شهرک‌سازی‌ اسرائیل؛ از تاکتیک چپ‌ها تا استراتژی راست‌ها

در دولت‌های چپ‌گرای اسرائیل که تا سال 1977 در قدرت بودند، شهرک‌های یهودی‌نشین عمدتاً حکم وجه‌المصالحه برای مذاکرات بعدی با دولت‌های همسایه را داشتند، اما این تاکتیک چپ‌گرایان در دولت‌های راست‌گرا به یک استراتژی غیرقابل تغییر مبدل شد.

رژیم اسرائیل از سال 1948 به مدت 30 سال به صورت بی وقفه توسطکابینه‌های چپ‌گرا اداره شد. در این دوره که تا سال 1977 ادامه می یابد،عمدتاً سیاست خارجی تل آویو درگیر موضوع «شناسایی بین‌المللی» موجودیتاسرائیل خاصه توسط دولت‌های عرب همسایه بوده است. در مدت اسرائیل چهار جنگتمام عیار را با همسایگان عرب خود تجربه کرد؛ جنگ 1949، بحران سوئز در سال1956، جنگ 6 روژه ژوئن 1967 و نهایتاً جنگ یوم کیپور 1973. اگرچه نتیجهنهایی همه این جنگ‌ها تثبیت موجودیت اسرائیل به عنوان واقعیت سخت صحنهپراتیک بود، اما ایده صلح با اسرائیل و عادی‌سازی روابط با این رژیم تا اینزمان هنوز در میان سران کشورهای عربی دیده نمی‌شد.

تنها یک روز پس از اعلام استقلال دولت یهود در 14 مه 1948 هفتکشور مصر، اردن، عراق، سوریه، لبنان، عربستان سعودی، یمن به تل آویو اعلانجنگ دادند. پیامد این جنگ بر همگان روشن است؛ در اسرائیل از این نبردپیروزمندانه با عنوان «جنگ استقلال» یاد می‌شود، اما طرف عربی آن را «نکبت»می‌خواند. دومین جنگ بزرگ اسرائیل 7 سال بعد و با دستاویز قرار دادن تصمیم«جمال عبدالناصر»، رئیس جمهور وقت مصر برای ملی کردن کانال سوئز به وقوعپیوست. اگرچه این نبرد هم با پیروزی طرف اسرائیلی همراه بود اما مخالفتدولت «دوایت آیزنهاور»، رئیس جمهور آمریکا در نهایت ورق را به سوی مصربرگرداند.

بدین ترتیب می توان گفت در دو نبرد اول اسرائیل بیشتر در موضعدفاع و تثبیت موجودیت خود بوده است. اما از جنگ 6 روزه در ژوئن 1967 وضعیتبه کلی دگرگون شد و اسرائیل در موضع توسعه چشمگیر ارضی قرار گرفت.اسرائیلی ها که در این جنگ موفق شدند صحرای سینای مصر، جولان سوریه و غزه وکرانه باختری و نیز قدس شرقی را به اشغال خود درآورند به یک باره قلمروتحت حاکمیت خود را سه برابر بیشتر از قبل یافتند. کابینه‌های دست چپی حاکمبر اسرائیل در این دوره با طرح پیشنهاد «صلح در برابر زمین» سعی کردنددولت‌های عربی همسایه را به صلح با تل آویو در ازای بازپس‌گیری مناطقاشغالی ترغیب کنند.

در پی اشغال این مناطق در جریان نبرد 6 روزه، حکومت «لوی اشکول»، نخست وزیر وقت اسرائیل برای نقد کردن چک مناطق اشغالی رأی به شروع ساخت و ساز شهرک‌هایی در این مناطق اشغالی داد. بدین ترتیب ساختو ساز در هر 5 منطقه کرانه باختری، غزه، صحرای سینا، قدس شرقی و جولانآغاز شد تا همسایگان عربی را از ترس اراده تل آویو برای انضمام نهایی اینمناطق به خاک خود، به صلحی حداقلی برای پس گرفتن این سرزمین‌ها راضی کند. بدینترتیب می‌توان گفت این سیاست که از سال 1967 در دستورکار رژیم صهیونیستیقرار گرفت، در نگاه چپ‌گرایان حاکم بر آن روزهای اسرائیل، «تاکتیکی» برایترغیب دولت‌های عربی شروع فرایند مذاکرات بود.

بدین ترتیب از سال 1967 تا 1972 بیش از 10 هزار شهرک‌نشین دراین 5 منطقه ساکن شدند که البته بیشتر آنها (75 درصد) واقع در قدس شرقیبودند.  تا پایان دوره اول نخست وزیری «ییتصخاک رابین» در سال 1977 شمارشهرک‌نشینان به بیش از 15 هزار نفر بالغ شده بود، اما به قدرت رسیدن«مناخیم بگین» از حزب لیکود به عنوان اولین نخست وزیر راست‌گرای اسرائیل،این سیاست دچار تحولی شگرف شد. به طوری که پس از 5 سال صدارت بگین شمارشهرک‌نشین‌ها به بیش از 106 هزار مورد رسید. این سیاست در کابینه‌های بعدینیز دنبال شد و در سال 2004 به حدود 441 هزار شهرک‌نشین رسید. در حال حاضرگفته می‌شود بین 600 تا 750 هزار شهرک نشین در 130 شهرک ساکن هستند.

خروج از صحرای سینا و غزه

در پی انعقاد پیمان «کمپ دیوید» میان مصر و اسرائیل در سال1979، مصر در ازای شناسایی موجودیت اسرائیل، صحرای سینا را باز‌پس‌گرفت وبدین ترتیب چِکی که توسط لوی اشکول در جریان جنگ 6 روزه 1967 از مصر گرفتهشده، توسط مناخیم بگین نقد شد. در پی صلح اسرائیل و سازمان آزادیبخش فلسطیندر جریان توافق اسلو نیز، اسرائیل در سال 2005 کلیه شهرک‌های صهیونیستنشین غزه را تخلیه و این منطقه را تحویل فلسطینیان داد. بدین ترتیب می‌توانگفت ایده صلح در برابر زمین تا کنون دوبار منجر توانسته اهداف اسرائیلبرای حفظ بقای خود را محقق سازد.

اما نکته بسیار مهمی که باید بدان اشاره کرد، تفاوت دیدگاهاحزاب و سیاستمداران راست‌گرا نسبت به نسل قبلی خود این است که به شهرک‌هایصهیونیست‌نشین نه به مثابه تاکتیکی برای ترغیب به دولت‌های عربی به صلح کهبه عنوان یک استراتژی برای توسعه حاکمیت اسرائیل بر سرزمین‌های مورد ادعایاین رژیم می‌نگرند. در واقع راست‌گرایانِ حامی ایده «اعمالحاکمیت» شهرک‌ها را جزئی از اساس اسرائیل می‌پندارند و همچون چپ‌گرایانآنها را وجه المصالحه نمی دانند.

با توجه به اینکه در سال‌های اخیر شمار ساکنان این شهرک بین7- 9 درصد جمعیت 9 میلیونی اسرائیل را تشکیل می‌دهند، احزاب راست‌گرا برایبه دست آوردن رأی مثبت شهرک نشینان رقابت شدیدی با یکدیگر را آغاز کردهاند. در انتخابات گذشته نیز شهرک‌ها به طور مشخص به صحنه رقابت سه حزبلیکود به رهبری بنیامین نتانیاهو، یامیناه به رهبری «نفتالی بنت» و امیدجدید به رهبری «گیدئون صعر» بود.

میراث راست‌گرایی اسرائیلی روی میز کابینه تغییر

در حالیکه نزدیک به 5 ماه از عمر کابینه جدید اسرائیل موسومبه «کابینه تغییر» می‌گذرد، این کابینه برای نخستین بار ساخت 3100 واحدخانه جدید در برخی شهرک‌های صهیونیست‌نشین واقع در کرانه باختری را تصویبکرده است.

کابینه تغییر که پس از یک دور مذاکره فشرده با حمایت احزابچپ، میانه، راست و همینطور یک حزب عربی در سرزمین‌های اشغالی به قدرت رسید،رفته رفته با تضادهای سیاست داخلی اسرائیل روبه‌رو می‌شود. در حال حاضرنزدیک به 700 هزار نفر از جمعیت 9 میلیون نفری رژیم اسرائیل در 130 شهرکواقع در کرانه باختری زندگی می‌کنند که اصولاً در خاک فلسطین واقع است وقرار است بخشی از قلمروی باشد که زمانی «دولت مستقل فلسطین» آن را آیندهاداره خواهد کرد. دو حزب یامیناه به رهبری «نفتالی بنت» و «امید جدید» بهرهبری «گیدئون صعر» در هنگام کارزار انتخاباتی بخش مهمی از تبلیغات خود رابه حمایت از شهرک‌نشینان و توسعه آنها اختصاص دادند. در ادیبات این طیف ازراست‌گرایان از مسئله شهرک‌های اسرائیلی واقع در مناطق اشغالی با عنوان«جنبش اعمال حاکمیت» یاد می‌شود.

وقتی در ژانویه 2020 طرح صلح دونالد ترامپ، موسوم به «معاملهقرن» به صورت عمومی منتشر شد، سران حزب یامیناه یعنی نفتالی بنت و «آیلتشکد» (وزیر کشور کنونی اسرائیل) که در آن مقطع بیرون از کابینه و جزئی ازاپوزیسیون بودند، از پاره ای از مفاد این طرح که به نفع اسرائیل بود،استقبال کردند. این طرح 30 درصد از سرزمین‌های کرانه باختری را در اختیاراسرائیل قرار می‌داد از این‌رو به مذاق راست‌گرایان هوادار ایده «اعمالحاکمیت» اسرائیل در مناطق اشغالی، خوش می‌آمد.

گیدئون صعر نیز که در نوامبر 2020 از حزب لیکود جدا شد و حزبامید جدید را تأسیس کرد، از دیگر سیاستمداران اسرائیلی است که تنها با شخص«بنیامین نتانیاهو» و پاره ای از وجوه اقتدارطلب شخصیت او مخالفت داردوگرنه می توان حزب امید جدید را همان حزب لیکود منهای نتانیاهو دانست. دیگرتفاوت صعر و نتانیاهو این است که صعر علاقه بیشتری به توسعه شهرک‌هایصهیونیست‌نشین دارد، اما نتانیاهو دست‌کم در این فقره ظاهر امر را حفظمی‌کرد. با این وجود مشخص بود که صعر با نتانیاهو تحت هیچ شرایطی کارنخواهد کرد و با کمک مستقیم وی بنت نیز به جریان ضد نتانیاهو پیوست وتوانست درحالیکه تنها 7 کرسی از 120 کرسی کنست را در اختیار دارد، نخستوزیر اسرائیل شود.

به زیر کشیدن نتانیاهو برای این دو حزب راست‌گرا چندان بدونهزینه نیز نبود؛ هر دو حزب به ویژه امید جدید پس از تشکیل کابینه جدید درنظرسنجی‌ها دچار ریزش آرا شدند و حتی حزب امید جدید در بیشتر نظرسنجی‌ها بهزیر حد نصاب 3.25 درصدی سقوط کرد. همزمان با این تحولات و در ماه‌هایگذشته اما «یائیر لاپید»، وزیر خارجه و جانشین نخست وزیر که معمار کابینهتغییر نامیده می‌شود، توانسته بود ابتکار عمل را به دست بگیرد و در بیشترزمینه‌ها به «شخصیت اصلی» کابینه جدید مبدل شود. لاپید رهبر حزب «یش عتید»است و به جناح میانه کابینه تعلق دارد. اکنون با تصویب ساخت 3100 واحد خانهجدید، راست‌گرایان کابینه تغییر پس از چند ماه قدرت نمایی لاپید می‌تواننداز سایه معمار کابینه خارج شده و پایگاه‌های اجتماعی خود را تحریک کنند.

اختلافات داخلی و خارجی با شهرک‌سازی جدید

برنامه راست‌گرایان کابینه تغییر باعث ابراز مخالفت‌هایی درونکابینه شده است؛ ابتدا یائیر لاپید در واکنش به این تصمیم به گفتن اینجمله که «دفعه بعد در هنگام تصمیم گیری در این باره در نشست کابینه حاضرخواهم بود» بسنده کرد و سعی کرد مسئولیت این تصمیم را بر عهده نفتالی بنتقرار دهد. به نظر می‌رسد لاپید اگرچه موضع مثبتی درباره شهرک‌سازی ندارد،اما قصد دارد برای حفظ دوام و بقای ائتلاف حاکم که تنها با 61 نفر حامیبرقرار شده و البته محقق شدن نخست وزیری خود از سپتامبر 2021، در این زمینهبه جناح راست کابینه امتیاز دهد. نکته قابل توجه دیگر این است که کابینهتغییر به زودی باید درباره لایحه بودجه سالانه اسرائیل در کنست رأی گیریکند و با توجه به حاشیه امنیت ضعیف این کابینه در حال حاضر کابینه بهیکپارچگی حداکثری برای تصویب این لایحه حیاتی نیازمند است.

همچنین «موسی راز»، نماینده حزب چپگرای مرتص این تصمیم را یکسیلی در گوش صدها هزار معترضی دانست که هفته ها برای برکناری نتانیاهواعتراض کردند. در واکنش به این انتقادات «زئو الکین»، وزیر راست‌گرای مسکناعلام کرده که همکاران چپ‌گرای او در کابینه نباید در کار تخصصی وی در اینوزارتخانه دخالت کنند. او گفته: «من برای دیدار آنان با ابومازن (محمودعباس) تصمیم نگرفتم، پس آنها هم نباید بخواهند درباره توقف شهرک سازی بهجای من تصمیم بگیرند.»

همچنین «ایمن عوده»، رهبر حزب اپوزیسیون فهرست مشترک عربی نیزدر واکنش به این تصمیم اعلام کرد: «چپ‌ها به سوی راست‌گرایان حرکت کردهاند و مسائل دیپلماتیک را به حاشیه برده‌اند، اما راست‌گرایان به خراب‌ترکردن چشم‌انداز صلح و تشدید اشغال فلسطین ادامه می‌دهند.»

همچنین کابینه «جو بایدن» در ایالات متحده آمریکا نیز با اینتصمیم تل آویو به شدت مخالفت کرده و از بنت خواسته در این زمینه تجدید نظرکند. 12 دولت اروپایی نیز روز گذشته در یک یادداشت مشترک ضمن انتقاد ازتصمیم کابینه جدید اسرائیل از سران کابینه اسرائیل خواستند از این تصمیمصرف‌نظر کند.

منبع: سازندگی