پدر اسیر «ایوب ابو کریم» در خانه خود در اردوگاه المغازی (در مرکز نوار غزه) نشسته و با چهره‌ای شاد به نوه خود «مجاهد» نگاه می‌کند که دو ماه بعد 4 ساله میشود. شیطنت‌های کودکانه و نحوه لباس پوشیدن مجاهد پدر بزرگ وی را به یاد خاطرات کودکی پدرش می‌اندازد. تمام رفتارهای مجاهد به پدرش شباهت دارد که بیش از 10 سال است پشت میله‌های زندان‌های اسرائیلی به سر می‌برد.
چشمان مجاهد در فوریه سال 2018 برای اولین بار به نور زندگی روشن شده و به دیگر کودکان فلسطینی ملحق شد که از طریق قاچاق اسپرم پدرانشان از زندان‌های اسرائیلی متولد شده‌اند. تولد مجاهد حلقه دیگری از حلقات تجاوزی است که اسرای فلسطینی دارای احکام طولانی مدت در معرض آن قرار داشته و از تمام حقوق خود محروم شده‌اند. «عطاف» همسر ایوب اسیر فلسطینی به «میدان الجزیره» می‌گوید: هنگامی که همسرم بازداشت شد فقط حدود دو ماه از ازدواج ما می‌گذشت و من در حالی که در روزهای اولین بارداری خود بودم شوهرم به 15 سال زندان محکوم شد، پس از تولد لیان و گذشت حدود 7 سال پس از اسارت پدرش به فکر تولد فرزندی دیگر از طریق قاچاق اسپرم افتادیم که نتیجه آن تولد مجاهد شد.
هنگامی که ایوب اسیر فلسطینی تصمیم گرفت اسپرم خود را برای همسرش به بیرون از زندان قاچاق کرده تا در روند تلقیح مصنوعی مورد استفاده قرار گیرد اصرار داشت که بسته حاوی اسپرم توسط دخترش لیان که کمتر از 8 سال داشته به بیرون از زندان قاچاق شود چرا که اشغالگران به وی اجازه می‌دادند برای دیدار چهره به چهره پدر خود وارد یک اتاق شود. عطاف به «میدان» اعلام کرد پیش از این دیدار فرزند کودک خود را به خوبی برای این مسئله آماده کرده به نحوی که از واقعیت ماجرا با خبر نشود، لیان این گونه تصور می‌کرده که پدرش به وی یک بسته شیرینی می‌دهد که باید تا زمانی که نزد مادر و پدربزرگش که از پشت شیشه ضخیم او را می‌بینند بازگردد از آن حفاظت کرده و آن را از دست ندهد. عطاف می‌گوید: دخترم که در آن زمان 5 سال داشت به خوبی آموزش‌های من را آموخت و به خوبی از آن بسته حفاظت کرد تا زمانی که از آن اتاق خارج شده و نزد ما آمد، من اولین نفری بودم که بسته حاوی اسپرم را از دستش گرفتم و همه ما توانستیم از بازرسی‌های دقیق اداره امور زندان‌ها و همچنین ایست و بازرسی‌های بیرون زندان عبور کرده و خود را به مرکز تلقیح مصنوعی رسانده و اسپرم را به آزمایشگاه تحویل دادیم.
این یکی از 71 داستان اسرای فلسطینی است که توانسته‌اند فرزندان خود را از طریق قاچاق اسپرم به دنیا بیاورند که در تمام مناطق کرانه باختری در حال زندگی کردن هستند. بر اساس آمارهای رسمی فلسطینی امور اسرا و آزادگان نزدیک به 35 درصد از اسرای فلسطینی متاهل بوده و برخی از آنها به حبس ابد یا زندان‌های طولانی مدت محکوم شده‌اند. این به معنای آن است که این عده از اسرا زمانی از زندان آزاد می‌شوند که دیگر قادر به تولید مثل نیستند. اسرا در مبارزه با محرومیت ابدی از همبستری شرعی با خانواده‌های خود که توسط اشغالگران به آنان تحمیل شده از سال 2012 راهکاری مبتکرانه را در دستور کار قرار داده که به سرعت با مقبولیت اجتماعی و موافقت فتاوای دینی مواجه گردید.
سیر تولد «سفرای آزادی»
در آگوست سال 2012 بیمارستان عربی نابلس (در شمال کرانه باختری) اعلام کرد اولین نوزاد از طریق قاچاق اسپرم یک اسیر فلسطینی از زندان‌های اسرائیل در این بیمارستان متولد شده است. همسر عمار الزبن اسیر فلسطینی که به اتهام ارتباط با گردان‌های قسام شاخه نظامی جنبش حماس محکوم به تحمل 27 سال زندان گردیده «صاحبة السبق» نام دارد. وی اولین همسر یک اسیر فلسطینی است که فرزند خود را از طریق اسپرم قاچاق شده از داخل زندان‌های اسرائیلی به دنیا آورده است، وی پس از تولد فرزندش با خوشحالی تمام در برابر دیدگان ظاهر شده و آن را «مهند» نامگذاری کرد.
از آن جهت که این اولین مورد از تولد یک نوزاد از طریق قاچاق اسپرم به شمار می‌رفت همسر الزبن می‌بایست پیامدهای زیادی را تحمل نماید. وی اولین زنی بود که در جامعه محافظه کار فلسطینی در حالی حامله بود که با همسرش که سال‌ها در زندان بود رابطه‌ای نداشت. این نگاه متفاوت از آن جهت بود که جامعه به ایده فرزندان متولد شده از طریق لقاح مصنوعی نگاهی نگران کننده داشت. اما چندی بعد تولد فرزند اسرای فلسطینی در قالب اقدامی قهرمانانه تلقی گردیده که آن را جشن گرفته و از بلندگوهای مساجد اعلام شده و در صدر خبر رسانه‌ها به عنوان یک اقدام مقاومتی علیه اشغالگران اسرائیلی قرار گرفت.
تحول اجتماعی لازم برای پذیرش این مسئله به سرعت صورت پذیرفت چرا که تلاش‌های فراوانی در این خصوص از سوی نهادهای پیگیری کننده حقوق اسرا انجام شد به طوری که باشگاه اسرا به سرعت فتوای شرعی برای جواز عملیات لقاح مصنوعی را دریافت کرد. این جواز ابتدا برای همسران آن دسته از اسرا اخذ شد که رابطه زناشویی با شوهران خود داشته‌اند اما بعدها این جواز برای آن دسته از همسرانی که این نوع ارتباط را با شوهران خود نداشتند نیز صادر گردید. عکرمه صبری رئیس کمیته عالی اسلامی و خطیب مسجد الاقصی در اکتبر سال 2019 فتوایی صادر کرد مبنی بر اینکه «هیچ مانع شرعی برای انجام عملیات لقاح مصنوعی توسط زوجه وجود ندارد چه از قبل با زوج رابطه زناشویی داشته یا نداشته باشد.» البته این فتاوا شامل شروط زیادی است که از جمله آنها قطعیت انتساب اسپرم به صاحب آن است. به همین منظور ارائه سندی رسمی به امضای دو نفر از اعضای خانواده هر یک از طرفین مبنی بر اطلاع از نقشه قاچاق اسپرم و اینکه آنان انتساب اسپرم قاچاق شده به پدر زندانی شده را تایید کنند ضروری است.
به هر حال الزبن راه را برای ده‌ها زن فلسطینی دیگر که شوهرانشان در زندان‌های اسرائیل محبوس بودند هموار کرد تا رویای فرزند دار شدن خود را تحقق بخشند، علاوه بر آنکه امید را در آنها زنده کرد چرا که آنان باید سال‌های متمادی را یکی پس از دیگری در انتظار دیدار شوهران خود به سر برده و نگران از دست رفتن زمان می‌ماندند. سالم ابو خیزران رئیس کلینیک رزان به عنوان مشهورترین کلینیک لقاح مصنوعی در کرانه باختری در گفتگو با مجله آتلانتیک آمریکا اعلام کرد با اهداف انسان دوستانه خدمات رایگان لقاح مصنوعی به همسران اسرای فلسطینی ارائه میشود.
پس از چندی دیگر همسران اسرای فلسطینی نیز به سرعت از اقدام انجام شده توسط الزبن پیروی کردند. از جمله این افراد همسر اسیر فلسطینی «اشرف الصفدی» بود که در روستای عوریف در جنوب شهر نابلس سکونت داشت. وی یک سال پس از تولد مهند الزبن توانست به یک قطره چکان حاوی اسپرم شوهر خود که در یک بسته بیسکویت مشهور فلسطینی البندق جاسازی شده بود دست یابد. وی سپس بلافاصله شخصاً به بیمارستان مراجعه کرده تا بتواند برای تولید مثل از آن استفاده نماید. «فتحیه» همسر این اسیر فلسطینی همچنان آن بسته بیسکویت که حاوی اسپرم شوهرش بوده را نگاه داشته و به «امیر» فرزند کوچک خود یادآوری می‌کند که تولد وی از آن آغاز شده است.
اما در نوار غزه محاصره شده که به لحاظ جغرافیایی فاصله بسیار زیادتری داشته و در معرض پروتکل‌های بسیار شدید اسرائیلی‌ها قرار دارد «هناء الزعانین» اولین زنی است که توانست فرزند خود را از طریق اسپرم قاچاق شده در ژانویه سال 2014 به دنیا آورد، اتفاقی که تمام غزه برای آن جشن گرفت. همچنین چند روز پیش نیز دو نوزاد دوقلو متعلق به اسیر فلسطینی «ناهض حمید» در این منطقه پا بر این جهان نهاده تا به این ترتیب تعداد کودکان متولد شده از طریق روش قاچاق اسپرم تا 8 دسامبر سال 2021 به 101 نفر افزایش یابد.
«اخلاص بعلوشه» از فعالان عرصه اسرای فلسطینی در این خصوص معتقد است تلاش‌های اولیه برای تولد نوزادان از طریق قاچاق اسپرم اسرای فلسطینی به دهه 70 قرن گذشته میلادی باز می‌گردد. اما هیچ موفقیتی در این تلاش‌های ابتدایی به ثبت نرسیده است ولی این ایده یکبار دیگر میان اسرای فلسطین دارای محکومیت‌های طولانی مطرح شده و عملاً در سال 2012 با موفقیت مواجه شد. وی افزود: پیشرفت پزشکی در زمینه لقاح مصنوعی و صدور فتوای جواز انجام این اقدام از طریق قاچاق اسپرم جنبش اسرای فلسطینی را به سوی خود جذب کرد، علاوه بر آنکه استقبال سیاسیون و یاسر عرفات رئیس فقید تشکیلات خودگردان فلسطین از این اقدام به سرعت موانع اجتماعی آن را مرتفع ساخت. وی در ادامه گفتگوی خود با میدان ادامه داد: با وجود آنکه در ابتدا اختلافاتی میان اسرای فلسطینی در این خصوص وجود داشت اما این مسئله به سرعت از سوی اجتماع مورد پذیرش قرار گرفت.
سفر قاچاقی
«بر اساس اطلاعاتی که ما داریم قاچاق اسپرم به بیرون از زندان امری محال به نظر می‌رسد چرا که از لحاظ پزشکی و بیولوژیکی درصد موفقیت این گونه اقدامات بسیار پایین است، داده‌های اطلاعاتی ما نیز فرضیه متولد شدن کودکان از طریق قاچاق اسپرم را رد می‌کند.» این اظهاراتی است که اداره امور زندان‌های اسرائیل در خصوص قاچاق اسپرم انجام داده و به گونه‌های مختلف در سال‌های گذشته تکرار شده است.
اما از جنبه صرفاً پزشکی نمی‌توان در امکان سنجی قاچاق اسپرم تردید کرد زیرا دانشمندان بر این مسئله اجماع دارند که عملیات لقاح مصنوعی برای موفق شدن تنها به تعداد بسیار کمی اسپرم دارای قابلیت حیات نیاز دارد و اسپرم‌ها می‌توانند برای 12 ساعت و یا حتی بیشتر زنده بمانند و این زمان برای انجام عملیات قاچاق از زندان و رساندن آنها به مرکز مورد نظر جهت حفظ و لقاح آن کافی است. این مراکز حتی اسپرم‌ها را به 3 یا 4 بخش تقسیم می‌کنند تا همسران اسیر فلسطینی در صورت عدم موفقیت حاملگی اول فرصت‌های متعدد داشته و بتواند مجدداً این عملیات را تکرار کنند. به لحاظ عملی موفقیت لقاح مصنوعی 60 درصد بوده و عدم موفقیت موارد دیگر به روش‌های خطای انتقال و قرار دادن اسپرم در محلی که به درستی استریل نشده باز می‌گردد.
در همین رابطه «میدان» با عبیر الخطیب پژوهشگر و صاحب اولین کار تحقیقاتی در مورد مسئله قاچاق اسپرم اسرای فلسطینی گفتگو کرده است. هدف این مصاحبه مشخص شدن آن است که آنچه اسرای فلسطینی را به قاچاق اسپرم سوق داده آن است که اسرا ترجیح می‌دهند در زندان‌های اسرائیلی با همسران خود ارتباط جنسی نداشته باشند. الخطیب می‌گوید: در سال 1997 جنبش اسرای فلسطینی تصمیم گرفت به دلایلی خواستار استفاده از اتاق دیدار با همسران نشود چرا که احتمال می‌داد این مسئله بتواند به اهرم فشاری برای مجازات اسرا از طریق محروم کردن آنها از این امکان بشود، علاوه بر آنکه زن فلسطینی از شأن اجتماعی بالایی برخوردار بوده لذا می‌بایست تمام راه‌هایی که ممکن است بتوان با استفاده از آنها زن فلسطینی در معرض توهین یا باج گیری قرار گیرد مانند ضبط فیلم یا موارد دیگر مسدود گردد.
الخطیب که پژوهشی تحت عنوان «انقلاب قاچاق زندگی از زندان‌های اسرائیلی» انجام داده افزود: پس از آنکه اسرای فلسطینی از قاچاق اسپرم برای متولد کردن فرزندان خود استفاده کردند جنبش اسرای فلسطینی قوانین و معیارهای پیچیده‌ای را برای عملیات انتقال اسپرم وضع کرد. این پژوهشگر ادامه داد: هنگامی که قرار است یک اسیر اسپرم خود را به خارج از زندان قاچاق کند باید موافقت قطعی همسر و خانواده وی و همچنین خانواده خود را جلب نماید، همچنین لازم است اسیر مسئول گروه خود در زندان را نسبت به این تصمیم آگاه ساخته و پس از آن سازوکار انتقال امن و مورد اطمینان تعیین میشود. الخطیب در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد راهکار بسیار شایع برای خارج کردن اسپرم از زندان انتقال آن به وسیله اسیری است که به زودی قرار است آزاد شود. هنگامی که یک اسیر وسایل خود را از سلولش جمع آوری می‌کند به راحتی می‌تواند بسته حاوی اسپرم را مخفی کرده و آن را برای انجماد سریعاً به بیمارستان تحویل دهد. همچنین انتقال اسپرم در جریان دیدارهای مستقیم میان اسرا و یکی از افراد خانواده وی نیز از دیگر راه‌های انجام این عملیات است.
الخطیب در ادامه اظهارات خود به برخی ابزارهای مورد استفاده برای قاچاق اسپرم اشاره می‌کند که از جمله آنها فندک، کپسول‌های پلاستیکی، خرما، بسته‌های سرگرمی برای کودکان و حتی خودنویس است. همچنانکه از بسته‌های دارو، تخته‌های شکلات و برخی اوقات دستکش‌های پلاستیکی و دیگر ابزارهای ابتکاری و متغیر در گذر زمان برای انتقال اسپرم به آزمایشگاه استفاده میشود.
الخطیب تاکید دارد که اسرائیل محدودیت‌های شدیدی برای جلوگیری از قاچاق اسپرم به خارج از زندان وضع کرده است که از جمله آنها افزایش تعداد نگهبانان هنگام دیدار چهره به چهره اسرا با اعضای خانواده، بازرسی شدید خانواده اسرا پس از ملاقات و ممنوعیت هر گونه تبادل هدیه است. علاوه بر آنکه در صورت کشف عملیات قاچاق اسپرم مجازات‌های سنگینی در انتظار اسیر و خانواده وی خواهد بود. الخطیب می‌گوید: به محض اعلام خارج شدن اسپرم یک اسیر وی در معرض مجموعه‌ای از مجازت‌ها قرار خواهد گرفت، مانند محرومیت از بوفه زندان و محدود شدن ملاقات تا حدی که می‌تواند به محرومیت کامل آن اسیر از ملاقات با بستگان خود منتهی شود.
از سوی دیگر نوزادانی که با قاچاق اسپرم متولد می‌شوند نیز در معرض تجاوزات و مجازات‌های اسرائیلی قرار می‌گیرند چرا که دولت اشغالگر از اعطای کارت شناسایی فلسطینی به آنها خودداری می‌کند. اشغالگران حتی گواهی تولد و شماره هویتی صادر شده توسط وزارت کشور فلسطین را برای این نوزادان نمی‌پذیرد، علاوه بر آنکه این کودکان از دیدار با پدران خود محروم بوده و حتی در صورت تایید انطباق DNA از سوی دادگاه نیز هویت آنان به رسمیت شناخته نخواهد شد. الخطیب می‌گوید: در صورتی که کودکان به اسرای اهل قدس تعلق داشته باشند هیچ مدرک رسمی به آنها داده نمی‌شود و به همین جهت آنان از آموزش و درمان محروم بوده و در صورت فوت گواهی برایشان صادر نمی‌شود.
فیلم «امیره» و تحقیر اسرای فلسطینی
هر از چندگاهی فلسطینیان و اردنی‌ها شعار «ملت واحد، نه دو ملت» را سر می‌دهند که حاکی از ارتباط میان این دو ملت است. همین ارتباط باعث شد هر دو ملت در کشور اردن نمایش یک فیلم توهین کننده به اسرای فلسطینی را در سال 2019 محکوم نمایند، این فیلم که تولید مشترک اردن، مصر و فلسطین است «امیره» نام دارد.
حوادث فیلم «امیره» که برای نمایش در جشنواره اسکار در گروه فیلم‌های بلند سال 2022 از سوی کشور اردن نامزد شده در مورد یک خانواده فلسطینی است که فرزند آنها در زندان‌های اسرائیل اسیر است. این اسیر فلسطینی تصمیم می‌گیرد از طریق قاچاق اسپرم فرزند خود را متولد نماید و در عمل نیز موفق شده و نتیجه آن دختری به نام «امیره» میشود. با طولانی شدن سال‌های اسارت این اسیر فلسطینی تصمیم می‌گیرد یکبار دیگر از همین راه فرزند دیگر خود را متولد نماید که متوجه میشود عقیم است و این به سرآغازی برای رنج‌های فراوان وی در مورد صحت انتساب «امیره» به خودش تبدیل میشود و در نهایت این داستان دراماتیک مشخص میشود که این دختر فرزند یک زندانبان اسرائیلی است.
ماجرا به همین جا ختم نشده به طوری که این فیلم همسران اسرای فلسطینی را خائن توصیف می‌کند. همسر یکی از اسرای فلسطینی که بازیگر اردنی به نام «صبا مبارک» نقش آن را بازی می‌کند در این فیلم ادعا می‌کند با دیگر اسیر آزاد شده فلسطینی به نام فارق الحیاة رابطه جنسی داشته است زیرا نگران آن بوده که مردم از واقعیت انتساب دخترش به افسر اسرائیلی با خبر شوند.
ساختاری که این فیلم بر آن بنا نهاده شده خشم فلسطینیان را شدیداً برانگیخته چرا که حوادث آن واقعی نیست زیرا امکان جایگزینی اسپرم یک اسیر به جای فرد دیگری وجود ندارد و دلیل آن این است که اسیر خود به طور مستقیم آن را در جریان دیدار حضوری به خانواده‌اش یا اسیر دیگری که مدت محکومیتش پایان یافته و آزاد میشود تحویل می‌دهد. این عملیات در روندی سازمان یافته و به شدت محرمانه انجام میشود تا در نهایت اسپرم قاچاق شده به مرکز درمانی و بدون حضور طرفین تحویل داده شود. اما دلیل اصلی خشم فلسطینیان آن است که این فیلم حاوی پیامی است که بسیاری از عرضه آن به افکار عمومی نگران هستند. این پیام عبارت است از ایجاد تردید در اصل و نسب سفرای آزادی که پیامی بسیار دردناک برای اسرای فلسطینی و خانواده‌های آنان محسوب میشود.
در همین رابطه «سعید ابو معلا» کاردگردان و منتقد هنری معتقد است در اینجا دو نکته را می‌توان در خصوص فیلم «امیره» ذکر کرد. اول اینکه «امیره» فیلمی جسورانه بوده و به مسئله قاچاق اسپرم متناسب با حساسیت آن نپرداخته است. وی افزود: به نظر من فیلم از این منظر با شکست مواجه شده و نتوانسته آن طور که شایسته این مسئله است آن را در عرصه سینما مورد بررسی قرار دهد.
ابو معلا ادامه داد: اما نکته دوم به این مسئله مربوط میشود که این فیلم بسیار ضعیف و سطحی بوده و به مشکلات جانبی موضوع فیلم پرداخته نشده است، موضوعاتی مانند رابطه مسئله با اشغالگر و چگونگی زندگی تحت شرایط اشغالگری. وی در گفتگو با میدان تاکید کرد: به عنوان مثال رفتار خانواده هنگامی که متوجه می‌شوند نطفه‌ای که امیره از آن متولد شده متعلق به پدر فلسطینی وی نبوده بلکه از یک زندانبان اسرائیلی است به طور واقعی نمایش داده نشده است، بلکه شاهد برخی واکنش‌های سطحی در تعامل خانواده با این کودک هستیم که به دنبال بیان این مسئله است که فلسطینیان در مواجهه با یهودیان رفتاری متجاوزانه و پرخاشگر دارند، این در حالی است که نزاع اصلی با اشغالگری است و نه یهودیان و این بدترین چیزی است که در این فیلم به تصویر کشیده شده است.
ابو معلا تاکید دارد این فیلم در پرداختن به این موضوع شکست خورده و چنانچه متولیان تولید آن ادعا می‌کنند به دغدغه‌های فلسطینیان توجهی نشده و تنها برای تحریک احساسات غربی‌ها و پاسخ به توقعات آنان ساخته شده است. وی افزود: این بسیار ناشایست است که یک فیلم سینمایی برای بررسی مسئله فلسطین تولید شود اما نگاه آن به غرب باشد، اگر چه تولید فیلم برای مخاطب قرار دادن غرب اشکالی ندارد اما مشکل اصلی آن است که فیلم باید در راستای مسئله فلسطین و منافع ملی ما باشد.
منبع: الجزیره
