صد روز دوم انتفاضه قدس،پیامدهایی چون مسلحانه‌تر شدن، تداوم ناکامی نتانیاهو در جلب اعتمادصهیونیست‌ها، گردش نگاه‌ها به حماس و غزه و احساس ناامنی و نبود آرامش درجامعه صهیونیستی و نیز کاهش عملیات‌های استشهادی بر اثر همکاری امنیتیتشکیلات خودگردان را به همراه داشت.
انتفاضه سوم در حالی در آخر فروردین‌ماهبه دویستمین روز خود رسید که همچنان توجه بسیاری از رسانه‌های صهیونیستی ومنطقه‌ای را به خود اختصاص داده است. انتفاضه قدس تاکنون موجب به شهادترسیدن حدود 190 فلسطینی و به هلاکت رسیدن 34 صهیونیست در عملیات‌هایاستشهادی شده است. نظرسنجی خبرگزاری «معا» نزدیک به تشکیلات خودگردان درآستانه دویستمین روز از انتفاضه قدس، نشان‌دهنده حفظ بدنه اجتماعی انتفاضهدر میان فلسطینیان است. طبق این نظرسنجی 62 درصد معتقدند این انتفاضه درآینده شاهد تحول میدانی جدیدی خواهد بود. همچنین 63 درصد مخالف بازگشت بهمیز مذاکره با صهیونیست‌ها (روش سازش به جای مقاومت) بودند.[1]
انتفاضه سوم، یک اتفاق غیرقابلپیش‌بینی نبود و پس از جنگ 51روزه، جرقه‌های آن دیده می‌شد که هشدار بسیاریاز کارشناسان صهیونیستی را مبنی بر آغاز قریب‌الوقوع انتفاضه‌ای جدید بهدنبال داشت. پس از جنگ 51روزه، عاموس هرئیل تحلیلگر صهیونیستی در روزنامههاآرتص نوشت: «به نظر می‌رسد راه فراری از انتفاضه‌ای که از تابستان (2014)در قدس آغاز شده است، وجود ندارد. از زمان پایان جنگ 51روزه غزه، آرامش،همه‌ی مناطق را فراگرفته است اما خشونت تا این لحظه در قدس ادامه دارد.»همچنین نداو شرغای تحلیلگر روزنامه «اسرائیل امروز» در مطلبی تحت عنوان«چشم‌ها باید باز شود: انتفاضه در راه است» می‌نویسد: «انتفاضه سوم در قدسبا شروع جنگ غزه آغاز شده است.» پس از هشدارهای متعدد کارشناسان عِبری بعداز جنگ 51روزه، شائول موفاز، وزیر اسبق جنگ رژیم صهیونیستی و رئیس حزبکادیما، در اکتبر 2014 در مورد وقوع انتفاضه سوم در قدس اشغالی به تل‌آویوهشدار داده بود.[2]
پیش‌بینی‌ها و انتظارات برایوقوع انتفاضه‌ای جدید، پس از ورود صهیونیست‌ها به مسجدالاقصی و مطرح شدنتقسیم زمانی- مکانی این مسجد مقدس[3] از اول اکتبر به وقوع پیوست. لذا بهنظر می‌رسد این انتفاضه یک خشونت موقتی یا خشم نیست و دارای بسترهایی برایوقوع بود. مؤلفه‌های ایجادکننده این انتفاضه عبارت‌اند از:
1- جنگ 51روزه غزه
2- ناامیدی از کشورهای همسایه و عربی- اسلامی با توجه به شرایط منطقه و به حاشیه رفتن موضوع فلسطین
3- شکست راهکار سیاسی و مذاکرات صلح
4- تضعیف قدرت محمود عباس، کاهش کنترل امنیتی و مشروعیت مردمی تشکیلات خودگردان.[4]
در یادداشت «انتفاضه سوم پس از صد روز» به بررسی پیامدهای صدروزه‌ی انتفاضه قدس پرداخته شد. مهم‌ترین پیامدهای حاصل شده در صد روز نخست را می‌توان موارد زیر دانست:
1- تغییر دو مؤلفه‌ی «قدرت و امید» به «امنیت و ترس» در سرزمین‌های اشغالی
2- مشخص‌تر شدن اهداف و دامنه انتفاضه سوم
3- بسترسازی اجتماعی برای تسلیح کرانه باختری.
در این یادداشت پیامدها و تأثیر انتفاضه قدس بر بازیگران مختلف در صد روز دوم بررسی خواهد شد.
| در ماه‌های نخست تنها 15 درصد از عملیات‌های انتفاضه خنثی می‌شد، اما در ماه گذشته با همکاری امنیتی تشکیلات خودگردان، این مقدار به 40 درصد رسیده است. لذا سخن گفتن از فروکش نمودن انتفاضه سوم و روحیه استشهادی کرانه باختری، عبارت دقیقی نیست. |
1- انتفاضه سوم؛ همچنان به عنوان بحران رژیم صهیونیستی
همان‌گونه که گفته شد، انتفاضهقدس برای بسیاری از تحلیلگران رژیم صهیونیستی به دلیل آماده بودن بستر آنغافل‌گیرکننده نبود. طی دوران اوج‌گیری تدریجی انتفاضه پس از جنگ 51روزه وآغاز جرقه آن در عملیات استشهادی مهند حلبی در یک اکتبر (9 مهر) سال گذشته،همواره انتقادات و هشدارهای فراوانی به نتانیاهو و تیم امنیتی او دادهمی‌شد و در صد روز دوم انتفاضه قدس نیز برای رژیم صهیونیستی، پیامدهایی چونتداوم ناکامی نتانیاهو، گردش نگاه‌ها به حماس و احساس ناامنی و نبود آرامشدر جامعه صهیونیستی را به همراه داشت.
1-1- صد روز دوم انتفاضه سوم، تداوم ناکامی نتانیاهو
«چنان‌چه دولت بخواهد تداومداشته باشد، نتانیاهو باید تغییرات زیربنایی در ساختار آن ایجاد نماید. باتوجه به بحران امنیتی و اقتصادی، دولت اسرائیل شرایط سختی را دنبالمی‌کند.»[5] جملات بالا را موشه کحلون در مصاحبه با هاآرتص مطرح نموده است.سخنان وزیر دارایی کابینه نتانیاهو نمونه‌ای از مجموعه تحلیل‌ها و اظهاراتضد نتانیاهو در ماه‌های گذشته است. نتانیاهو بسیار به دنبال نشان دادنموفقیت خویش در کنترل انتفاضه و وجود روزنه امید بازگشت امنیت و آسایش بهروی صهیونیست‌ها است. نتانیاهو در جلسه کابینه خویش در هفته سوم فروردینتصریح نمود: «مقابله به مثل محکم نیروهای امنیتی اسرائیل علیه اقداماتتحریک‌آمیز و نیز دفع حملات فلسطینیان، باعث کاهش چشم‌گیر عملیات‌ها شدهاست.»
سخنان نتانیاهو را اگر در قیاسصد روز نخست- که منجر به شهادت 150 فلسطینی شد- با صد روز دوم- که منجر بهشهادت حدود 45 فلسطینی شد- بررسی نماییم، صحیح است؛ اما آنچه باید به آنتوجه داشت این است که افزایش نیروهای امنیتی تشکیلات خودگردان و رژیمصهیونیستی، سرکوب شدید و دستگیری‌های وسیع و… مانع اصلی کاهش عملیات‌هااست. «رونی نوما» فرمانده منطقه مرکزی ارتش رژیم صهیونیستی، اخیراً درسخنانی اعلام نمود: «سرویسهای امنیتی تشکیلات خودگردان در ماه‌های گذشتهاز وقوع 15 درصد از عملیات فلسطینیها جلوگیری میکردند اما اخیراًتوانستهاند 40 درصد عملیات‌ها را مانع شوند» همچنین پایگاه فرانسوی«Intelligence Online» در گزارشی ضمن اعلام تشدید همکاری تشکیلات خودگردان ورژیم صهیونیستی اعلام نمود که نیروهای امنیتی محمود عباس طی هفته‌های اخیراز وقوع 85 عملیات استشهادی علیه صهیونیست‌ها جلوگیری نموده‌اند.[6] ایناظهارات به‌خوبی نشان می‌دهد که محمود عباس و تشکیلات خودگردان به‌منظورحفظ بقاء خود، به‌صورت جدّی سعی در تداوم همکاری با نیروهای امنیتیصهیونیستی و سرکوب انتفاضه دارند. لذا سخن گفتن از فروکش نمودن انتفاضه سومو روحیه استشهادی کرانه باختری عبارت دقیقی نیست.
2-1- گردش نگاه‌ها به‌سوی حماس
به نظر می‌رسد اصلی‌ترین تکنیکنتانیاهو و دولت وی به‌منظور سرکوب انتفاضه، ایجاد فضای امنیتی و سوق دادننگاه‌ها به غزه باشد. طی ماه گذشته بیشترین مطالب و سخنان سیاست‌مداران وتحلیلگران صهیونیستی، حول عادی‌سازی روابط با اعراب و ترکیه، محاصره غزه،حماس و ایجاد بندر غزه بوده است. مطرح شدن تلاش حماس و گروه‌های مقاومت غزهبرای جنگی جدید، انتشار اخبار مبنی بر آزمایش‌های موشکی حماس[7] و دستگیریعوامل گروه‌های مقاومت برای انجام عملیات در کرانه باختری، بخشی از تلاشصهیونیست‌ها در این سناریو است.
هفته گذشته رسانه‌های صهیونیستیهاآرتص، اسرائیل امروز، واللا و یدیعونت آحارونت، گزارش‌هایی از بازسازیتوان موشکی و دریایی حماس و احتمال جنگ چهارم غزه منتشر نمودند.[8] یکی ازمؤلفه‌هایی که همواره رژیم صهیونیستی در خصوص رفتارهای خویش مدنظر دارد،اقناع و فریب افکار عمومی جامعه صهیونیستی مبنی بر وجود امنیت و اقتدار درمقابل فلسطینیان است. تداوم انتفاضه سوم طی 200 روز و نیز انجام عملیاتاستشهادی و حفر تونل‌ها در مرز غزه، دولت نتانیاهو را در معرض سؤال افکارعمومی در خصوص ناتوانی ایجاد امنیت قرار داده است. این کاهش محبوبیت و چالشداخلی، می‌تواند مقدمه‌ای برای آغاز جنگ چهارم از سوی رژیم صهیونیستی برایاقناع جامعه صهیونیستی باشد.
3-1- احساس ناامنی و نبود آرامش از سوی صهیونیست‌ها
روزنامه صهیونیستی «یدیعونتآحارونت» در گزارشی نوشته است که طبق نظرسنجی موسسه‌ی اسمیت، پس از گذشت ششماه از انتفاضه، 51 درصد از صهیونیست‌ها انتفاضه سوم را بدتر از انتفاضهدوم می‌دانند. همچنین 53 درصد نیز معتقدند امنیت شخصی‌شان نسبت به دو سالگذشته به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای کاهش یافته است. 56 درصد هم فعالیت‌های روزانهخود را کاهش داده و از سفر با وسایل نقلیه عمومی خودداری می‌کنند.[9]
در حالی که به باور برخی، شدتعملیات‌های انتفاضه طی دو ماه اخیر کاهش شدید داشته و انتفاضه در سراشیبیخود قرار دارد، اما نتایج نظرسنجی در پایان ماه ششمِ انتفاضه (پس از 180روز) نشان‌دهنده‌ی تداوم احساس ناامنی و عدم آرامش در جامعه صهیونیستیمانند انتفاضه دوم در سال 2000 است.
| روزنامه صهیونیستی «یدیعونت آحارونت» در گزارشی نوشته است که طبق نظرسنجی مؤسسه اسمیت، پس از گذشت شش ماه از انتفاضه، 51 درصد از صهیونیست‌ها انتفاضه سوم را بدتر از انتفاضه دوم می‌دانند. |
2- مقاومت در صد روز دوم انتفاضه قدس
1-2- مسلحانه شدن انتفاضه
باگذشت چند ماه از انتفاضه سوم،عملیات‌ها به‌سوی مسلحانه‌تر شدن سوق پیدا نموده است. در ابتدای انتفاضهتحلیلگران در مورد مسلحانه شدن انتفاضه و پیامدهای آن بحث‌های زیادینمودند. برخی مسلحانه شدن انتفاضه را یک ضربه به این جنبش و محدود شدنجامعه همراه آن دانستند؛ درحالی که طیفی دیگر شرط عبور انتفاضه و دچار نشدنبه انتفاضه‌های اول و دوم را مبارزه مسلحانه و مدیریت آن عنوان نمودند.ضمن آنکه مسلحانه شدن انتفاضه می‌تواند شروعی بر آماده‌سازی مقاومت درتسلیح کرانه باختری چون نوار غزه باشد. اسماعیل هنیه طی سخنانی در 7فروردین، از ورود به مرحله سوم انتفاضه یعنی عملیات‌های مسلحانه پس ازگذراندن دو مرحله عملیات‌های مقاومتی با سلاح سرد و عملیات با خودرو درایست‌های بازرسی و سطح شهر خبر داد.[10]
مسلحانه شدن انتفاضه، بیش ازپیش موجب ترس و واکنش صهیونیست‌ها شده است. شاخص‌ترین عملیات مسلحانه کهموجب توجه صهیونیست‌ها به فاز جدید انتفاضه شد، عملیات سه نوجوان در قدساشغالی است. در این عملیات سه جوان فلسطینیِ زیر بیست سال، با همکارییکدیگر، طی عملیاتی موفق به کشتن یک پلیس و مجروحیت پلیسی دیگر شدند.روزنامه «جروزالم پست» پس از این عملیات در گزارشی به نقل از سخنگوی پلیسرژیم صهیونیستی نوشت: «اسلحه‌ای که «هادار کوهن» (پلیس صهیونیست) را کشت،از طریق تونل‌های زیرزمینی و یا از ایستگاه بازرسی به‌طور مخفیانه به دستفلسطینیان نرسیده بود. این اسلحه‌ای دست‌ساز بود که احتمالا در زیرزمین ویا آشپزخانه‌ای در کرانه باختری ساخته شده بود. ما در مورد تسلیحات با درجهنظامی صحبت نمی‌کنیم. این‌ها تسلیحاتی بوده‌اند که به‌صورت دست‌سازساخته‌شده‌اند. با این حال این سلاح‌ها در حال رسیدن به سطوح تسلیحات نظامیهستند. این تسلیحات همانند مسلسل‌های AK47 یا M-16 شلیک می‌کنند.»[11]
روند مسلحانه شدن انتفاضه وادعای کابینه امنیتی مبنی بر دستگیری مجریان و خنثی‌سازی عملیات‌هایمسلحانه، نشان از تغییر روند انتفاضه است. باید منتظر ماند و نگریست کهمسلحانه شدن انتفاضه تا چه مقدار گسترش خواهد یافت و آیا وارد شدن انتفاضهبه مرحله سوم موجب تقویت مقاومت در کرانه باختری خواهد شد یا بدنه اجتماعیانتفاضه دچار ریزش می‌شود؟
2-2- حماس، به دنبال امتیازگیری از انتفاضه
در آغاز انتفاضه، جنبش‌هایمقاومت فلسطینی در رأس انتفاضه قرار نداشتند و به باور برخی تحلیلگران یکیاز ویژگی‌های انتفاضه سوم، شروع مردمی و غیر سازمان‌دهی شده آن است؛ اما باگذشت چند ماه، اکنون حماس و دیگر جنبش‌های فلسطینی نقش پررنگ‌تری درانتفاضه دارند. حماس در این برهه به دنبال کسب امتیازاتی برای خود از رژیمصهیونیستی است. مطرح شدن بندر غزه و رفع حصر نوار غزه، نشان‌دهنده تلاش اینجنبش برای امتیازگیری است. اقدام اخیر حماس و مطرح کردن دوباره اسرایصهیونیستی به‌صورت جدی‌تر از گذشته، عزم حماس را برای بهره‌برداری از وضعیتانتفاضه و نیز ضعف نتانیاهو را در افکار عمومی نمایان می‌کند.
هفته گذشته سخنگوی گردان‌هایشهید عزالدین قسام، شاخه نظامی جنبش مقاومت اسلامی، در یک نوار ویدئوییاعلام کرد چهار نظامی رژیم صهیونیستی اسیر مقاومت است. این سخنان در حالیمطرح می‌شد که برای نخستین بار تصاویر چهار اسیر از سوی حماس رسانه‌ایمی‌شد. کانال دو رژیم صهیونیستی نیز در واکنش به این اقدام قسام مدعی شد:«گردان‌های قسام با این اقدام به دنبال تحریک احساسات اسرائیلی‌ها بوده وقصد برگزاری مانور جدیدی را دارند» همچنین «رامی یتسهار»، روزنامه‌نگارصهیونیستی نوشت: «ابوعبیده با این اقدامات به دنبال تحریک افکار عمومیاسرائیلی‌ها علیه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل است.»[12]
3- تشکیلات خودگردان، چرخش در صد روز دوم
1-3- محمود عباس علیه انتفاضه
درحالی که طی ماه‌های نخست شاهدموضع‌گیری محمود عباس علیه انتفاضه نبودیم و وی بر لزوم درک اشغالگری وظلم بر فلسطینیان تاکید داشت،[13] اما هرچه انتفاضه از روز نخست خود فاصلهگرفت، محمود عباس به ضدیت خود با انتفاضه قدس افزود. در ماه اخیر و درآستانه رسیدن انتفاضه به دویستمین روز، ما شاهد چرخش محمود عباس به‌صورتعلنی علیه انتفاضه هستیم. محمود عباس طی مصاحبه‌ای در 13 فروردین با ابرازمخالفت خود با انتفاضه، آن را یک اقدام تروریستی و خشونت‌آمیز دانست.[14]هرچند اظهارات مسئولین امنیتی رژیم صهیونیستی و تشکیلات خودگرداننشان‌دهنده‌ی همکاری امنیتی این دو نهاد از آغاز انتفاضه تاکنون است، اماآنچه دو ماه اخیر رخ داده است، علنی‌تر شدن همکاری و تشدید فشار تشکیلاتخودگردان به‌منظور سرکوب انتفاضه سوم است.
| در آغاز انتفاضه، جنبش‌های مقاومت فلسطینی در رأس انتفاضه قرار نداشتند و به باور برخی تحلیلگران، یکی از ویژگی‌های انتفاضه سوم، شروع مردمی و غیر سازمان‌دهی شده آن است؛ اما با گذشت چند ماه، امروزه حماس و دیگر جنبش‌های فلسطینی نقش پررنگ‌تری در انتفاضه دارند. |
همان‌گونه که در ابتدای اینیادداشت نیز گفته شد، «رونی نوما» فرمانده منطقه مرکزی ارتش رژیم صهیونیستیدر سخنانی در هفته گذشته اعلام نمود: «پایگاه فرانسوی «IntelligenceOnline» در گزارشی ضمن اعلام تشدید همکاری تشکیلات خودگردان و رژیمصهیونیستی اعلام نموده که نیروهای امنیتی محمود عباس طی هفته‌های اخیر ازوقوع 85 عملیات استشهادی علیه صهیونیست‌ها جلوگیری نموده‌اند.»
2-3- تضعیف جایگاه اسلو و مشروعیت تشکیلات خودگردان
مشروعیت محمود عباس و تشکیلاتخودگردان، همواره رابطه‌ی مستقیمی با پذیرش سازش اسلو از سوی فلسطینیان وموفقیت مذاکرات سازش داشته است. طی دو ماه گذشته محمود عباس بارها خواهانبازگشت رژیم صهیونیستی و نتانیاهو به میز مذاکرات بوده است. ابومازن درمصاحبه با شبکه دو رژیم صهیونیستی هم این موضوع را به‌خوبی اعترافمی‌نماید: «تشکیلات خودگردان در آستانه فروپاشی است و من برای ادامهمذاکرات صلح آماده دیدار با نتانیاهو هستم. اگر نتانیاهو تشکیلات رامی‌خواهد، بیاید و جای من بنشیند، اگر این را می‌خواهد علناً اعلام کند ومن با روی باز تشکیلات را به او می‌دهم، من خواهان تحقق صلح هستم ومی‌توانم تمام اختلافات را در یک جلسه دیدار با نتانیاهو حل کنم.»[15]اظهارات محمود عباس و دست و پا زدن او برای آغاز مذاکرات به‌خوبینشان‌دهنده‌ی این است که او به دنبال بقاء خویش با تقویت همکاری و هماهنگیامنیتی با صهیونیست‌ها است.
دکتر محسن صالح، رئیس مرکزمطالعاتی الزیتونه، معتقد است که نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد امروزه 70 درصدفلسطینیان معاهده اسلو را دیگر بی‌اعتبار می‌دانند و حدود 50 درصد خواهانانحلال تشکیلات خودگردان هستند.[16] این روند به تضعیف جایگاه محمود عباسخواهد انجامید و لذا می‌توان پیش‌بینی کرد تشکیلات خودگردان به‌منظورجلوگیری از تداوم این وضعیت طی روزهای آتی، تلاش‌های بیشتری به‌منظور سرکوبانتفاضه و مقاومت انجام خواهد داد.
4- جمع‌بندی
انتفاضه سوم در حالی به روز200اُم خود رسید که همچنان غبار تحولات منطقه‌ای موجب شده است فلسطین ومسجدالاقصی در حاشیه تحولات جهان اسلام قرار داشته باشند. در حالی که آغازانتفاضه، بار دیگر آن را به صدر اخبار رسانه‌های عربی و منطقه‌ایبازگرداند، اما با گذشت نزدیک به هفت ماه و کاهش عملیات‌های استشهادی، باردیگر فلسطین در حاشیه قرار گرفت.
در حالی که در آغاز انتفاضه،محمود عباس و تشکیلات به‌طور علنی و کامل در ضدیت انتفاضه عمل نمی‌نمودند،اما در صد روز دوم انتفاضه قدس، نیروهای امنیتی تشکیلات خودگردان با همکاریبسیار بالای خود با نیروهای صهیونیستی موفق به خنثی‌سازی طیف زیادی ازعملیات‌ها شده‌اند. به همین دلیل سخن گفتن از پایان انتفاضه و روحیه شهادتطلبانه مردم انتفاضه، عبارت دقیقی نیست.
ضمن آنکه در آغاز انتفاضه،جنبش‌های مقاومت فلسطینی در رأس انتفاضه قرار نداشتند و به باور برخیتحلیلگران یکی از ویژگی‌های انتفاضه سوم، شروع مردمی و غیر سازمان‌دهی شدهآن است؛ اما با گذشت چند ماه، اکنون حماس و دیگر جنبش‌های فلسطینی نقشپررنگ‌تری در انتفاضه دارند. حماس در این برهه به دنبال کسب امتیازاتی برایخود از رژیم صهیونیستی است. مطرح شدن بندر غزه و رفع حصر نوار غزه،نشان‌دهنده تلاش این جنبش برای امتیازگیری است. اقدام اخیر حماس و مطرحکردن دوباره اسرای صهیونیستی به‌صورت جدی‌تر از گذشته، عزم حماس را برایبهره‌برداری از وضعیت انتفاضه و نیز ضعف نتانیاهو را در افکار عمومی نمایانمی‌کند. باید منتظر ماند و نظاره کرد که آیا انتفاضه و مقاومت، بر تشکیلاتخودگردان و برخی دول عربی پیروز خواهد شد؟
منبع: اندیشکده راهبردی تبیین
