اهداف عمان از دیدار قابوس و نتانیاهو، کمتر تشریح شده و بیشتر در رسانه، پیامدهای این دیدار و خواسته‌های رژیم صهیونیستی مورد بحث قرار گرفته است. این مقاله کوشیده تا به اهداف عمان بپردازد.
پنج شنبه ۳ آبان ماه نتانیاهو در سفری بی سابقه به عمان سفر و با سلطانقابوس دیدار کرد. طی هفته های اخیر، میزبانی عمان از نخست وزیر رژیمصهیونیستی یکی از مهم‌ترین خبرها در سطح منطقه بود که البته با بازتاب‌ها وواکنش‌های بین‌المللی نیز همراه شد. در حالی برخی کشورهای پیشرو در زمینهعادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی هم‌چون امارات متحده عربی، بحرین وعربستان تا کنون دیداری در چنین سطح را به صورت آشکارا تجربه نکرده‌اند،سلطان قابوس میزبان نتانیاهو شد. علاوه بر این وزیر خارجه عمان هم درکنفرانس امنیتی منامه به صراحت از تلاش کشورش برای تعامل بیشتر با رژیمصهیونیستی سخن گفت.
پیشتر پیامدهای این دیدار و اهداف تل آویو از این سفر مورد بررسی قرار گرفته است[۱]؛اما اهداف عمان از چنین دیداری، کمتر تشریح شده است. لذا در این نوشتارسعی داریم چرایی این اقدام از سوی عمان و اهداف منامه از این دیدار را موردبررسی قرار دهیم.
پس از سال 2000 تا دیدار پیشین قابوس و نتانیاهو تمامی ارتباطات علنی وغیرعلنی مسقط و تل آویو جز تنها یک مورد منحصر به یوسف بن علوی وزیر خارجهعمان بوده است. یوسف بن علوی تنها در سفر هیات عمانی در سال 2008 به تلآویو برای دفن شیمون پرز حضور نداشت.
۱-سابقه روابط عمان با رژیم صهیونیستی
آغاز علنی و رسمی روابط عمان با رژیم صهیونیستی را می‌توان معاهده«اسلو» دانست. عمان پس از سازش اسلو در سال ۱۹۹۴ جزو پیش‌گامان کشورهایعربی و حاشیه خلیج فارس بود که پس از اسلو به استقبال از صهیونیست‌ها بهبهانه پذیرش دو دولت و طرح دولت فلسطینی رفت. عمان در همان سال از اسحاقرابین معمار اصلی اسلو در مسقط اسقبال کرد تا برای نخستین بار مقامات عمانیو صهیونیستی با یک دیگر دیدار کرده باشند.
اهمیت سلطان قابوس به اسحاق رابین امضا کننده اسلو به میزانی بود کهبلافاصه چند روز پس از آنکه رابین در سال ۱۹۹۵ از سوی صهیونیستی‌های مخالفاسلو ترور شد یوسف بن علوی وزیر خارجه خود را به تلآویو فرستاد تا پیامتسلیت مسقط را به شیمون پرز که به نخست وزیر موقت انتخاب شده بود اعلامنماید و در مراسم دفن رابین شرکت کند.
دو سال پس از اسلو در سال ۱۹۹۶ عمان اقدام به افتتاح دفتر تجاری و حافظمنافع تلآویو در کشور خود کرد. عمان در آن سال‌ها دلیل این مسئله را تشویقآنچه صلح و شکل‌گیری دو دولت می‌نامید اعلام می‌کرد. وزارت امور خارجهرژیم صهیونیستی در آن زمان با اعلام اینکه نقش اصلی این دفتر ایجاد تحول وارتقای روابط دوجانبه اقتصادی و تجاری با عمان و همکاری در زمینه‌های آب،کشاورزی، پزشکی و ارتباطات است، اعلام کرد: «دولت مسقط گمان می‌کند که اینگام اخیر به تداوم پیشبرد روند صلح منجر می‌شود و ثبات در منطقه را افزایشمی‌دهد.» چهار ماه بعد، شیمون پرز به عمان و قطر سفر کرد تا به صورت رسمیدفاتر نمایندگی تجاری رژیم صهیونیستی را در پایتخت‌های این دو کشور عربیافتتاح کند.[۲]لذا عمان را در کنار قطر می‌توان در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس جزوپیش‌گامان ایجاد ارتباط با رژیم صهیونیستی و افتتاح دفاتری به نمایندگیتل‌آویو در خاک‌شان دانست.
دلیل اینکه تمامی روابط و دیدارهای علنی میان سران عمان و رژیم صهیونیستیمعطوف به سال های 1994 تا 1996 می شود این دانست که عمان پس از اسلو و بهامید تشکیل دو دولت روابط خود را با تلآویو به بالاترین سطح نزدیک کرد.مسئله ای که نگاه عمان به فلسطین را کاملا عیان و قابل فهم می‌کند.
البته دفاتر صهیونیستی در عمان عمر طولانی‌ای نداشت. عمان پس از آنکه درسال ۲۰۰۰ و با آغاز انتفاضه دوم احساس کرد سازش اسلو خیالی بیش نیست،دفاتر را تعطیل و طی بیانیه‌ای اعلام کرد: «ما دفتر تجاری اسرائیل را بهخاطر حمایت از آرمان فلسطین و ادامه خط مشی ما در حقوق ثابت و مشروع ملتفلسطین بستیم. صلح عادلانه و فراگیر مورد اهتمام سلطان نشین عمان است امابا معیارهایی که مظلوم پیروز شود و مقدسات حفظ شود و حقوق به صاحبانشبازگردانیده شود.[۳]»
یوسف بن علوی؛ شخصیتی مرموز: پس از سال ۲۰۰۰ تا دیدارپیشین قابوس و نتانیاهو تمامی ارتباطات علنی و غیرعلنی مسقط و تل آویو جزتنها یک مورد منحصر به یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان بوده است. یوسف بنعلوی تنها در سفر هیات عمانی در سال ۲۰۰۸ به تل آویو برای دفن شیمون پرزحضور نداشت. یوسف بن علوی در سال ۲۰۰۸ به صورت علنی با همتای صهیونیستی اش تزیپی لیونی در دوحه دیدار و گفتگو کرد.[۴]
عمان که همواره سعی کرده در موضوعات مختلف دیپلماسی و سیاسی تاثیرگذار،مولد و میانجی‌گر باشد نمی‌خواهد در مسئله فلسطین غائب و نظاره‌گر باشد.شاید پیش دستی مسقط در پذیرش سفر نخست وزیر رژیم صهیونیستی به یک کشور عربیاسلامی از این منظر باشد.
حال که روابط مسقط و تلآویو وارد فاز جدیدی شده است رسانه‌های عبری فاشکردند که دیدارهای زیادی میان یوسف بن علوی و سران صهیونیستی طی دهه گذشتهبه دور از چشم رسانه‌ها انجام گرفته است. اسرائیل هیوم در گزارشی اعلامکرد: «یوسف بن علوی پیش از دیدار نتانیاهو قابوس، بارها با نتانیاهو دیدارکرده است». در این گزارش آمده بن علوی حدود یک سال و نیم پیش در خارج ازفلسطین اشغالی و هنگامی که نتانیاهو در سفرهای خارجی خود بود است با ویدیدار کرده و تنها یک دیدار نبوده است.[۵]
بن علوی هم چنین پس از دیدار قابوس و نتانیاهو در سخنانی در منامه اعلامکرد: «اسرائیل کشوری موجود در منطقه است و زمان تعامل با آن فرا رسیدهاست.» سخنانی که نشان می دهد وی را باید معمار روابط رژیم صهیونیستی و عماندانست.[۶]
۲-نگاه عمان به مسئله فلسطین
همانگونه که در بالا اشاره شد و در سیر روابط عمان و رژیم صهیونیستیدیده می شود، عمان هیچ گاه مخالف موجودیت و به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستینبوده و از زمانی که تلآویو در اسلو دولت فلسطینی و مسیر شکل گیری دودولت را برای نخستین بار به رسمیت شناخت(هرچند هیچ گاه عملیاتی نشد) روابطخود را با این رژیم گسترش ویژه ای داد. عمان حتی دلیل لغو دفاتر تجاری رادر سال ۲۰۰۰ عدم تعهد صهیونیست ها به اسلو و دو دولت اعلام کردند. دلیلاینکه تمامی روابط و دیدارهای علنی میان سران عمان و رژیم صهیونیستی معطوفبه سال های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۶ می شود این دانست که عمان پس از اسلو و به امیدتشکیل دو دولت روابط خود را با تلآویو به بالاترین سطح نزدیک کرد. مسئلهای که نگاه عمان به فلسطین را کاملا عیان و قابل فهم می‌کند.
یکی دیگر از اهدافی که برای عمانی‌ها به منظور نزدیک شدن به تل‌آویومی‌توان متصور بود؛ افزایش جایگاه خود نزد آمریکاست. نگاه آمریکا به عماندر پی این دیدار، بهتر از قبل خواهد شد. عمان در شرایطی میزبان نتانیاهوبود که ترامپ می‌کوشد در چارچوب معامله قرن، پذیرش اسرائیل در منطقه راافزایش دهد.
عمان همواره به دنبال سازش و صلح میان فلسطینی‌ها و صهیونیست‌ها بوده ومعتقد است این مسئله قابل حل می‌باشد. این دیدگاه در سخنان بن علوی یک روزپس از سفر نتانیاهو کاملا مشهود است: « فعالیت امنیتی و نظامی اسرائیل درغزه و دیگر مناطق به پایان نمی‌رسد مادامی که اختلاف اسرائیلی-فلسطینی حلنشود… اسرائیل کشوری موجود در منطقه است و ما همه این را می‌فهمیم… مسئلهفلسطین، اساس همه مشکلاتی است که طی نیمه دوم قرن گذشته رخ داده و تشکیلکشور مستقل فلسطین، خواستهای راهبردی است و بدون آن ثبات، مطلقا قابل تحققنیست.[۷]»
۳-اهداف عمان از گسترش ارتباطات با رژیم صهیونیستی
۳-۱-عقب نماندن از معامله قرن و عادی سازی روابط اعراب و رژیم صهیونیستی
در حالی که بحرین، امارات و سعودی سه کشور در خط مقدم عادی سازی روابطبا رژیم صهیونیستی قرار داشتند، اقدام عمان از منظر سیاسی و دیپلماسی یکشوک به فرآیند عادی سازی روابط و معامله قرن بود. در حالی که برخی کشورهایعربی در حال علنی‌سازی برخی همکارهای سیاسی، اقتصادی و ورزشی‌شان باصهیونیست‌ها هستند؛ سفر نتانیاهو به عمان بسیار شوک برانگیز بود. انتخابعمان برای سفر به یک پایتخت عربی از سوی نتانیاهو به تعبیری مسیر عادی سازیروابط اعراب و تل آویو را کوتاه کرد.
در حالی که از گفتگوهای میان نتانیاهو و قابوس به طور رسمی اطلاعیه‌ایمنتشر نشده اما اخبار غیر رسمی و سخنان یوسف بن علوی در مورد لزوم پذیرش«اسرائیل» نشان می دهد قطعا معامله قرن یکی از موضوعات مورد خواست و صحبتعمان در این دیدار بوده و سعی دارد در این مسئله نقشی پررنگ ایفا نماید.عمان که همواره سعی کرده در موضوعات مختلف دیپلماسی و سیاسی تاثیرگذار،مولد و میانجی‌گر باشد نمی‌خواهد در مسئله فلسطین غائب و نظاره‌گر باشد.شاید پیش دستی مسقط در پذیرش سفر نخست وزیر رژیم صهیونیستی به یک کشور عربیاسلامی از این منظر باشد.
تجربه همکاری های موساد و عمان در دهه‌های گذشته و تلاش عمان برای نقشآفرینی در مسیر معامله قرن و عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی با اعراب درسایه جلب نظر آمریکایی‌ها و افزایش روابط امنیتی با رژیم صهیونیستیمی‌تواند یکی از اهداف عمان از پذیرش نتانیاهو در مسقط باشد.
۳-۲- فرصت طلایی ترانزیتی: اتصال زمینی سرزمین‌های اشغالی- عمان
یکی از موضوعاتی که برای عمان بسیار حائز اهمیت است، موقعیت جغرافیاییاین کشور در خلیج فارس و اتصال غرب آسیا به دریای عرب و اقیانوس هند است.در صورت اتصال خط ترانزیتی زمینی از سرزمین‌های اشغالی به عمان، صدورمحصولات و …از دریای مدیترانه به کشورهای حاشیه خلیج فار و شمال آفریقا ازکانال سوئز و دریای سرخ بی نیاز خواهد شد.
اسرائیل کاتص که یکی از وزرای تندرو حزب لیکود و بسیار تاثیر گذار و بانفوذ در کابینه نتانیاهو و روابط پنهانی این رژیم با برخی کشورهای عربی استبسیار برای تحقق این مسیر ترانزیتی تلاش می‌کند. وی از سال ۲۰۰۹ وزیر راه وترابری است؛ اما از سال ۲۰۱۵ و آخرین کابینه تشکیل شده وزارت خانه مهماطلاعات کابینه نتانیاهو را هم با حفظ سمت وزارت راه و ترابری بر عهدهدارد.[۸]کاتص در سال‌های اخیر موضع‌گیری‌های مهمی در روابط اعراب و سیاست خارجیتل‌آویو داشته است. یکی از اقدامات و تفکرات مشهور کاتص، تلاش وی برای احیاخط راه آهنی از بندرهای سرزمین‌های اشغالی به عمق سرزمین‌های عربی است.
اسرائیل کاتص به فاصله یک هفته پس از سفر بنیامین نتانیاهو نخست وزیراین رژیم به عمان سفر کرده است که به نظر می رسد نشان دهنده خواست عمان ازروابطش با تلآویو است. وزیر راه و ترابری رژیم صهیونیستی در جریان سفرش بهعمان طرح هایی را برای اتصال کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به دریایمدیترانه از طریق اراضی اشغالی ارائه کرده است.
کاتص در عمان درخصوص احداث یک خط راه آهن میان کشورهای حوزه خلیج فارس ودریای مدیترانه که از سرزمین‌های اشغالی عبور خواهد کرد تاکید نموده است:«این طرح مورد حمایت دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا قرار دارد…این خطآهن پیشنهادی، برای عربستان و کشورهای عرب همسایه آن نیز مفید خواهد بود وبه اقتصاد فلسطین نیز سود می رساند و یک مسیر تجاری اضافی در منطقه ایجادخواهد کرد که کوتاه‌ترین، سریع‌ترین و ارزان‌ترین راه است.[۹]»
سخنان کاتص یک هفته پس از سفر نتانیاهو و حضور این وزیر صهیونیستی دراجلاس حمل و نقل عمان نشان می دهد عمان به دنبال آن است که سرزمین خود رابه مسیر ترانزیتی اتصال دریای مدیترانه به کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریایعرب بدون نیاز به کانال سوئز و دریای سرخ تبدیل کند. در صورت تحقق اینمسیر عمان به یک خط اتصالی اقتصادی راهبردی تبدیل خواهد شد.
با توجه به نگرش حکومت عمان و دیدگاه سلطان قابوس و یوسف بن علوی به مسئلهفلسطین به نظر می‌رسد در گسترش روابط تلآویو و مسقط مانع خاصی وجود نخواهدداشت و عمان، فلسطین را به سادگی فدای منافع و خواستهای مدنظر خود برایگسترش نفوذ و نقش خود در منطقه خواهد کرد.
۳-۳- افزایش همکاری با آمریکا و موساد
یکی دیگر از اهدافی که برای عمانی‌ها به منظور نزدیک شدن به تل‌آویومی‌توان متصور بود؛ افزایش جایگاه خود نزد آمریکاست. نگاه آمریکا به عماندر پی این دیدار، بهتر از قبل خواهد شد. عمان در شرایطی میزبان نتانیاهوبود که ترامپ می‌کوشد در چارچوب معامله قرن، پذیرش اسرائیل در منطقه راافزایش دهد.[۱۰]
هم چنین به باور برخی از تحلیل‌گران صهیونیستی عمان همواره روابط نزدیکیبه موساد داشته و این ارتباط را برای امنیت خود بسیار مفید و ضروریمی‌داند. حضور رئیس موساد در این سفر و پذیرش مسقط نشان می‌دهد که روابط وهمکاری‌های امنیتی بخشی از خواست عمان است. یوسی میلمان تحلیلگر نظامیروزنامه معاریو تاکید می‌کند: «روابط رژیم صهیونیستی و عمان از دهه ۹۰ شکلگرفت، زمانی که عمان خواستار کمک گرفتن از این رژیم و انگلیس پس ازرخ‌دادهای مرزی با یمن جنوبی شد و اسرائیل خدماتی امنیتی را به این کشورارائه داد و کارشناسان نظامی خود را نیز برای آموزش نیروهای عمانی همراه باتجهیزات پیشرفته به این کشور فرستاد و روابط امنیتی محکم خود با مسقط راحفظ کرد.روسای موساد از دهه ۹۰ بارها خواستار تقویت روابط با عمان و پادشاهاین کشور و دیدار با او بوده اند.[۱۱]»
همچنین رونین بیرگمن کارشناس تاریخ اطلاعات رژیم صهیونیستی معتقد است کهروابط عمان و رژیم صهیونیستی بر مبنای منافع مشترک است. برگمن سفر اخیرنتانیاهو به عمان را نتیجه تماس‌ها و تلاش‌های گسترده موساد در ۴ ماه اخیردانست و گفت می‌توان بیان کرد که رئیس موساد قبل از همراهی نتانیاهو در سفرعلنی‌اش به عمان، خود به مسقط سفر کرده است.[۱۲]
تجربه همکاری های موساد و عمان در دهه‌های گذشته و تلاش عمان برای نقشآفرینی در مسیر معامله قرن و عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی با اعراب درسایه جلب نظر آمریکایی‌ها و افزایش روابط امنیتی با رژیم صهیونیستیمی‌تواند یکی از اهداف عمان از پذیرش نتانیاهو در مسقط باشد.
۴-آینده روابط عمان و رژیم صهیونیستی
همانگونه که ذکر شد عقب نماندن از معامله قرن و عادی سازی روابط اعراب ورژیم صهیونیستی، فرصت طلایی ترانزیتی هم‌چون اتصال مسیر زمینی سرزمین‌هایاشغالی- عمان و افزایش همکاری با آمریکا و موساد را می‌توان برخی اهدافمحتمل عمان از استقبال از نتانیاهو در مسقط و گسترش روابط دانست. با توجهبه نگرش حکومت عمان و دیدگاه سلطان قابوس و یوسف بن علوی به مسئله فلسطینبه نظر می‌رسد در گسترش روابط تلآویو و مسقط مانع خاصی وجود نخواهد داشت وعمان، فلسطین را به سادگی فدای منافع و خواستهای مدنظر خود برای گسترشنفوذ و نقش خود در منطقه خواهد کرد.
منبع: اندیشکده راهبردی تبیین
