف ها و روابط سیاسی اساسا مبتنی بر اصولی ثابت هستند ؛ ولی بی شک، شکل و معادلات حاکم بر آن تغییر می کند. ما در جنبش حماس، در مسیر مقابله با اشغالگران برای خود آرمان و اصولی ثابت داریم. آرمان فلسطین، آرمان امت اسلامی و عربی است و از نظر انسانی نیز یک آرمان عدالت خواهانه به شمار می رود که مورد توجه همگان قرار دارد. رژیم صهیونیستی خطری برای منطقه به شمار می رود و همین امر، ما را وا می دارد تا به ایجاد یک شبکه ی ارتباطی و ائتلافی روی آوریم که البته معیار آن خدمت به آرمان و ملت فلسطین، کمک به فلسطینیان برای پایداری در برابر دشمن، تقویت پروژه مقاومت، اعطای امکانات بیشتر به مقاومت و تحکیم موضع سیاسی ما در تریبون های منطقه ای و بین المللی باشد.
برخی مواضع هستند که حماس به صورت داوطلبانه آن را اتخاذ کرده است و همچنان نیز بر آن تاکید می نماید. حماس می گوید مادامی که ما یک مسئله محوری داریم، باید این مسئله محوری اساس حرکت ما باشد یعنی نباید مشغول درگیری های جانبی و حاشیه ای شویم که ما را به سمت انجام آن می کشانند. ما (در جنبش حماس) با وجود آنکه برخی اعتقادات و باورها را در مورد حوادث جهان عرب و منطقه داریم ؛ ولی از دخالت در امور دیگران اجتناب می ورزیم.
در خصوص اختلافات در جهان عرب و اسلام باید عرض کنم که روابط دوجانبه ما با برخی کشورها دستخوش تغییر می شود ؛ ولی عامل این تغییر، دیگران هستند. به این معنا که اگر برخی کشورها سیاست خود را در قبال تعامل با ما تغییر می دهند، این موضوع به خاطر تغییر شرایط شان است. مثلا اگر کشوری دچار بحران داخلی شود و به خاطر این وضعیت، دست به تغییر سیاست بزند، ما وضعیتش را کاملا درک می کنیم و انتظار فراتر از توان، از کسی نداریم ؛ اما اگر کشوری آمد و سیاست خود را در قبال ما تغییر داد و خواست که شروط یا خواسته های خود را به ما دیکته کند یا آنکه ما را به حمایت از موضعی وادارد که اعتقاد و باوری به آن نداشته باشیم، ما هرگز آن را نمی پذیریم.
ما نمی توانیم بپذیریم که کسی در تصمیم گیری ها و امور داخلی ما دخالت کند. این حرف ها به معنای آن نیست که تبدیل به دشمن کشوری شویم که موضعش نسبت به ما را تغییر می دهد. ما پیچیدگی وضعیت حاکم بر جهان عرب را درک می کنیم و بر حرکت آگاهانه و همراه با احتیاط در جاده سیاست عربی، اسلامی و بین المللی تاکید داریم، حرکتی که به نفع آرمان فلسطین و مردم این سرزمین باشد. ما ـ در عین حال ـ بر حفظ منافع و امنیت جهان عرب و اسلام تاکید داریم و به دنبال حفظ امنیت ملی شان هستیم و بر این امنیت تاکید داریم و هیچ گونه دست درازی نسبت به آن را نمی پذیریم. ما سیاست های خود در تعامل با دیگران را تغییر نمی دهیم و در امور آنان نیز دخالت نمی کنیم. همکاری با کشورها به گونه ای است که منفعت آرمان فلسطین را به دنبال داشته باشد. به همه می گوییم که بیایید به خاطر آرمان فلسطین با یکدیگر متحد شویم.
س: قرائت حماس از شکل روابط تان با جنبش فتح چگونه است؟ آیا روابط دو جنبش قطع شده است؟ تعامل شما با پرونده های حوزه آشتی که پیگیری آن متوقف گشته، چگونه است؟
ج: به صراحت خدمت تان عرض کنم که پیشرفت موضوع آشتی رضایت بخش نیست و این واقعا دردآور و تاسف برانگیز می باشد. باید این مساله (تحقق آشتی) ما را به تحرک وادار کند و به دغدغه اصلی ما تبدیل شود چون موضوعی حاشیه ای نیست ؛ زیرا این یک موضوع حاشیه ای نیست. ضمنا اعتراف و اقرار به وجود مشکل ما را به سمت یافتن راه درمان و نجات یافتن از وضعیت کنونی سوق می دهد.
در سایه این حقیقت دردناک، بنده تنها می خواهم به تاثیر عوامل داخلی در موضوع آشتی بپردازم ؛ زیرا همه از نقش عامل خارجی در به شکست کشاندن موضوع آشتی ملی و مانع تراشی در مسیر به نتیجه رسیدن آن آگاه هستند و می دانند که دشمنان می خواهند تا فلسطینیان در مرحله شکاف باقی بمانند. صهیونیست ها، شروط کمیته چهارجانبه، دخالت های خارجی و بین المللی که متاسفانه برخی از این دخالت ها از سوی کشورهای منطقه صورت می گیرد، همیشه در موضوع آشتی تاثیر داشته و بیشتر این مداخله ها در تضاد با منافع ملی فلسطینیان بوده است. برخی قدرت های بزرگ نیز به دنبال شکست ما در مبارزه با دشمن و ساماندهی اوضاع داخلی هستند.
در خصوص عامل داخلی باید عرض کنم که رابطه میان فتح و حماس قطع نشده ؛ بلکه این جنبش، شریک حماس در مبارزه و حیات سیاسی می باشد. درست است که ما در برخی از مسائل با فتح اختلاف نظر داریم ؛ ولی بر حفظ روابط و نیز تلاش مشترک تاکید می نماییم. همکاری، زبانی است که باید در روابط میان ما (گروه های فلسطینی) حکمفرما شود. ما به دنبال بستن صفحه تنش ها در روابط خود هستیم.
مسئولیتی که متوجه ما می باشد، آن است که مانع از سنگ اندازی ها شویم و اجازه ندهیم که مسائل درون گروهی بر موضوع آشتی تاثیر گذارد ؛ زیرا این مسائل مانع از تحقق آشتی می گردد. ما (فلسطینی ها) یا باید مشارکت و همکاری با یکدیگر را بپذیریم یا آنکه آن را رد کنیم. بزرگ ترین اشتباه در این میان آن است که یکی از طرف های حاضر در فلسطین گمان کند به خاطر سابقه تاریخی، توانایی و امکانات تحت اختیار خود توان آن را دارد که به تنهایی تصمیمات ملی را اتخاذ کند ؛ زیرا چنین تصوری کاملا اشتباه می باشد.
عرصه سیاسی فلسطین تک روی در اتخاذ تصمیمات ملی را از کسی نمی پذیرد. شدت و سختی نبردی که با اشغالگران داریم، باعث می شود تا آرمان فلسطین نیازمند به انرژی تمامی فلسطینیان داشته باشد. ملت ما با تمام توان خود بار این نبرد سخت را به دوش می کشد و در این مسیر به حمایت امت اسلامی و جامعه بشری نیاز دارد تا چه رسد به نیروی گروه های فلسطینی.
بارها گفته ایم که مشارکت و همکاری میان گروه ها، تعارضی با دموکراسی و انتخابات ندارد. تاکید کردیم که ساماندهی اوضاع داخلی ـ از طریق صندوق های رای ـ یک ضرورت است و پس از آن می توان با تکیه بر اصل مشارکت و همکاری به ساماندهی اوضاع ساف، تشکیلات خودگردان و مجلس قانونگذاری مبادرت ورزید.
ما باید متحد شویم و به مسئولیت خود در تصمیم گیری های سیاسی، امنیتی و مبارزاتی ـ در تمامی سطوح و در داخل و خارج این سرزمین ـ جامه عمل بپوشانیم ؛ زیرا با این کار، فضای سالم و مناسب برای پیشرفت پرونده های آشتی فراهم می آید. اگر به موضوع وحدت و مشارکت در تصمیم گیری ها بی توجه باشیم یا در مورد این دو اصل اختلاف نظر داشته باشیم، در تعامل با پرونده های آشتی با نقصی بزرگ مواجه خواهیم شد و با یک سری دلسوزی های ساختگی، فرار از زیر بار مسئولیت و نیز رفتار تک گرایانه و غیر جدی رو به رو خواهیم گردید که البته ما را به سمت شکست در پایان دادن به شکاف داخلی سوق می دهد.
شاید اشتباهات و خطاهایی در این میان صورت گیرد ؛ ولی با از بین رفتن فضای مشارکت، این اشتباهات افزایش می یابند و فضا مسوم خواهد گردید ؛ ولی در سایه مشارکت همگانی، اگر هم اشتباهاتی روی دهد می توان با کمک یکدیگر رفع شان کرد. این دیدگاه ما است و البته تحقق آن موضوع ساده ای نیست و نیاز به بررسی موشکافانه دارد. هیچ جایگزینی برای آشتی و ساماندهی اوضاع داخلی در فلسطین وجود ندارد. تا زمانی که در یک خانه (فلسطین) زندگی می کنیم نمی توانیم دو دستگی و شکاف را در میان خود بپذیریم. باید مانند یک خانواده زندگی کنیم. هر چند که برنامه های ما با یکدیگر متفاوت باشد، ولی ما در داخل یک میهن زندگی می کنیم.
س: تا چه حد می توانید به هماهنگ سازی برنامه های خود روی آورید آن هم در سایه فراخوانی که برای اتخاذ تصمیمات واحد در زمینه برقراری صلح یا جنگ مطرح شده است؟
ج: در خصوص اختلاف برنامه های سیاسی میان حماس و فتح باید گفت که این دو جنبش هر کدام برای خود برنامه ای دارند ؛ ولی در این میان، باید تن به حکم سندهایی بدهیم که میان ما به امضا رسیده است که از آن جمله می توان به سند وفاق ملی اشاره کرد که در سال 2006 در قاهره به امضای ما رسید. نمونه دیگر، توافق نامه هایی بود که بارها در دوحه و قطر به امضا رسید و محور آن، ساماندهی اوضاع داخلی، پرونده آشتی و برنامه های سیاسی بود.
برخی ها از ما می خواهند که در تصمیم گیری ها برای جنگ یا صلح، یک صدا عمل کنیم ؛ ولی در عین حال، باید برای برقراری این وحدت در تصمیم گیری های سیاسی تلاش کنیم. بدون تصمیم گیری ملی، نباید هیچ گونه تحرک سیاسی انجام گیرد. بیایید مسئولیت خود در قبال تمامی موضوعات را به منصه عمل برسانیم، موضوعاتی همچون چگونگی اداره غزه و کرانه باختری، اتخاذ تصمیمات سیاسی، استفاده از تریبون های بین المللی و حضور در محافل جهانی، اجرای انتخابات، برچیدن محاصره نوار غزه، مدیریت بازسازی و ایجاد سر پناه برای بی خانمان ها، مدیریت مقاومت مردمی و مسلحانه و توافق در اینکه چه زمانی و از کدام گزینه استفاده کنیم. البته تمامی اینها مشروط به آن است که همه در تصمیم گیری ها مشارکت داشته باشند. این آن چیزی است که ما خواستار آن هستیم و به آن ایمان داریم. اگر (ما فلسطینی ها) رفتاری غیر از این را پیش گیریم، در جا زده ایم و احتمالا روند آشتی رو به قهقرا خواهد گذارد.
بنده با توجه به جایگاهی که در رهبری حماس و ملت فلسطین دارم، تاکید می کنم که راه و روش درست این است ؛ زیرا «کس نخارد پشت من جز ناخن انگشت من»
س: تعامل حماس با جانشین ابومازن چگونه خواهد بود؟
ج: به امید خدا، آشتی به نتیجه خواهد رسید و از مرحله شکاف داخلی گذر خواهیم کرد. در خصوص انتخابات ریاست تشکیلات خودگردان نیز باید عرض کنم که به وقتش، حماس موضع خود را نسبت به آن تعیین خواهد کرد.
س: مقاومت چه چیزی را برای نبرد با دشمن آماده کرده است؟
ج: در مورد آمادگی مقاومت باید عرض کنم پیش بینی ها آن است که نبرد با اشغالگران شدید، تاریخی و پیچیده خواهد بود و برای مقابله با آنها ـ در کنار صبر و پایداری بیشتر، بسیج ملت و استفاده از حمایت های عربی و اسلامی ـ به تجهیزات جنگی و ضرورت داشتن ابتکارات فراوان نیاز داریم. ابتکارات مقاومت و گردان های قسام حد و مرزی ندارد به ویژه آنکه غزه در جریان جنگ اخیر یک نمونه و الگوی مناسب را در چیره شدن بر مشکلات به نمایش گذاشت.
ما همیشه می گوییم که اگر امت عربی و اسلامی به همان مقداری که مردم غزه در راه فلسطین فداکاری کردند، انجام می دادند وضعیت ما بهتر می شد. به هر حال، امت ما اهل خیر هستند و ما به ملت خود ـ در هر جایی که هستند ـ اعتماد داریم. دشمن صهیونیستی هم مادامی که روند تعدی به اماکن مقدس را ادامه می دهد و حقوق ما را تضییع می کند، رنگ آرامش را نیز نخواهد دید.
س: آیا تصمیم دارید که دوره فعالیت دولت کنونی را تمدید کنید؟
ج: بحث بنده در مورد اصول و سیاست های کلی است. در مورد جزئیات، می توان بحث کرد. زمان برگزاری انتخابات و دولت موضوعاتی است که می توان در مورد تمدید یا تعدیل آن سخن گفت. باید دولت وفاقی که در حال حاضر وجود دارد، به مسئولیت های خود جامه عمل بپوشاند و البته تغییر در ساختار این دولت امکان پذیر است ؛ ولی این تغییر نباید از سوی یک گروه باشد بلکه باید همه فلسطینیان در آن دخیل باشند.
س: در سایه مخالفت تشکیلات خودگردان با بازسازی نوار غزه و حل و فصل مشکلات کارمندان، موضع و گزینه های شما چیست؟
ج: بله! کوتاهی هایی از سوی دولت وفاق صورت گرفته است که هیچ بحثی در مورد آن نیست. واقعا درست نیست حق غزه تضییع شود، غزه ای که آن نبرد فراموش ناشدنی را خلق کرد و ضمن ایستادگی در مقابل دشمن، دستاوردها و پیروزی های بزرگی را رقم زد و آن ابتکار وابداع را در مقابله با دشمن از خود به نمایش گذاشت. بسیاری از آنها که صحبت از بازسازی کرده اند، هیچ کاری را برای تحقق آن انجام نداده اند. جامعه بین الملل نیز کوتاهی می کند.
ما در جنبش حماس ـ برای حل این مشکل ـ همزمان دو مسیر را می پیماییم. اول از رهبران فلسطینی، نهادهای مختلف و در راس آنها دولت می خواهیم تا به مسئولیت خود در قبال بازسازی جامه عمل بپوشاند. هیچ مانعی بر سر راه دولت در تحقق این هدف وجود ندارد. اگر اشتباهی هم روی داد، رهبران حماس آن را حل خواهند کرد. همه باید به مسئولیت خود در این زمینه عمل کنیم.
مسیر دوم، تعامل با طرف های دولتی و غیر دولتی است که توان همکاری در بازسازی ـ ولو به شکل جزئی ـ را دارند ؛ زیرا برای ما، مهم سرعت بخشیدن به روند امدادرسانی به مردم است. به کشورهای کمک کننده نیز می گوییم که با دولت توافق ملی هماهنگی های لازم را انجام دهید. مهم برای ما نتیجه کار است که همان بازسازی و ایجاد سرپناه برای مردم می باشد. ما نمی خواهیم که این موضوع (بازسازی) در انحصار گروهی خاص باشد. ما با دولت در مسئولیتش نسبت به بازسازی غزه هیچ اختلافی نداریم.
س: آیا به نظر شما، اوضاع در شهر قدس و کرانه باختری در آستانه آغاز یک انتفاضه جدید است؟
ج: ما در جنبش حماس آمادگی آن را داریم تا در خصوص تدوین راهبرد مبارزاتی به یک توافق برسیم، راهبردی که تمامی ابعاد مقاومت ـ در دو شکل مسلحانه و مردمی (غیر مسلحانه) ـ را شامل شود و در داخل و خارج فلسطین اجرا گردد. ما آمادگی برای توافق در زمینه اشکال مختلف تحرکات مبارزاتی را داریم ؛ ولی تا زمان دست یابی به این هدف و تا زمان توافق در خصوص رفتاری عملی که منجر به حصول چنین راهبردی گردد، ما در جنبش حماس از برنامه های خود دست نمی کشیم، برنامه هایی که کاملا روشن است. ما خود را نسبت به انجام مقاومت ـ در تمامی اشکالش ـ متعهد می دانیم که در مقدمه آنها مقاومت مسلحانه جای دارد. ما هرگز از مقاومت در نوار غزه دست نمی کشیم. ما هرگز از تقویت مقاومت در کرانه باختری دست بر نمی داریم و در هر بخش از سرزمین فلسطین که امکان مقاومت در برابر اشغالگران برای ما در آنجا امکان پذیر باشد، این کار را انجام می دهیم.
ما به دنبال توسعه و فعال سازی تمامی راهکارهای مقاومت مردمی در اراضی اشغالی هستیم. تمامی مسائل ما را به این سمت سوق می دهند، از اشغالگری صهیونیست ها و شهرک سازی های صهیونیست ها گرفته تا غصب اراضی، حمله به اماکن مقدس، بازداشت شهروندان فلسطینی و هزاران اسیری که در زندان های رژیم صهیونیستی به سر می برند. بی تردید، «اسرائیل» یک تروریست است و ما خود را برای اشکال مختلف رویارویی با دشمن آماده می کنیم.
س: در سایه تداوم همکاری های امنیتی میان تشکیلات خودگردان و رژیم صهیونیستی، مقاومت تا چه میزان توان بسیج نیروهای خود را دارد؟
ج: متاسفانه برخی مشکلات و موانع در مسیر مقاومت وجود دارد. در راس آنها، موانع داخلی می باشد که در همان تداوم سیاست هماهنگی امنیتی تجلی می یابد. وقت آن رسیده است تا تمامی موانع در این زمینه برداشته شود ؛ زیرا هیچ کس نمی تواند مانع از اراده ملت فلسطین گردد.
درخواست بنده انجام فعالیت های مبارزاتی در تمامی اشکال و ابعاد آن است که مطمئنا این کار مطلوب همگان می باشد و به حماس و گروه های مقاومت محدود نمی شود. نباید چشم امید ما به مذاکرات و از سر گیری آن باشد و تحرکات ما به سازمان ملل متحد محدود گردد. اگر این گزینه (استفاده از سازمان ملل) مناسب باشد، از آن استقبال می کنیم. به هر رو، ما به دنبال آن هستیم تا در تمامی میادین به مبارزه با دشمن بپردازیم.
ما در مقابل یک نبرد پیچیده و فراگیر هستیم و این نبرد می طلبد که ادوات و برگه های برنده متعددی را در اختیار داشته باشیم و تحقق این هدف می طلبد که تمامی گروه ها اعم از حماس، فتح، جهاد اسلامی، جبهه خلق و تیپ های صلاح الدین با همدیگر در ارتباط باشند. این ارتباط باید میان رئیس تشکیلات خودگردان و چهره های ملی نیز باشد. بی تردید، این راهبرد ما است که آن را ادامه می دهیم و هر چقدر هم لازم باشد صبر می کنیم.
ما عملکرد ارزشمند فلسطینیان در شهر قدس را شاهد بودیم و دیدیم که چگونه و با شیوه ای ابتکاری دشمن را غافلگیر کردند. ملت ما توانی پایان ناپذیر دارد و از قدرت ابتکار بالایی برخورد می باشد که همیشه همه را انگشت به دهان می گذارد.
س: آیا پیش بینی حماس آن است که در آینده حمله دیگری به نوار غزه صورت خواهد گرفت؟ تاثیر احتمالی این حمله چگونه خواهد بود؟
تجربه به ما می گوید تمامی آتش بس هایی که در طول سال های گذشته و از طریق میانجیگر مصری میان فلسطینی ها و صهیونیست ها منعقد گردیده، در مرحله عمل عدم پایبندی صهیونیست ها را شاهد بوده است ؛ زیرا دشمن صهیونیستی تنها بعد از گذشت چند هفته از امضای توافق نامه آتش بس از زیر بار مسئولیت های خود شانه خالی می کند و ضمن تحمیل قواعد خود، به شیوه خویش بازی را ادامه می دهد ؛ ولی حماس ثابت کرده است که همیشه دستش بر روی ماشه است و هرگز از برنامه ها و حقوق خود دست نمی کشد هر چند که برخی مواقع، در مقابل برخی تخلفات دشمن صبر پیش می گیرد.
ما در اینجا تاکید می کنیم که هیچ گونه تفریطی را در زمینه تحقق حقوق ملت خویش انجام نمی دهیم و هر بهایی که این کار داشته باشد، ما آماده پرداختش هستیم. همان طور که در سه جنگ گذشته و درگیری های مستمری که در فاصله زمانی وقوع هر کدام از این جنگ ها روی داد، از ملت خویش دفاع کردیم باز هم برای دفاع آماده ایم. امروز و در مرحله بعد از جنگ اخیر، تغییراتی در منطقه پیش آمده است که دشمن را برای فرار از زیر بار تعهداتش وسوسه می کند. وضعیتی حاکم شده است که مانع از سرگیری دور دوم مذاکرات غیر مستقیم آتش بس گردیده است. با توجه به این شرایط، دشمن قصد فریبکاری، شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت ها و عدم پایبندی به تعهداتش دارد ؛ ولی به هر حال، حماس دو راهکار را در این عرصه پیش خواهد گرفت. اول اینکه، اجرای شروط آتش بس را پیگیری می نماید و از میانجیگر مصری می خواهد تا پایبندی اشغالگران به این شروط را پیگیری نماید ؛ زیرا در وضعیت کنونی ـ هر چند که مذاکرات غیر مستقیم انجام نگرفته است ـ ولی این موضع دلیلی نمی شود که دشمن از انجام تعهداتش معاف گردد. ما از میانجیگر مصری می خواهیم که اشغالگران را برای پایبندی نسبت به تعهدات شان تحت فشار قرار دهند. ما در عین حالی که در مسیر مذکور حرکت می کنیم ؛ ولی امید زیادی نداریم و چشم امید به پایبندی طرف مقابل به تعهداتش نبسته ایم.
ما به حقوق خود متمسک و پایبند هستیم و از هر گزینه ای در این زمینه استفاده می کنیم ؛ البته این به معنای آن نیست که ما قصد داریم تا به سراغ جنگ برویم. در هیچ کدام از جنگ های پیشین، ما آغاز کننده جنگ نبودیم. ما هیچ علاقه ای به جنگ نداریم و بر حفظ جان ملت خویش اصرار داریم ؛ ولی اگر کار به جنگ رسید و هدف حمله قرار گرفتیم، چاره ای جز مقابله با دشمن نداریم.
این حق غزه است که سد محاصره را بشکند و سریعا برای بازسازی و ایجاد سرپناه برای شهروندان فلسطینی اقدام کند. این حق ما است که بندر و فرودگاه داشته باشیم و به دور از شرایط سخت و ظالمانه زندگی کنیم و از سیاست مجازات جمعی در امان باشیم. ما این اجازه را داریم که از هر وسیله ای برای تحقق این اهداف استفاده کنیم و این موضوعی است که نیاز به بحث ندارد. در هر حال، همه گزینه ها روی میز است.
س: برخی ها بیم آن دارند که اشغالگران در اندیشه آن باشند تا با تشدید اقدامات خود علیه نوار غزه انتفاضه آرامی را که در کرانه باختری و قدس جریان دارد، مهار نمایند.
ج: باید در اینجا تاکید کنم که وقتی بنده می گویم احتمال استفاده از هر گزینه ای وجود دارد، هرگز به این معنا نیست که ما قصد به راه انداختن یک جنگ جدید را داریم یا آنکه برای به راه انداختن جنگ می کوشیم. جنگ های پیشین هم بر ما تحمیل شده و ما به سراغ گزینه جنگ نرفتیم.
اگر کسی دست تعدی به سمت ما دراز کند، از خودمان دفاع می کنیم. این قانون قدیمی ما است و موضوع جدیدی نیست ؛ ولی غزه یک شکل از مقاومت و کرانه باختری شکل دیگری از مقاومت را انتخاب کرده است. این خلاصه دیدگاه ما است. نباید برای کسی چنین به نظر آید که حماس در صدد باز کردن یک جبهه جدید است. ما شرایط و سختی های موجود در غزه را درک می کنیم ؛ ولی این باعث تسلیم شدن ما در برابر شرایط نمی شود.
ما در جنبش حماس قرائت دقیقی از شرایط داریم. می دانیم در هر مرحله چه حرکتی را باید انجام دهیم. همیشه بر این نکته تاکید داریم که مقابله با اشغالگران نباید محدود به نوار غزه شود ؛ زیرا این مسئولیت آحاد ملت فلسطین است خواه در کرانه باختری و قدس باشند یا در اراضی اشغالی 48 و مناطق خارج فلسطین.
حماس می داند که چگونه برنامه ریزی کند و آگاهی و مهارت کامل در مدیریت مقابله با دشمن را دارد و می داند که چطور مسئولیت های مقابله با دشمن را در میان اقشار مختلف ملت تقسیم نماید. این موضوعی است که نیاز به توضیح بیشتر ندارد.
س: بعد از جنگ اخیر، اصطلاحی تحت عنوان «صندوق سیاه» در گفتمان رهبران حماس رواج یافت تا چه میزان، این موضوع می تواند شرایط مقابله با دشمن را تغییر دهد و برگه های برنده جدیدی را در اختیار شما بگذارد؟
ج: خوب نیست که از این مسائل در رسانه ها صحبت شود. ما گزینه ها و اطلاعات لازم را در اختیار داریم و در هر کدام از پرونده ها ـ چه مربوط به موضوع اسرا باشد و چه دیگر مسائل ملی ـ بر اساس همان اطلاعات حرکت خواهیم کرد. مثل مشهوری است که می گوید: «جواب را در عمل باید دید نه در حرف»
س: «اسرائیل» در آستانه برگزاری انتخاباتی جدید است. موضع حماس در قبال این انتخابات چیست؟ اگر جنبش احساس کند که موضوع (حمله به) غزه، به عرصه رقابت انتخاباتی گروه های صهیونیستی مبدل شده است، چه رفتاری را پیش خواهد گرفت؟
ج: بی شک، فضای انتخابات رژیم صهیونیستی نیازی به پیش بینی ندارد و سیاست داخلی این رژیم نیز پیچیده نیست. مهم ترین انعکاس این شفافیت را می توان در رقابت های انتخاباتی یافت که در آن، گروه های صهیونیستی در زمینه ریختن خون فلسطینیان، تعدی به اماکن مقدس اسلامی و نیز تضییع حقوق ملت ما با همدیگر رقابت می کنند.
به همین خاطر، ما برگزاری انتخابات زودهنگام در رژیم صهیونیستی را یک تهدید حقیقی می دانیم که البته باید به آن، خطر اشغالگری و شهرک سازی این رژیم را نیز اضافه کرد. باید با آگاهی و هوشیاری بیشتری رفتار کنیم. این مهم ترین کار است. تجربه گذشته ما از بروز چنین شرایطی تلخ بوده است. ما امیدی به تفاوت در نتایج احتمالی انتخابات در «اسرائیل» نداریم. چیزی که از صندوق های رای در رژیم صهیونیستی بیرون می آید، رهبرانی است که به دنبال حذف حقوق فلسطینیان است.
مهم ترین بازتاب های این رقابت داخلی در هنگام انتخابات رژیم صهیونیستی را می توان در سه موضوع دید:
اولین موضوع قدس و مسجد الاقصی است. اشغالگران در هنگام طرح موضوع انتخابات و در سایه قرائت شان از وضعیت فلسطین و جهان عرب و مشغول بودن منطقه به درگیری های داخلی و جبهه بندی ها، پروژه های خود برای تخریب مسجد الاقصی و رقم زدن نتیجه درگیری های مربوط به سرنوشت این مسجد را فعال کردند.
دومین موضوع مربوط به شهرک سازی ـ در شرایط انتخابات ـ است. شاید در این دوره شاهد سرقت بیشتر اراضی و اعلام پروژه های شهرک سازی باشیم.
سومین موضوع تشدید اقدامات امنیتی و نظامی است که احتمالا عرصه اجرای این برنامه غزه یا جای دیگری در فلسطین باشد تا به این ترتیب، خدمتی به برنامه های بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم عبری باشد.
در زمان برگزاری انتخابات، ما مشتاق رای آوردن هیچ گروهی نیستیم. این ما هستیم که با فداکاری ها، پایداری های سیاسی، نظامی و دیپلماتیک خویش در وضعیت داخلی رژیم عبری تاثیر می گذاریم. اگر ما، صهیونیست ها را در تمامی سازمان های بین المللی تحت تعقیب قرار دهیم، دیگر این موضع فلسطینی ها است که در وضعیت داخلی «اسرائیل» تاثیر می گذارد و دیگر، صهیونیست ها موضع فلسطینیان را به عنوان یک چیز تضمین شده برای خود فرض نمی کنند.
س: آیا سفر اخیر هیات جنبش حماس به تهران باعث اصلاح روابط گذشته می شود؟ آیا قرار است که شما نیز سفری به تهران داشته باشید؟
ج: متاسفانه رسانه ها خیلی به موضوع رابطه حماس با ایران پرداختند تا جایی که باعث شد غبار زیادی بر صفحه این رابطه بنشیند و چنین به نظر رسد که ترمیم آن نیاز به برنامه فراوانی دارد که البته این موضوع صحیح نبود. به نظر ما، رابطه ما با ایران قطع نشده است. رابطه ما با ایران، تاریخی طولانی دارد. پر واضح است که در طی سال های طولانی گذشته، ایران از ما حمایت کرد. اختلاف نظری بین ما و ایران در موضوع سوریه پیش آمد ؛ ولی این اختلاف ـ با وجود آنکه بخشی از روابط ما را تحت تاثیر گذارد ـ ولی هرگز به حد قطع رابطه نرسید.
سفر اخیر هیات حماس به ایران در راستای افزایش روابط و پیوندها صورت می گیرد. در خصوص سفر بنده به ایران باید عرض کنم که این سفر در زمان مناسب انجام می گیرد.
س: تا چه حد این دیدارها بر روابط شما با طرف های مختلف تاثیر خواهد گذارد؟
ج: جنبش حماس از زمان تشکیل بر داشتن رابطه ای باز با تمامی کشورهای عربی و اسلامی تاکید داشتیم و در این میان، وابستگی کشورها به محورها و جبهه بندی های مختلف برای مان مهم نبود ؛ زیرا ما به دنبال وحدت جهان عرب و اسلام هستیم و نمی خواهیم تیر دیگری در تیردان اختلافات عربی و اسلامی باشیم و بر این اختلافات دامن بزنیم. هدف ما فلسطین است و به همگان نیز می گوییم که در کنار ما باشید و به مسئولیت خود در قبال فلسطین جامه عمل بپوشانید.
آرمان ما، محوری می باشد و در مشی و روش ما، ارتباط و تعامل مان با یک کشور تاثیری بر روابط مان با دیگر کشورها ندارد. اگر رابطه مان با یک طرف خاص بهبود یافت، به معنای آن نیست که دشمن طرف دیگری شویم.
س: ارزیابی شما از روابط تان با مصر چیست؟
ج: تاکید می کنیم که ما هرگز در حق مصر بدی نکردیم. ما بر حفظ روابط خود با امت اسلامی و عربی تاکید داریم و به حکم همجواری، داشتن تاریخ مشترک و نیز جایگاه قاهره در میان کشورهای عربی و اسلامی بر حفظ روابط خود با مصر تاکید می نماییم.
بی تردید، اتهاماتی که به ما نسبت داده می شود اجحاف آمیز و ظالمانه است به ویژه آنکه بسیاری از مسئولان مصری ـ در هنگام دیدار ـ به حقیقت امر اشاره می کنند. بسیاری از مسئولان مصری که در دوره های مختلف سیاسی در این کشور منصبی را عهده دار بوده اند، این حقیقت را می دانند و روزی به آن اعتراف خواهند کرد. آنها می دانند که حماس بر حفظ امنیت ملی مصر تاکید دارد. ما هرگز در امور مصری ها دخالت نکرده ایم و وقتی برای حفظ امنیت شان از ما کمک خواستند، با تمام رهبران سیاسی و مراکز اداری خود وارد عمل شدیم. تاریخ شهادت خواهد داد ؛ البته مسئولان مصری نیز از حقیقت امر با خبر هستند. امیدواریم فضای رسانه ای و سیاسی که حماس را به عنوان عامل دخیل در مسائل مصر نشان می دهد تغییر کند.
س: برداشت شما از اقدامات اخیر مصر در منطقه سینا چیست؟
ج: آنچه در سینا جریان دارد، مسئله داخلی مصر است و ما آرزوی خیر برای این کشور داریم و در مسائل داخلی اش مداخله نمی کنیم ؛ ولی در عین حال، می خواهیم که علیه ما فعالیت نکند و در افزودن رنج های نوار غزه مشارکت ننماید. تقاضای ما از مصر گشودن گذرگاه رفح و رفع محاصره نوار غزه است.
تاکید می کنیم که دولت وفاق ملی مسئول نظارت بر گذرگاه می باشد و این طبیعی است که گذرگاه ها باز شود. ما در اینجا تاکید می کنیم که هیچ گزندی از سوی غزه متوجه مصر نخواهد شد. غزه یار شاطر امت خویش است نه بار خاطر.
س: روابط حماس با اردن چطور است؟
ج: روابط ما با اردن طبیعی است و بی تردید، تحولات کنونی ـ به طور کلی ـ بر روابط ما تاثیر می گذارد ؛ ولی ما در هر حال، بر تثبیت روابط خود با کشورهای مختلف و توسعه آن تاکید داریم و می خواهیم در مدیریت روابط خود با کشورها درست و به گونه ای عمل کنیم که به نفع آرمان فلسطین باشد و منافع عالی ما را محقق نماید.
س: آیا مصالحه کشورهای حاشیه خلیج فارس بر حضور شما در قطر تاثیر گذارده است؟
ج: در آغاز باید حصول توافقات اخیرا میان کشورهای حاشیه خلیج فارس را تبریک عرض کنم. ما از هر گونه توافق عربی استقبال می کنیم ؛ ولی این توافقات هیچ تاثیری بر روابط ما با کشورها ندارد و تحولات اخیر هیچ بازتاب منفی در روابط ما با قطر نداشته است. روابط با حماس هرگز جزء موارد اختلاف میان قطر با کشورهای حاشیه خلیج نبوده است. ما هرگز نمی پذیریم که در اختلافات میان کشورهای عربی، یکی از طرف ها باشیم. روابط ما با قطر آن قدر قوی و مستحکم است که باعث نمی شود تا از هیچ گونه تحولی اعم از مثبت یا منفی تاثیر بپذیرد. ما هر گونه بهبود رابطه میان کشورهای حاشیه خلیج و جهان عرب را مبارک می دانیم. حماس از اختلافاتی که میان کشورهای مختلف است، تغذیه نمی کند.
س: به نظر شما، آیا وضعیت مذهبی موجود در منطقه می تواند بر مسئله فلسطین تاثیر بگذارد؟
ج: جنبش حماس پیش از آغاز انقلاب های عربی و در سایه وجود همان تقسیمات سنتی توانست یک شبکه ارتباطی با همه طرف ها ایجاد کند که به نفع مسئله فلسطین و امت اسلامی و عربی باشد. حماس بر داشتن رابطه با کشورهای مختلف تاکید داشته و این همان نقطه تمایز جنبش به شمار می رود.
بعد از بهار انقلاب های عربی، تحولات و تغییرات فراوان منطقه ای و بین المللی روی داد و پدیده های مختلفی مجال ظهور یافت که برخی از آنها مثبت و برخی دیگر منفی بود. از جمله این پدیده ها، می توان به دسته بندی ها و درگیری های کینه توزانه مذهبی اشاره کرد. بی شک، این موضوع علاوه بر بافت اجتماعی در کشورهای عربی و اسلامی، بر جبهه داخلی کشورهای مذکور نیز تاثیر منفی گذارده است.
ما همگان را به ضرورت اجتناب از سیاست حذف و جبهه بندی دعوت می کنیم ؛ زیرا همگان از آن آسیب می بینند و هیچ سودی برای کسی ندارد. باید صدای عقل بالاتر از همه صداها باشد. نباید فراموش کنیم که بنای برخی سیاست های بین المللی مبتنی بر استفاده از این پدیده ها (سیاست حذف و جبهه بندی) جهت تضعیف امت اسلامی و عربی و ایجاد درگیری در میان آنها است. برخی قدرت ها تماشاچی درگیری ها میان عرب ها و مسلمانان هستند و می خواهند ثمرات مسموم آن را برداشت کنند. این قدرت ها حتی اگر در ظاهر چیز دیگری را نشان دهند ؛ ولی در صدد استفاده از درگیری های مذهبی به نفع خویش هستند.
باید تاکید کنیم که قتل یک فرد به خاطر هویت مذهبی اش امری تنفر آور است و هیچ نفعی برای کسی ندارد. ضمن آنکه مسئله فلسطین نیز همچون امت عربی و اسلامی از این موضوع زیان می بیند.
س: ارزیابی شما از روابط تان با ترکیه ـ بعد از اقدامات تحریک آمیز اسرائیل بر علیه شما ـ چیست؟
ج: روابط ما با ترکیه مثبت است. بله! بعد از جنگ اخیر غزه اقدامات تحریک آمیزی علیه ما صورت گرفت که نتیجه تحرکات نتانیاهو و گروه های صهیونیستی در اروپا و آمریکا بود. این تحرکات با هدف اعمال فشار به ترکیه و قطر و مخدوش ساختن وجهه آنها به خاطر حمایت از مسئله فلسطین بود.
رهبران رژیم صهیونیستی به دنبال آن هستند تا هر کسی را که از ملت فلسطین در تحقق آرمان عدالت خواهانه اش حمایت می کند، مجازات کنند و می خواهند تا حماس را از حمایت و پشتیبانی عربی و اسلامی محروم نمایند ؛ ولی ترکیه و قطر فریب این اقدامات تحریک آمیز پوچ و بی ارزش را نخوردند و البته هیچ نگرانی از این بابت وجود ندارد.
س: در سایه حذف اخوان المسلمین در مصر و کاهش قدرت حزب النهضه در تونس، بیم آن می رود تفکری که گروه های مشابه داعش دارند، گسترش یابد. شما اسلامگرایان و به طور مشخص در جنبش حماس که نماینده تفکر میانه روی اسلامی هستید، تا چه میزان از بابت تاثیر این تفکر بر جنبش متبوع تان هراس دارید؟
ج: سیاست هایی که طرف های بین المللی و برخی طرف های منطقه ای پیش می گیرند، جریان های میانه روی سیاسی و هواداران آن را به سمت تندروی می کشاند به ویژه وقتی صاحبان تفکر اعتدال می بینند که هیچ جایگاهی در سیاست جهان عرب و اسلام ندارند. بی تردید، این (حذف اسلامگرایان میانه رو) یک موضوع کاملا ملموس است ؛ ولی ما معتقدیم کسی که رسالت یا تفکری را دارد نباید از آن دست بکشد هر چند با مشکلات مستمری رو به رو گردد که مانع از حضور سیاسی اش گردد.
شایان ذکر است که علاوه بر برخی گروه های سیاسی در برخی کشورهای عربی، حماس نیز در جریان انتخابات سال 2006 با این وضعیت (اعمال فشار) مواجه شد ؛ ولی به هر حال، ما به عنوان گروه های رنج دیده سیاسی باید بر مشی اعتدال و میانه روی پافشاری کنیم و بر حق مان جهت مشارکت در تصمیم گیری های ملی تاکید نماییم البته این موضوع باید در چارچوب قواعد دموکراسی و تجربیات گذشته باشد تا جایی که دیگران را به آموزش گرفتن از ما وادارد.
ما در فلسطین مشارکت سیاسی با دیگر گروه ها را پیش گرفته ایم و به دنبال آن نیستیم که جای دیگر گروه ها را بگیریم یا در صدد حذف شان بر آییم. ما هیچ تمایلی به «تندروی یا افراطی گری» که برخی گروه های بین المللی و داخلی به آن علاقه دارند و همه را به سمت جنگ سوق می دهد، نداریم.
باید بر پیش گرفتن مشی اعتدال و میانه روی اصرار ورزیم و اجازه ندهیم که طرح های طرف های تندرو و افراطی به موفقیت برسد ؛ زیرا این طرح ها برای ملت ما و امت های عربی و اسلامی ویرانگر است.
به باور بنده، حماس و دیگر گروه های فلسطینی عضو مقاومت به شیوه ای هوشمندانه این کار (مقابله با تفکرهای افراطی) را انجام می دهند. آنها این کار را از طریق مشی سیاسی خود که مبتنی بر پیش گرفتن اعتدال و میانه روی ـ در عرصه داخلی فلسطین و در روابط منطقه ای خود ـ می باشد، انجام می دهند. گروه های مقاومت در عین مشی میانه روی، از گزینه نظامی علیه اشغالگران استفاده می کنند.
مطمئنا بنده از بابت تاثیر پذیری جامعه فلسطین از این تفکرات نگرانی نداریم (و می دانیم که فلسطینیان تحت تاثیر این تفکرات قرار نمی گیرند) ؛ ولی نگرانی بنده از حوادثی است که در کشورهای عربی و اسلامی جریان دارد. امیدوارم رهبران و مقامات این کشورها توجه داشته باشند که این موضوع منافع شان را به خطر می اندازد.
س: در پایان، آقای مشعل! برای ما بفرمایید که آیا باز هم امید آن را دارید که همچون دو سال پیش، دیداری از اردوگاه الشاطی داشته باشید؟
ج: امیدوارم که خداوند متعال به بنده لطف فرموده و سفری قریب الوقوع به غزه و تمامی شهرهای فلسطینی را قسمت بنده کند. ما به آینده و سرنوشت موضوع آزادی فلسطین، پیروزی بر دشمن و بازگشت به میهن خوش بین هستیم ؛ زیرا به یاری و نصرت الهی ایمان داریم و هرگز از این امید خسته نمی شویم. امیدوارم به یاری حق دوباره دیداری از نوار غزه داشته باشم.
