بخش دوم و پاياني
همزمان با انتشارسند جديد اصول و سياست‌هاي کلي حماس که در دوحه قطر منتشر شد و در آن حماس به معرفيخود، اهداف و ديدگاهش درباره آزاد سازي فلسطين و نظام سياسي آن پرداخت، خبرگزاري قدس(قدسنا) در گفتگو با کارشناسان سياسي زواياي متعدد و پيامدهاي مترتب بر آن را بررسيکرده است.
«محمد صادقکوشکي» استاد دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران در گفتگو با خبرگزاري قدس (قدسنا)در خصوص پيامدهاي انتشار سند سياسي حماس گفت: بايد بپذيريم حماس از ابتداي تشکيل تاکنونيک تشکل منسجم و مستحکم و همگني نبوده است. بلکه نام حماس چتري بوده در مجموعه‌هايمتنوعي که نزديکي‌هايي با يکديگر داشته‌اند.
استاد دانشکدهحقوق و علوم سياسي افزود: به نظر مي رسد اين که اين گونه مطرح کنيم حماس يک تشکل کاملايکنواخت و منسجمي بوده است اين گونه نبوده است. طيف‌ها و تفکرات و متنوعي در زير چتريبه نام حماس حضور داشتند، طيف‌هايي که در ابتدا نگرش جهادي داشتند و به هيچ عنوان مبارزهسياسي را کارساز نمي دانستند.
وي ادامه داد:اينکه بخشي از نيروهاي حماس استعداد داشته باشند مرزهاي 1967 بپذيرند اين استعداد درآنها وجود داشت و به شکل متفاوتي سعي مي کردند اين بحث را مطرح کنند که اين مطالبهو بازتاب خواست جامعه فلسطيني است. وقتي آنها با واکنش‌هاي منفي مردم فلسطين مواجهشدند بيان کردند پذيرش مرزهاي 1967 يک نوع حرکت تاکتيکي است و به هيچ عنوان استراتژيو راهبرد حماس نخواهد بود. شاهد آن بوديم که بعضا در دفتر سياسي کساني حضور داشتندکه بي ميل نبودند که مبارزه را به سمت فعاليت‌هاي سياسي سوق دهند. همچنين برخي از رهبرانحماس از پذيرفتن مرزهاي 1967 هم تلويحا سخن گفته بودند به همين خاطر اينکه بخشي ازنيروهاي حماس استعداد داشته باشند که به نوعي مرزهاي 1967 را بپذيرند اين استعداد درآنها وجود داشت. کوشکي در ادامه بيان داشت: هر چند که بخش‌هاي جهادي و انقلابي حماسمانند گردان‌هاي عزالدين قسام يا چهره‌هاي جهادي حماس مخصوصا آن بخش‌هايي که در غزهمستقر بودند بي اعتمادي بيشتري نسبت به مسائل سياسي داشتند و نگرش و تمرکزشان بر رويحرکات جهادي و انقلابي تر بود. به همين دليل يک نوع تقابلي را در چند سال اخير در بروزبحران‌هاي تروريستي در سوريه مواجه بوديم که شکاف بين اين دو ديدگاه بيشتر شد.
استاد دانشکدهحقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران تاکيد کرد: بنابراين با ادامه اين روند شکاف بين ايندو ديدگاه بيشتر شد يعني آن ديدگاهي که در دفتر سياسي مستقر بودند مخصوصا آن طيف ابومرزوقو به هر حال حضور در ترکيه و قطر طبيعتا موجب تاثيرپذيري آنها از جريان سازش عربي شدو از سوي ديگر آن جريان‌هايي که در غزه مستقر بودند مانند شاخه نظامي و چهره‌هاي جهاديبه نوعي تلاش داشتند که حماس را از نيروهاي سازشکار پاکسازي کنند و خودشان عنان حماسرا در دست گيرند. طبيعتا اين رقابت در چند سال اخير جدي تر شد و بخش‌هاي جهادي حماستوانستند به محور مقاومت نزديک تر شوند حال آنکه بخش سياسي حماس گرايش بيشتري به سمتنيروهاي سازشکار ارتجاعي عرب پيدا کرده بود. آن هم به صرف حضور در قطر و تاثير پذيريو نيازي که به نيروهاي سازشکار عربي داشت. وي ادامه داد: اين مقوله تلاش براي جا انداختنمرزهاي 1967 نتيجه تاثير آن نيروهايي است که رابطه بيشتري با نيروهاي سازشکار عربيپيدا کرده اند و اين عده اگر بتوانند تلاش خواهند کرد که اين مسئله را به عنوان يکسند رسمي حماس تحميل کنند و جريان حماس را به نفع خودشان مصادره کنند. آن هم به ايندليل که نيروهاي خودگردان و نيروهاي سنتي همانند فتح و سازمان آزادي بخش فلسطين ديگرتواني براي مبارزه ندارند و اين عده تصور مي کنند که به نوعي مي توانند ميراث دار حکومتخودگرداني باشند که از جناح سازشکار فلسطين به آنها به ارث مي رسد هر چند که اين تصورممکن است يک تصور دقيق و منطبق بر واقعيت نباشد اما بخش‌هاي جهادي و انقلابي در داخلحماس از گذشته تا به امروز وجود داشته و تمايل دارد که با محور مقاومت هم ارتباط داشتهباشد. اما اينکه آنها مرزهاي 1967 بپذيرند را بسيار بعيد است چرا که با رويکرد جهاديآنها منطبق نيست.
کوشکي در پايانگفت: در زماني که چهره‌هاي انقلابي همانند شيخ احمد ياسين، عبدالعزيز رنتيسي و امثالهدر راس حماس قرار داشتند طبيعي بود آنها به نابودي اسرائيل بيانديشند و برايشان مهمباشد. اما هم اکنون با چهره‌هايي همانند ابومرزوق و حتي خالد مشعل آن هم پس از نزديکيبه ترکيه و استقرار در قطر سکاندار تشکيلات حماس مي شوند طبيعي است که از محيط پيراموني‌شانتاثير بپذيرند و تسليم شوند و بروند به سمت و سويي که مرزهاي 1967 را بپذيرند و بحثنابودي اسرائيل را از دستور کار خود کنار بگذارند .
حماس هرگز ازخط مبارزه و محور مقاومت خارج نخواهد شد
«حسن‌هاني زاده»کارشناس مسائل سياسي نيز در گفتگو با قدسنا در خصوص علت و پيامدهاي انتشار سند سياسيحماس گفت: به هر حال اين سند به نوعي نشان مي دهد که حماس در روش‌ها و تاکتيک‌هاي خودتغييراتي ايجاد کرده است و به نوعي براي جلب افکار عمومي پذيرفته است که در اراضي1967 دولت مستقل خوش را با پايتختي بيت المقدس ايجاد کند که در گذشته رهبران گذشتهحماس مثل شهيد الرنتيسي و ديگران حاضر به پذيرش رژيم صهيونيستي نبودند اما با توجهبه رفت و آمدهايي که خالد مشعل رئيس دفتر سياسي حماس به عربستان و قطر و ترکيه داشتهاست اين مسئله را پذيرفته اند.کارشناس مسائل سياسي ادامه داد: به نظر مي رسد رهبرانحماس در روش‌هاي خودشان تغييراتي ايجاد کرده‌اند تا ثابت کنند آماده پذيرش طرح‌هايجديدي بر مبناي اراضي 1967 هستند تا متهم به افراط گري، عدم پذيرش رژيم صهيونيستي نشوندو به همين دليل حماس به نوعي از سياست‌هاي گذشته خودش عقب نشيني کرده است و پذيرفتهاست که با رژيم صهيونيستي در تعامل باشد. همچنين پذيرفته اند رژيم صهونيستي در اراضي1948 و فلسطين آينده در محدوده مرزهاي 1967 باشد و لذا به نظر مي‌رسد که اين مسئلهيک واقعيت است که مقامات حماس تحت فشارهاي برخي از کشورهاي منطقه و بين المللي پذيرفتهاند که دولت خودشان را در مرزهاي 1967 تشکيل دهند که آن هم با توجه به شرايط محيطيمنطقه‌اي و وضعيت بين المللي و جهان اسلام بعيد به نظر مي رسد که حماس به آرمان‌هايخودش حتي به اراضي 1967 هم برسد.وي افزود: با توجه به اينکه اختلاف نظرهاي فراوانيدر ميان رهبران سياسي حماس وجود دارد مسئله خط مشي سياسي و مسلحانه حماس تاکيد مي کندکه حماس به هيچ عنوان از خط مبارزه و محور مقاومت خارج نخواهد شد و مقاومت را به عنوانآرمان اصلي سياسي خود ترسيم کرده است.هاني زاده در پايان گفت: برخي از رهبران حماسدر طول شش سال گذشته با موضع گيري‌هاي غير اصولي خود موجب بروز شکاف در ميان رهبرانحماس شده اند و لذا اين منشور مي تواند به نوعي همگرايي را در درون رهبران حماس ايجادکند. به همين دليل مي توان گفت که اين منشور يک منشور سياسي است که مي تواند در خدمتانتفاضه سوم قرار گيرد ضمن آنکه کمک خواهد کرد تشکيلات خودگردان که در طول سال‌هايگذشته عليرغم مذاکرات سازشکارانه نتوانسته حقوق ملت فلسطين را محقق کند به سمت راهکارهاي مقاومتي سوق خواهد داد.
سند جديد حماسبا فشارهاي قطر و ترکيه نهايي شده است
«سيد‌هادي سيدافقهي» کارشناس مسائل سياسي در گفتگو با قدسنا تاکيد کرد: برخي بر اين باورند که حماسدر سياست‌هاي خودش تجديد نظر کرده است. اين تحليل با توجه به يکي از بحث‌هاي مهم وچالشي و بحث بر انگيز اين سند است که در بند 20 آن آمده است که به وضعيت مرزهاي1967 مربوط است. در اين بند آمده است که هرگز از هيچ ذره اي از خاک فلسطين، تحت هيچشرايطي و فشاري و حتي در صورت تداوم اشغالگري رژيم صهيونيستي ، چشمپوشي نخواهيم کردو حماس مخالف هرگونه طرح جايگزين به جاي آزاد سازي فلسطين از رود اردن تا درياي مديترانهاست. وي افزود: سوالي که مطرح است اين است که آيا پذيرش دولت فلسطيني در حدود مرزهاي1967 يک نوع عقب نشيني حماس از مقاومت محسوب مي شود يا نه؟ اگر پاسخ به سوال منفي است،پس چه لزومي داشت که چنين سندي آن هم با حضور همه سران حماس در دوحه قطر اعلام بشود؟افقهيافزود: سوال دوم اينکه آيا انتشار اين سند و تاکيد بر تشکيل دولت فلسطيني در مرزهاي1967 و اعلام جدايي حماس از تشکيلات رسمي اخوان، شاخه بين الملل، چه تاثيري در گشايشوضعيت حماس در ارتباط با روابط خارجي حماس با جهان خواهد گذاشت؟ و آيا روندي که حکومتابومازن در آن قرار گرفته است و بر روند سياسي حقوق مردم فلسطين از طريق گفتگوي سياسيتاکيد دارد؛ واقعا منجر به احقاق حقوق ملت فلسطين خواهد شد؟ کارشناس مسائل منطقه درادامه تاکيد کرد: برخي معتقدند شرايط حماس و محاصره طولاني مدت غزه ، حماس را وادارکرده است که يک دريچه گشايشي با جهان باز کند و اين سند در همين چارچوب مطرح شده است.من تصور مي‌کنم اين محاصره و شرايط غزه تنها دليل انتشار اين سند نيست. به نظر مي رسدبا توجه به روابط خوبي که دولت قطر با رژيم صهيونيستي دارد و دولت ترکيه هم به عنوانحامي اخوان‌المسلمين است که البته روابط رسمي با رژيم صهيونيستي هم دارد، حماس تحتفشار اين دو رژيم قرار گرفته و تسليم اين فشارها شده است. وي تاکيد کرد: افزون بر اينکهراهکار خروج از اين فشار را هم رهبر معظم انقلاب اسلامي ايران بيان فرموده اند و آناينکه کرانه باختري بايد مسلح شود. چون اگر کرانه باختري مسلح مي شد و حماس هم جديبود، فشار بسيار زيادي از گردن مردم غزه و فرماندهي حماس برداشته مي شد و به کرانهباختري منتقل مي شد اما متاسفانه حماس اين پيشنهاد را جدي نگرفت.
تلاش محور سازشمنطقه براي جلوگيري از تقويت جريان مقاومت
«حسين رويوران»کارشناس مسائل منطقه درانتشار سند راهبردي جديد حماس در دوحه قطر را از چند زاويه قابلتوجه دانست و تاکيد کرد: نخست اينکه اعلام اين سند از سوي آقاي خالد مشعل در قطر بهاعتقاد بسياري از تحليلگران ارتباطي مستقيم با برنامه سياسي کشورهاي شوراي همکاري خليجفارس در آغاز گفتگو با رژيم صهيونيستي بر پايه طرح سازش عربي اجلاس سران در سال2002 دارد. وي افزود: به تعويق انداختن انتخابات دفتر سياسي حماس که از چند ماه پيششروع شده بود و عدم انتخاب رئيس جديد کميته سياسي، اين شبهه را ايجاد کرده است که برخياز کشورهاي منطقه مانع از انتخاب فردي از داخل فلسطين به عنوان رئيس اين کميته هستندزيرا انتقال رهبري حماس از خارج به داخل فلسطين مي تواند به تقويت جريان طرفدار مقاومتو کاهش امکان دخالت کشورهاي خارجي در تصميم گيري‌هاي حماس خواهد شد. بر اين اساس ميتواند گفت که حماس در انتشار اين سند تحت فشار کشورهاي شوراي همکاري خليج فارس و ترکيهقرار داشته است.
رويوران تاکيدکرد: پذيرش دولت فلسطين در مرزهاي سرزمين‌هاي اشغالي 1967 عملا حماس را به ديدگاه‌هايفتح نزديک ساخته است. با اين تفاوت که فتح دولت فلسطيني در سرزمين‌هاي اشغالي 1967را از طريق گفتگو و هماهنگي با اسرائيل و به رسميت شناختن رژيم صهيونيستي در سرزمين‌هاياشغالي تشکيل داده است در حالي که حماس همان هدف را دنبال مي کند اما مدعي است که اينموضوع را از طريق عدم شناسايي موجوديت دشمن صهيونيستي در سرزمين‌هاي اشغالي و تاکيدبر ادامه مقاومت تا آزاد سازي همه فلسطين دنبال خواهد کرد. اين موضع‌گيري جايگاه وفکر فتح را در سازش با اسرائيل و ايجاد دولت فلسطيني در کرانه باختري را تقويت مي کند.درست است که حماس نمي‌خواهد اسرائيل را در سرزمين‌هاي 1948 به رسميت بشناسد؛ اما هرگونه گفتگو با اسرائيل منجر به ايجاد دولت فلسطيني در کرانه باختري عملا به دليل موضع‌گيريجديد حماس بايد مورد تائيد حماس نيز قرار بگيرد. به ويژه که اخباري دال بر اينکه گفتگوهاييدر راه است و امريکا و عربستان سعودي تلاش‌هايي در اين جهت انجام مي دهند نيز به گوشمي رسد.کارشناس مسائل منطقه در ادامه افزود: اعلام اين ديدگاه حماس در زماني که خيلي‌هادر باره امکان آغاز گفتگو حماس با رژيم صهيونيستي، صحبت مي کنند، به گونه اي جلوه ميکند که گويا حماس خود را آماده مرحله جديدي مي کند. اما به نظر مي رسد در اين زمينهحماس با توجه به رويکرد خود نمي تواند در هيچ گونه گفتگويي شرکت کند.
رويوران افزود:اعلام حماس در اينکه اين جنبش يک جنبش فلسطيني و هدفش آزاد سازي سرزمين فلسطين است،يک تحول به شمار مي آيد زيرا پيش از اين حماس خود را بخشي از جريان اخوان‌المسلمينتعريف کرده و هزينه‌هايي را هم بابت همين مسئله پرداخت کرده است. جدايي از اخوان المسلمينمي تواند زمينه‌ساز گفتگوهايي ميان حماس و مصر باشد. وي تاکيد کرد: اعلام اينکه جنبشحماس با پروژه اشغالگرانه صهيونيست تعارض دارد ولي با يهوديان به عنوان دين، هيچگونهمشکلي ندارد، نيز گفتمان جديدي است که حماس در پيش گرفته است.
سند سياسي حماسبيانگر تعديل مواضع اين جنبش است
« قناد باشي»کارشناس مسائل سياسي در گفتگو با قدسنا در خصوص انتشار سند سياسي حماس گفت: ترديدينيست انتشار سند سياسي حماس نشان دهنده تعديل مواضع آنها نسبت به رژيم صهيونيستي استو طبيعتا نتيجه تماس‌هاي مکرر و چندين ساله بخش سياسي حماس با رژيم‌هاي عربي و ديکتاتوريو ارتجاع منطقه و همچنين ترکيه است. کارشناس مسائل سياسي افزود: ترديدي نيست هم رژيمصهيونيستي و هم ارتجاع منطقه در صدد هستند با انتشار اين سند به عنوان گام اول حرکتبه سمت سازش بيشتر بهره برداري کنند. البته انتشار اين سند با توجه به اينکه بخش نظاميو گردان‌هاي قسام مخالف چنين مسئله اي هستند و تمايلي به پذيرش 1967 نشان نمي‌دهندبعيد به نظر مي رسد ره به جايي ببرد. ولي متاسفانه اين گامي است که مشابه آن را قبلاز آن هم در مورد ياسر عرفات ديديم که سرانجام با مذاکراتي که عرفات با صهيونيست‌هاصورت داد مبارزه با رژيم صهيونيستي متوقف شود. بنابراين انتشار اين سند به نوعي ميتواند يک حفره خطرناک و يک روزنه نفوذ غرب از نوع سياسي براي عقب راندن حماس از صحنهمبارزه مورد سوءاستفاده قرار گيرد.قنادباشي ادامه داد: طبيعي است که سياست‌هاي بخشسياسي حماس با ارتجاع منطقه و همچنين مذاکرات پي در پي آنها، دلارهاي نفتي و حتي تهديدچنين نتيجه اي داشته است. اما پيامدهاي انتشار اين سند مي تواند اين باشد که در درونحماس ما شاهد يک نوع شکاف ميان رهبران حماس و تحولاتي در دفتر سياسي حماس باشيم. البتهبا توجه به فشارهايي که از جانب تشکيلات خودگردان فلسطين وجود دارد مسلما به سمت يکشکاف بزرگ پيش خواهند رفت.وي گفت: در صحنه فلسطين نيروهاي فتح ماموريت دارند بصورتيک نيروي امنيتي براي اسرائيل کار مي کنند .قنادباشي بيان داشت: البته اين مسئله ميتواند تشديد فشارها را بر فلسطينيان بيشتر کند و به نوعي ميتواند تشويقي باشد براياسرائيل و آمريکا که فشارهاي بيشتري را بر مردم فلسطين وارد کنند چون پذيرش مرزهاي1967 را به نوعي عقب نشيني مي دانند که حاکي از ضعف آنهاست. اما نکته کليدي اينجاستکه ما نبايد نقش انگلستان و دست‌هاي پنهان انگليسي‌ها را ناديده بگيريم. قطر خواستگاهحکمراناني است که تربيت شده دانشگاه‌هاي نظامي انگلستان هستند هم امير قبلي و هم اميرفعلي قطر در دانشکده نظامي انگلستان درس خواندند.
منبع :اطلاعات ، 18/02/1396
