روز گذشته و هم‌زمان با پنجمين روزراهپيمايي «بازگشت» درنوار غزه، محمد بن‌سلمان، وليعهد عربستان سعودي، در اظهارنظري بي‌سابقه اعلام کرداسرائيلي‌ها نيز مانند فلسطيني‌ها حق دارند در سرزمين خود زندگي کنند. اين گفته بن‌سلمان مي‌تواند به معنايبه‌رسميت‌شناخته‌شدن اسرائيل از سوي عربستان باشد؛ مسئله‌اي که در هفت دهه گذشتهبه نوعي خط قرمز بسياري از کشورهاي عربي منطقه بوده و هست. بن‌سلمانکه اين اظهارات را در گفت‌وگو با مجله «آتلانتيک» بيانکرده، همچنين از منافع مشترک کشورش با اسرائيل خبر داده است. ازنظر بن‌سلمان، در صورت برقراري صلح، منافع مشترک زيادي ميان عربستان و کشورهاي عضوشوراي همکاري خليج‌فارس و ديگر کشورها ازجمله مصر و اردن وجود دارد. در شرايطي که عربستان همواره در شورايهمکاري خليج‌فارس نقش رهبري را داشته، به نظر اين اظهارات بن‌سلمان مي‌تواند درميان‌مدت بر مواضع ديگر کشورهاي عربي نيز در قبال اسرائيل تأثير بگذارد. اين در حالي است که رياض همواره تأکيدداشته هر توافق صلحي با تل‌آويو منوط به عقب‌نشيني اسرائيل از مناطقي است که درجريان جنگ شش‌روزه سال ١٩٦٧ به اشغال رژيم اسرائيل درآمدند. حالمشخص نيست آيا اين اظهارات بن‌سلمان به معناي تجديدنظر در اين موضع ديرينه عربستانسعودي است يا نه.آن‌طور که هلموت کونيگ‌هاوس، رئيسجمعيت اسرائيلي آلمان، به «دويچه‌وله» گفته،اظهارات بن‌سلمان را نمي‌توان نماينده موضع کل حاکميت عربستان دانست. هرچند با توجه به حمايت تمام‌قد ملکسلمان از وليعهد جوان و قلع‌وقمع مخالفان، عملا سکان هدايت عربستان در دستان محمدبن‌سلمان قرار دارد.
سوغات آمريکا
وقتي چند ماه پيش ملک سلمان، پادشاهعربستان، واکنش تندي به موضوع جلوگيري از ورود فلسطينيان به مسجدالاقصي نشان داد،کمتر کسي فکر مي‌کرد وليعهد جوان او در کمتر از يک سال، لب به دفاع از اسرائيلبگشايد؛ آن‌هم در شرايطي که در چند روز گذشته ده‌ها فلسطيني به ضرب گلوله سربازاناسرائيلي کشته و صدها نفر نيز زخمي شده‌اند. درواقع، در شرايطي که رفتار غيرانساني ارتش اسرائيل با فلسطينياني که براي بازگشت بهسرزمين‌هاي آبا و اجدادي خود دست به راهپيمايي زده بودند، اسرائيل را در گوشه رينگقرار داده است، بن‌سلمان در قامت مدافع اسرائيل قد علم کرده و به نظر مي‌کوشد ازانزواي اسرائيل به‌عنوان فرصتي براي نزديک‌کردن رياض به تل‌آويو بهره گيرد. هرچند ملک سلمان در ادامه کوشيد با اظهاراتخود اندکي فضا را تلطيف کند، اما به‌نظر نمي‌رسد داغ ننگ اين رسوايي به اين زودي‌هااز دامن سعودي‌ها پاک شود.در هر صورت، به‌نظر سفر دوهفته‌اي بن‌سلمانبه ايالات متحده و ديدار او با گروه‌هاي يهودي و لابي‌هاي اسرائيلي در اين موضع‌گيريبي‌تأثير نبوده است.استقبال گروه‌هاي طرفدار اسرائيل درآمريکا و آلمان از اظهارات بن‌سلمان به‌خوبي نشان مي‌دهد که بن‌سلمان در زميناسرائيل بازي مي‌کند.آن‌طور که بن‌سلمان گفته، حالا نگرانيعربستان درباره مسئله فلسطين به دغدغه‌هاي مذهبي اين کشور در قبال مسجدالاقصيخلاصه مي‌شود.
منافع يا دشمن مشترک
علاوه بر منافع مشترک، يکي از دلايلنزديکي بن‌سلمان به اسرائيل، وجود دشمن يا دشمنان مشترک است. عربستانمدت‌هاي مديدي است که حزب‌الله را دشمن خود در لبنان و مانعي در برابر گسترش نفوذخود در اين کشور مي‌داند.ماجراي اعلام استعفای ناگهاني سعدحريري، نخست‌وزير لبنان، در عربستان که سال گذشته به وقوع پيوست، به‌خوبي نشان دادکه سعودي‌ها از هيچ اقدامي براي ضربه‌زدن به حزب‌الله دريغ نمي‌کنند. در واقع، آنها با گروگان‌گرفتن حريري،دنبال آن بودند که به ائتلاف ميان حزب «مستقبل» وابستهبه خاندان حريري و حزب‌الله ضربه زده و زمينه کنار‌گذاشته‌شدن حزب‌الله از دولت رافراهم آورند.البته نبايد ايران را نيز در معادلهنزديکي سعودي‌ها به اسرائيل ناديده گرفت. بدونترديد يکي از نقاط اشتراک مثلث بن‌سلمان، ترامپ و نتانياهو، دشمني با برجام وايران است.توافق هسته‌اي ايران با قدرت‌هاي غربيکه زمينه حضور مؤثرتر تهران در مناسبات بين‌المللي را فراهم آورد، بيش از هر کشورديگري موجبات دلخوري تل‌آويو و رياض را فراهم كرده است. درهمين رابطه، نوامبر سال گذشته،
گاد آيزنکوت، رئيس ستاد کل ارتش رژيماسرائيل، در گفت‌وگو با يک رسانه سعودي از آمادگي کشورش براي همکاري اطلاعاتي باعربستان سعودي عليه ايران خبر داد.
خيلي دور، خيلي نزديک
هرچند بن‌سلمان روز گذشته به‌طور علنیلب به دفاع از اسرائيل گشود، اما نشانه‌هاي نزديکي عربستان و اسرائيل از ماه‌هاپيش مشهود بود.به‌عنوان مثال، عربستان سال‌ها بود کهبه هيچ کشوري اجازه نمي‌داد از حريم هوايي‌اش براي پرواز به اسرائيل بهره بگيرد،اما در ماه مارس، رياض به خطوط هوايي هند اجازه پرواز مستقيم ميان دهلي‌نو و تل‌آويورا اعطا کرد.در ادامه نيز ايوب کارا، وزيرارتباطات اسرائيل، از عبدالعزيز الشيخ، مفتي اعظم عربستان، براي سفر به اسرائيلدعوت به عمل آورد.مدتي پيش نيز آويگدور ليبرمن، وزيردفاع اسرائيل، خواستار ايجاد روابط اقتصادي و ديپلماتيک با کشورهاي عربي شد؛روابطي که طبق گفته او، نه در زير ميز بلکه روي ميز و به صورت علني ايجاد شوند. جالب اينکه به نظر مهم‌ترين گام درنزديکي اسرائيل و عربستان را نيز خود وليعهد جوان برداشته بود. چند ماه پيش بود که رسانه‌هاي عربي واسرائيلي از سفر مخفيانه يکي از اعضاي خانواده سلطنتي عربستان به اسرائيل خبردادند.همان زمان يک افسر اطلاعاتي اماراتي،از محمد بن‌سلمان به‌عنوان فرستاده مخفي عربستان نام برد و حالا اظهارات وليعهدجوان مهر تأييدي است بر ادعاي آن افسر اطلاعاتي.
جالب اينکه دنيل شاپيرو، سفير سابقايالت متحده در تل‌آويو، انتصاب محمد بن سلمان به‌عنوان وليعهد عربستان را به‌حقيقت‌پيوستنرؤياي اسرائيل مي‌داند.همسويي عربستان و اسرائيل به‌ویژه بامحوريت ضديت با ايران موضوع تازه‌اي نيست و اسنادي که «ويکيليکس»مدتي پيش منتشر کرد، نشان مي‌دهد کهروند نزديکي تل‌آويو و رياض به سال‌هاي مياني دهه ١٩٩٠ برمي‌گردد که عربستان برخياز شرکت‌هاي مرتبط با اسرائيل را از فهرست تحريم‌هاي خود خارج کرد. در ادامه نيز اين روند عادي‌سازيروابط با اتکای به مناسبات اقتصادي در سال‌هاي ٢٠٠٢ و با ارائه طرح صلحي از سويرياض و همچنين کاهش سطح تحريم‌ها در سال ٢٠٠٥ قوت گرفت.
جای پاي محکم بن سلمان
هرچند اظهارات بن سلمان در خود رياضنيز با مخالفت‌هاي جدي روبه‌رو خواهد شد؛ اما وليعهد جوان سعودي از مدت‌ها پيش وبراي امتناع از بروز چنين مخالفت‌هايي، تمهيدات لازم را انديشيده بود. بن سلمان همين مدتي پيش در يکي از گام‌هايبلندش به سوي تاج و تخت پادشاهي، اقدام به دستگيري ٤٠ شاهزاده و وزير سعودي کرد. هرچند اين دستگيري‌هاي گسترده به نامطرح مبارزه با فساد صورت گرفته است؛ اما بسياري از تحليلگران آن را اقدام پيش‌دستانهبن سلمان براي از سر راه برداشتن مخالفان احتمالي و بالقوه به‌قدرت‌رسيدن خود مي‌دانند. پيش‌تر از آن نيز بن سلمان با عزلمحمد بن نايف از مقام وليعهدي، در عمل رقيب و منتقد اصلي خود را از سر راه کنارزد؛ بنابراين به نظر نمي‌رسد که مواضع بن سلمان در عربستان با مخالفت چنداني مواجهشود.حتي ملک سلمان نيز در اظهارات روزگذشته خود اسمي از بن سلمان به ميان نياورد. ملکسلمان روز گذشته کوشيد در گفت‌وگوي تلفني با دونالد ترامپ با تصريح بر حمايتعربستان از کشور فلسطيني به نحوي مواضع وليعهد جوانش را تعديل کند. پادشاه عربستان در سخنان خود بر حقمشروع فلسطينيان براي داشتن يک کشور مستقل به پايتختي بيت‌المقدس تأکيد کرد. با‌اين‌حال در شرايطي که به نظربسياري از تحليلگران، ملک سلمان در عمل يک نقش تشريفاتي را ايفا کرده و بن سلمانبه صحنه‌گردان اصلي سياست در آل سعود بدل شده است، نمي‌توان درباره موضع رسميعربستان در قبال اسرائيل قاطعانه اظهار نظر کرد.
منبع : شرق ، 15/01/1397
