زیاد النخاله جانشین رمضان عبدالله شلح دبیرکل جنبش جهاد اسلامی فلسطین شد. ویژگیهای شخصیتی و نگرش های النخاله می‌تواند مسیر جنبش جهاد اسلامی را با تغییراتی روبرو سازد.
زیاد النخاله جانشین دکتر رمضان عبدالله شلح دبیر کلجنبش جهاد اسلامی فلسطین شد؛ این خبر هفته نخست مهر ماه بعد از چند روزگمانه‌زنی رسانه‌ها به صورت رسمی از سوی جنبش جهاد اسلامی اعلام و عمومیشد. در وهله نخست بار دیگر نگاه‌ها به وضعیت کنونی شلح و سوالات و ابهاماتدر خصوص وضعیت کنونی این مرد مجاهد مقاومت فلسطین سوق پیدا کرد. متأسفانهرمضان عبدالله شلح بیش از شش ماه است در رسانه‌ها دیده نشده و رسانه‌هاینزدیک به جهاد اسلامی دلیل این مسئله را بیماری ایشان اعلام کرده‌اند.البته این ابهامات فرصت را به برخی رسانه‌ها داده تا سخنانی در خصوص ترور وبه کما رفتن ایشان براثر مسمومیت از سوی موساد پس از انجام عمل قلب بهمیان آوردند. جنبش جهاد اسلامی در فروردین‌ماه ۹۷ این گمانه‌زنی‌ها را بهشدت رد کرده و دلیل بیماری ایشان را یک مسئله کاملاً پزشکی اعلام کرد.[۱] در این یادداشت سعی داریم با بررسی شخصیت و دیدگاه های زیاد النخاله نیم‌نگاهی به آینده جهاد اسلامی داشته باشیم.
۱-ویژگی های بارز زندگی و شخصیت زیاد النخاله
۱-۱-چندین دهه مبارزه و حضور فعال در مبارزات مسلحانه
یکی از ویژگیهای زیادالنخاله، فعالیت های ضدصهیونیستی و نظامی وی طیدهه های طولانی حتی پیش از شکل گیری جنبش جهاداسلامی است. اقدامات النخاله وفعالیتهای نظامی وی موجب شد رژیم صهیونیستی نخاله را برای اولین بار درسال ۱۹۷۱ بازداشت و به خاطر اقدامات ضدصهیونیستی در قالب نیروهای آزادیبخشعربی به رهبری زیاد الحسینی رهبر فلسطینیان در دهه ۷۰ میلادی به حبس ابدمحکوم کند. اما زیاد النخاله پس از ۱۴ سال تجربه زندان در سال ۱۹۸۵ درچارچوب مبادله مشهور اسرا به نام مبادله «الجلیل» آزاد شد.
یکی از ویژگیهای زیادالنخاله، فعالیت های ضدصهیونیستی و نظامی وی طی دهههای طولانی حتی پیش از شکل گیری جنبش جهاداسلامی است. اقدامات النخاله وفعالیتهای نظامی وی موجب شد رژیم صهیونیستی نخاله را برای اولین بار در سال1971 بازداشت و به خاطر اقدامات ضدصهیونیستی در قالب نیروهای آزادیبخشعربی به رهبری زیاد الحسینی رهبر فلسطینیان در دهه 70 میلادی به حبس ابدمحکوم کند.
زیاد النخاله پس از آزادی بار دیگر به اقدامات نظامی‌اش بالاخص درانتفاضه نخست در سال ۱۹۸۷ ادامه داد و نقش بسیار فعالی در شکل گیریسرایاالقدس شاخه نظامی جنبش جهاد اسلامی داشت. این حجم فعالیت هایش موجب شدوی در سال ۱۹۸۸ از سوی تل‌آویو به جنوب لبنان تبعید شود. وی پس از تبعیدبه لبنان در جنبش جهاد اسلامی فلسطین پست‌های سازمانی گرفت و به عنواننماینده این جنبش در لبنان تعیین شد و در کنار آن نیز نقش بارزی در فعالیتنظامی داشت.[۲]
علی رغم عدم حضور نخاله طی حدود سه دهه در نوارغزه، اما هنوز تحلیل‌گراننخاله را از اصلی‌ترین فرماندهان و تصمیم‌گیران گردان های نظامی جنبش جهاداسلامی می دانند. نگرش و فعالیت‌های چندین دهه نخاله در مبارزه مسلحانهموجب شد در سال ۲۰۱۴ و پس از جنگ ۵۱ روزه آمریکا وی را به عنوان دومین نفراز میان رهبران فلسطینی در گروه لیست «سیاه تروریسم» خود قرار دهد. پیش ازوی رمضان عبدالله شلح در سال ۱۹۹۵ در لیست سیاه تروریسم از سوی آمریکا قرارگرفته بود.[۳]
۲-۱-تجربه اسارت و حضور فعال در بازداشتگاه های رژیم صهیونیستی
همان‌گونه که پیشتر گفته شد النخاله ۱۴ سال در بند اسارت رژیم صهیونیستیقرار داشت. وی در زمان اسارت بسیار فعال عمل می کرد. با توجه به شرایط خاصزندان های رژیم صهیونیستی در دهه های ۷۰ و ۸۰ میلادی و وجود آزادی‌هاینسبی با توجه به حجم بالای اسرا و … نخاله در زندان اقدام به تاسیس گروهیتحت عنوان «جماعت اسلامی» نمود. لذا می توان زیاد النخاله را از اولینبنیانگذاران جماعت و گروههای اسلامی در داخل زندان‌ها و بازداشتگاههایرژیم صهیونیستی به حساب آورد. وی در حالی که در زندان رژیم صهیونیستی بود،بر عملیات مبادله اسرا در سال ۱۹۸۵ میلادی نظارت داشت.
با توجه به شرایط خاص زندان های رژیم صهیونیستی در دهه های 70 و 80 میلادی ووجود آزادیهای نسبی با توجه به حجم بالای اسرا و … نخاله در زندان اقدامبه تاسیس گروهی تحت عنوان «جماعت اسلامی» نمود. لذا می توان زیاد النخالهرا از اولین بنیانگذاران جماعت و گروههای اسلامی در داخل زندان‌ها وبازداشتگاههای رژیم صهیونیستی به حساب آورد.
اقدامات زیاد النخاله طی ۱۴ سال در زندان‌های رژیم صهیونیستی موجب شدهاست در برهه کنونی هم جهاد اسلامی در موضوعات اسرای فلسطینی بسیار فعال عملنماید و اعتصاب‌های گوناگونی را در زندان‌ها مدیریت نماید.
۳-۱-نماینده جهاد اسلامی در گفتگو ها و رابطه های بین المللی
یکی دیگر از ویژگی های زیاد النخاله، ارتباطات قوی وی با جریانها،گروهها و کشورهای اسلامی است. حضور وی در لبنان این فرصت را برای وی ایجادنموده است که سفرها و دیدارهای گوناگونی داشته باشد. همچنین شخصیت خاص وبه‌دور از حاشیه زیاد النخاله موجب شده وی مورد احترام بسیاری از گروه ها وکشورهای اسلامی باشد. نخاله از سال ۱۹۹۵ پس از شهادت فتحی شقاقی و انتخابرمضان عبدالله به عنوان معاون جنبش جهاد اسلامی انتخاب شد. از آن زمانتاکنون وی در بسیاری از گفتگوهای فلسطینی و دیدارهای خارجی نقش نمایندهجهاد اسلامی را برعهده داشته است. به طور نمونه نخاله در ماه های اخیرنمایندگی هیات جهاد اسلامی در گفتگوهای ملی مصر را برعهده داشته و بارها برروابط با مصر برای کاهش محاصره غزه تاکید کرده است.[۴]
۲-آراء و مواضع زیاد النخاله در موضوعات داخلی فلسطین
۱-۲-آشتی ملی و بازسازی ساف؛ تاکید نخست نخاله در وضعیت کنونی
نخاله در اولین سخنرانی خود پس از اعلام رسمی انتخابش به دبیرکلی جنبشجهاد اسلامی، بر تحقق وحدت ملی و اجرایی شدن طرح ۱۰ بندی رمضان عبدالله شلح[۵] تاکید کرد. البته نخاله طرحی ۵ بندی تخت عنوان «پل عبور» با توجه به شرایط کنونی ارائه کرد که بخش های مهم آن عبارتند از[۶]: تاکیدبر آشتی ملی به عنوان اولویتی برای عبور از اختلاف، اجرایی شدن توافقاتنشست اکتبر ۲۰۱۷ بیروت با حضور همه جریان‌های فلسطینی، آتش بس به معنی عدمدفاع از ملت نیست و هرگز به سوی توافق سیاسی با دشمن حرکت نخواهد کرد،مذاکره با برادران مصری تنها برای پایان محاصره ظالمانه و تاکید بر توسعهمقاومت به هر شکل ممکن در کرانه و قدس برای تقابل با معامله قرن.
نخاله هم چنین بارها در سخنانش خواستار برگزاری فوری نشستی مقدماتی بهمنظور بازسازی ساختار سازمان آزادی بخش در قاهره و کنار گذاشتن تمامیاختلافات داخلی شده است.[۷]این مفاد در نخستین سخرانی زیاد النخاله به خوبی نگرش و تفکرات وی را عیانمی‌کند. می توان گفت تحقق وحدت ملی، تلاش برای کاهش محاصره غزه بدون دادنامتیاز سیاسی به تل آویو در کنار ادامه مبارزه مسلحانه و همه جانبه درکرانه باختری و قدس اصلی ترین اصول دبیرکل جدید جهاد اسلامی در موضوعاتداخلی فلسطین را شامل می‌شوند.
یکی دیگر از ویژگی های زیاد النخاله، ارتباطات قوی وی با جریانها، گروهها وکشورهای اسلامی است. حضور وی در لبنان این فرصت را برای وی ایجاد نمودهاست که سفرها و دیدارهای گوناگونی داشته باشد.
۲-۲-ضدیت با پذیرش دولت ۱۹۶۷ حتی به صورت موقت
یکی دیگر از مواضع مهم زیاد النخاله در موضوعات داخلی، دیدگاه وی درخصوص مرزهای ۱۹۶۷ است. زیاد النخاله در گفتگویی با فلسطین الیوم پس از آنکهحماس، سند سیاسی جدید[۸]خود را در مه ۲۰۱۷ رسما رونمایی کرد اعلام نمود: «ما در پروژه مقاومت وآزادسازی فلسطین با برادران خود در جنبش حماس شریک هستیم و به آنها برایانتشار این سند سیاسی جدید تبریک می‌گوییم اما به صورت صریح و از باب نصیحتمی‌گوییم که از برخی از موارد ذکر شده در این سند احساس رضایت نداریم…بدون شک ما با بسیاری از مطالب ذکر شده در سند سیاسی جدید حماس مانند عدمشناسایی اسرائیل، تاکید بر حق بازگشت، تأکید بر مقاومت و سلاح آن موافقهستیم اما از موافقت حماس با ایجاد دولت مستقل فلسطینی با مرزهای ۱۹۶۷استقبال نمی‌کنیم زیرا این موضوع به اصول ما ضربه می‌زند و ما را واردبرنامه‌های مرحله‌ای سازمان آزادیبخش فسلطین «ساف» می‌کند.»[۹]
هر چند در خصوص سند سیاسی حماس، صحبت و نظرات گوناگونی مطرح شده است،اما حساسیت زیاد النخاله و اعلام نگرانی خویش به صورت علنی نشان دهندهحساسیت وی در خصوص مسئله مرزهای ۱۹۶۷ و تکرار گام‌های سازش در دهه‌هایگذشته از سوی ساف این بار توسط جریان مقاومت است. زیاد النخاله علی رغمتاکیدهای فراوانش بر آتش بس، گفتگو حول محاصره غزه و تحقق آشتی ملی، بسیاربر خط قرمز خود یعنی عدم پذیرش «اسلو» و «مرزهای ۱۹۶۷» استوار است.
۳-آرا و مواضع زیاد النخاله در موضوعات خارجی فلسطین
۱-۳-روابط زیاد النخاله و جریان مقاومت لبنان
حضور نزدیک به سه دهه نخاله در لبنان موجب شده است روابط وی باجریان‌های مقاومت لبنانی بسیار نزدیک و توام با اعتماد باشد. پس از انتخابنخاله به دبیرکلی جهاد اسلامی، سید حسن نصرالله در تماسی تلفنی انتخاب ویرا تبریک گفت و در خصوص مسائل فلسطین گفتگو کرد.[۱۰]هم چنین شیخ ماهر حمود رئیس اتحادیه علمای لبنان به دنبال انتخاب زیادالنخاله به عنوان دبیر کل جنبش جهاد اسلامی در سخنانی تاکید کرد: «مسیرجهاد و مقاومت حتماً ادامه خواهد یافت و باید النخاله برای تکمیل این روندانتخاب می‌شد… النخاله فردی ممتاز بوده و از زندان‌های اشغالگران اطلاعداشته و با فضای لبنان، سوریه، مصر و فلسطین آشنایی دارد، النخاله فردیعملگرا است و می‌تواند سخنان خود را اجرایی کند، نظرات وی تنها مصرف داخلینداشته بلکه برای اجرا و اقدام جدی است. [۱۱]»
تماس سید حسن نصرالله و سخنان شیخ ماهر حمود نشان دهنده جایگاه نخاله درلبنان و عمق روابط وی با جریان مقاومت لبنان است. انتخاب وی به دبیرکلی وحضور ایشان در بیروت می تواند هماهنگی و روابط مقاومت لبنان و غزه را بیشاز پیش بهبود ببخشد.
یکی دیگر از مواضع مهم زیاد النخاله در موضوعات داخلی، دیدگاه وی در خصوصمرزهای 1967 است. زیاد النخاله در گفتگویی با فلسطین الیوم پس از آنکهحماس، سند سیاسی جدید خود را در مه 2017 رسما رونمایی کرد اعلام نمود: «مادر پروژه مقاومت و آزادسازی فلسطین با برادران خود در جنبش حماس شریکهستیم و به آنها برای انتشار این سند سیاسی جدید تبریک می‌گوییم اما بهصورت صریح و از باب نصیحت می‌گوییم که از برخی از موارد ذکر شده در این سنداحساس رضایت نداریم
۲-۳-صراحت در همراهی با ایران و ضدیت با سعودی
نخاله به داشتن روابط نزدیک با ایران مشهور است. یکی از ویژگیهای ویصراحت بیان در حمایت از ایران و اعلام کمک‌های ایران به جهاد اسلامی وفلسطین است. این ویژگی موجب شد شبکه ده رژیم صهیونیستی در واکنش به انتخاباو مدعی شود: «النخاله از نزدیک‌ترین افراد به حزب‌الله و ایران در جنبشجهاد اسلامی است و مواضع رادیکال و تندتری نسبت به رمضان شلح دارد.[۱۲]»به طور نمونه نخاله پس از جنگ ۵۱ روزه در مصاحبه با العالم خاطرنشان کرد:«ما موشک های فجر ۳ و۵ را داریم و این موشک‌ها عزت و کرامت ملت فلسطین رابه آنان بازگرداند… این موشک‌ها از طرف هم پیمانان ما و برادران ما درجمهوری اسلامی در اختیار ما قرار گرفته است… این سلاح‌ها ثابت کرد که نقشمهمی در نبرد دارد و موازنه قوا را تغییر داد و به اسرائیلی‌ها ثابت کرد کهما می توانیم شهرهای آنان را بمباران کنیم، همچنانکه آنان به شهرها ومناطق ما حمله می‌کنند.»[۱۳]
نخاله در ضدیت با سعودی و ضدیت با عادی سازی روابط اعراب و رژیمصهیونیستی هم بسیار فعال است. نخاله پس از کنفرانس ریاض که در آن به حماس وحزب الله حمله شد در سخنانی تاکید کرد: «دوران کنونی دوران بسیار خطرناکتوطئه آمیز علیه ملت ما برای پایان دادن به مسئله فلسطین است که هدف از آنتقویت پروژه صهیونیستی برای تبدیل نهایی قدس به پایتختی اسرائیل است… اینکنفرانس که با حضور اکثر رهبران عرب و رئیس جمهور آمریکا تحت عنوان مبارزهبا تروریسم برگزار شد به دیگر توطئهها و رسوایی‌های بزرگ علیه مسئلهفلسطین افزوده خواهد شد. [۱۴]»
نخاله در سخنانی دیگر صراحتا تاکید کرده بود جمهوری اسلامی ایران در حالحاضر تنها کشوری است که مقاومت را در آغوش خود قرار داده و از آن حمایتمی‌کند. النخاله به هم‌دستی رژیم‌های عربی با رژیم صهیونیستی و تسریع روندعادی سازی روابط آنها با یکدیگر اشاره و تاکید کرد اعراب به مسئله فلسطینپشت کرده‌اند.[۱۵]
۳-۳-مصر؛ حمایت و همراهی برای حل چالش های غزه
اما روابط نخاله با حاکمیت های مصر همواره توام با همراهی و بدور از نقدجدی بوده است. دلیل این مسئله هم به جایگاه مصر در محاصره غزه و الزامرابطه با این کشور برای حل چالش های نوارغزه است. نخاله در پاسخ به سوالیدر خصوص روابط جهاد اسلامی و مصر می‌گوید: «روابط مصر و فلسطین مربوط یه یکلحظه نیست. این روابط با دین و تاریخ و جغرافیا پیوند خورده است. هیچ کسنمی‌تواند به این روابط پایان دهد. بله مسائلی از جمله گذرگاه رفح وجوددارد که باید حل شود و امیدواریم اسباب بستن آن هر چه زودتر حل شود.[۱۶]» رابطه میان نخاله و مصر می تواند بر آینده مذاکرات صلح و کاهش محاصره غزه تاثیرگذار باشد.
نخاله به داشتن روابط نزدیک با ایران مشهور است. یکی از ویژگیهای وی صراحتبیان در حمایت از ایران و اعلام کمک‌های ایران به جهاد اسلامی و فلسطیناست. این ویژگی موجب شد شبکه ده رژیم صهیونیستی در واکنش به انتخاب او مدعیشود: «النخاله از نزدیک‌ترین افراد به حزب‌الله و ایران در جنبش جهاداسلامی است و مواضع رادیکال و تندتری نسبت به رمضان شلح دارد. »
۴-چشم‌انداز آینده جنبش جهاد اسلامی با دبیرکلی زیاد النخاله
زیاد النخاله دارای ویژگیهای منحصر به فردی است که می تواند مسیرمقاومت جنبش جهاد اسلامی را در ریلی مستحکم‌تر هدایت کرده و پیش ببرد.داشتن روابط خوب با گروه های مقاومت لبنان، حضور مستقیم در گفتگوهای ملی،روابط مثبت با نیروهای امنیتی مصر، صراحت بیان در حمایت از تهران و ضدیتعلیه اعراب سازشگر بخشی از ویژگی های بارز زیاد النخاله است.
زیاد النخاله از رهبران نخست شکل دهنده سرایا القدس، شاخه نظامی جنبشجهاد اسلامی فلسطین بوده و این مسئله می‌تواند بر آینده مسیر جنبش جهاداسلامی تاثیرگذار باشد. ضمن آنکه روابط النخاله با تهران و حزب اللهمی‌تواند بیش از پیش مسیر افزایش توان نظامی جهاد اسلامی را سرعت ببخشد.اما ذکر این نکته هم ضروری است که زیاد النخاله همانند رمضان عبدالله شلحبه دنبال افزایش نقش آفرینی جهاد اسلامی در عرصه سیاسی و دولت وحدت ملیاست. سخنرانی نخست نخاله و تاکید بر طرح ۵ بندی برای اجرایی شدن گفتگوهایملی و عبور از ساف، نشان می دهد با انتخاب نخاله روند، ورود جهاد اسلامی بهعرصه سیاسی نه تنها کاهش نخواهد یافت بلکه با توجه به تجربه و ارتباطاتنخاله در گفتگوهای ملی یا مذاکرات مصر و … افزایش هم خواهد داشت. به طورکلی پیش بینی می شود جهاد اسلامی با تغییر دبیرکلی اش، در عرصه مقاومتمسلحانه و ارتباطات خارجی بالاخص با بیروت و دمشق پویاتر از گذشته عملنماید.
منبع: اندیشکده راهبردی تبیین
