در اولین سفر رسمی پس از امضای توافق عادی سازی روابط در سپتامبر سال 2020 هواپیمای نفتالی بنت نخست وزیر اسرائیل در خاک یک کشور کوچک حوزه خلیج فارس در فوریه گذشته به زمین نشست که بیانگر فصل جدید در روابط میان منامه و تل آویو به شمار می‌رود. بنت با وجود مخالفت‌های صورت گرفته با سفر وی به همراه 20 خبرنگار اسرائیلی و خارجی وارد بحرین شد. همچنین بزرگان خاندان حکومتی برای استقبال از مهمترین مسئول اسرائیلی صف کشیده که در پیشاپیش آنها سلمان بن حمد آل خلیفه ولیعهد و نخست وزیر بحرین حضور داشت.
این صحنه که چند سال پیش امری بعید به نظر می‌رسید نشان داد دولت بحرین تلاش فراوانی برای تقویت روابط خود با دولت اشغالگر اسرائیل انجام می‌دهد چرا که روابط منامه و تل آویو دیگر در حد عادی سازی روابط معمولی مانند آنچه در مورد مصر مشاهده می‌کنیم محدود نیست. هم اکنون این روابط به شراکت‌های امنیتی و نظامی آشکار گسترش یافته است. سفر نفتالی بنت به یک کشور کوچک در خلیج فارس که حدود 24 ساعت به طول انجامید سومین سفر یک مسئول اسرائیلی در 6 ماه گذشته به این کشور بود که برای تدوین یک استراتژی تحت عنوان «استراتژی صلح صمیمانه مشترک» انجام شد. این یک طرح 10 ساله بوده که هدف از آن توسعه روابط در عرصه‌های مختلف برای مواجهه با چالش‌های مشترک به ویژه تهدیدات ناشی از ایران است.
منامه درب‌های تل آویو را می‌کوبد
در دسامبر سال 2016 رسانه‌های عربی کلیپ‌هایی را پخش کردند که در آنها چند بحرینی با پوشیدن لباس‌های سنتی با گروهی از یهودیان در جریان مراسم روشن کردن شمعدان در عید حانوکا می‌رقصیدند. این افراد همراه با یهودیان سرودهای مذهبی دعوت کننده به ساخت هیکل سلیمان ادعایی بر خرابه‌های مسجد الاقصی را می‌خواندند.
این صحنه‌ها اعتراضات گسترده‌ای را در آن زمان به دنبال داشت و نگاه‌ها را به اقلیت کوچک یهودیان بحرینی با تعداد حدود 50 نفر و نقش آنان در ارتباط منامه با تل آویو متوجه ساخت. با وجود تعداد بسیار کم این اقلیت اما نقش مهمی در فراهم کردن عرصه برای سفر بنت به بحرین ایفا کرد. یهودیان این کشور حاشیه خلیج فارس از اولین نخست وزیر اسرائیل به گرمی استقبال کردند، نخست وزیری که از ابتدای درگیری اسرائیلی – فلسطینی که باعث مهاجرت اکثریت آنها به اراضی اشغالی سال 1948 در بحرین قدم گذاشت.
اقلیت یهودیان بحرین به طور آشکار روابط این کشور با اسرائیل را به سمت توسعه بیشتر سوق می‌دهند. آنها از ابتدای روند عادی سازی روابط تمایل خود نسبت به اینکه این توسعه روابط به افزایش تعداد یهودیان بحرین و توانمند سازی آنان برای افزایش تعداد نهادهای مذهبی یهودی منتهی شود را مخفی نکرده‌اند. یهودیان بحرینی بلافاصله پس از امضای توافق عادی سازی روابط تنها کنیسه خود که در مرکز پایتخت بحرین قرار دارد را با هزینه 159 هزار دلار بازسازی کردند. همچنین مسئولان اقلیت یهودیان بحرین نسبت به تاسیس «خانه مذهب شبه جزیره عرب» با مشارکت اقلیت‌های دیگر کشورهای عربی خلیج فارس ابراز امیداواری کردند. این نهاد به عنوان اول دادگاه یهودی در منطقه ایفا نقش خواهد کرد که مهمترین ماموریت آن در مسائل و مشکلات مربوط به ارثیه‌های افراد تا تجارت و بازرگانی است. همچنانکه یهودیان بحرین برای بازسازی و حفظ گورستان یهودیان که عمر آن بیش از یک قرن است برنامه ریزی می‌نماید.
رابطه میان بحرین و اسرائیل با توافق عادی سازی روابط آغاز نشد بلکه آغاز این رابطه به دهه‌ها قبل باز می‌گردد که به ارتباطات به وجود آمده در فوریه سال 2005 مربوط می‌شود که ملک حمد بن عیسی آل خلیفه در جریان دیدار با سفیر آمریکا در منامه به آن اعتراف کرد. در سال 2017 پادشاه بحرین در دیدار با رهبر یهودیان در پایتخت آمریکا هیچ تردیدی در مخالفت با تحریم اسرائیل توسط کشورهای عربی از خود نشان نداده و نسبت به اینکه روزی بحرینی‌ها بتوانند در آزادی کامل به اسرائیل سفر کنند ابراز امیدواری کرد.
نزدیکی میان بحرین و اسرائیل در دوران دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا افزایش یافت. بحرین از اولین کشورهایی بود که با موضع مناقشه برانگیز واشنگتن در خصوص به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل و انتقال سفارت خود به این شهر اشغالی همراهی کرد. چند روز پس از اعلام این تصمیم دولت آمریکا هیئتی از انجمن
«این بحرین است» که شامل ادیان مختلف بوده و از سوی دولت بحرین حمایت می‌شود به اسرائیل سفر کرد. منامه همچنان به حمایت از پروژه عادی سازی روابط با اسرائیل به رهبری آمریکا ادامه داده و میزبانی کنفرانسی که در آن بخش اقتصادی طرح صلح ترامپ که در میان رسانه‌ها به «معامله قرن» شهرت یافت را بر عهده گرفت.
تمام این اقدامات در سپتامبر 2020 به موفقیت دست یافت و همانطور که پیش بینی می‌شد بحرین نیز به امارات پیوست تا قطار عادی سازی روابط با اسرائیل در خلیج فارس را ایجاد نماید. نمایندگانی از بحرین، امارات، آمریکا و اسرائیل در کنار یکدیگر حاضر شدند تا دستیابی تل آویو به پایتخت کشورهای عربی را که آرزوی همیشگی دولت‌های اسرائیل بود را اعلام کنند.
پس از عادی سازی امکان گفتگو در خصوص روابط امنیتی و نظامی فراهم شده و یادداشت تفاهمی برای تقویت همکاری‌های اطلاعاتی به امضا رسید و چارچوبی برای آموزش‌‌های میان طرفین و همکاری در عرصه صنایع دفاعی فراهم گردید. همچنین این دو شریک جدید در جریان سفر بنی گانتز وزیر دفاع اسرائیل به منامه و پیش از سفر بنت توافقی دفاعی شامل همکاری‌های اطلاعاتی، تدارکاتی و آموزشی می‌شد. طرفین بر تعیین یک افسر اسرائیل در بحرین در «چارچوب ائتلاف بین المللی با هدف تضمین آزادی کشتیرانی در آب‌های سرزمینی در منطقه» توافق کردند تا به این ترتیب بحرین به اولین کشور عربی تبدیل شود که یک افسر اسرائیلی به طور رسمی در آن فعالیت می‌نماید.
اما در خصوص روابط اقتصادی میان طرفین می‌توان محدود بودن آن را تصدیق نمود چرا که تبادلات تجاری میان آنها در سال 2021 کمی بیش از یک میلیون دلار بوده است در حالی که حجم روابط اقتصادی میان اسرائیل و امارات به نزدیک یک میلیادر دلار بالغ می‌شود. لذا منامه و تل آویو برای بهبود همکاری‌های اقتصادی تلاش کرده و در همین راستا بانک‌های اسرائیلی و بحرینی به توافقاتی برای همکاری دست یافته و مقامات مسئول در بخش دریایی طرفین برای تبادل تجارب و فناوری‌ها موافقت یکدیگر را جلب کردند.
از چاله درآمدن و به چاه افتادن منامه
از ابتدای ایجاد روابط میان منامه و تل آویو در چارچوب همکاری‌های امنیتی به طور آشکار مشخص شد که یکی از اهدافی که محرک اصلی این نزدیکی روابط دشمن مشترکی بوده است که در همسایگی شمالی بحرین است، یعنی ایران. تهران در جریان سفر ماه گذشته بنت به این کشور حاشیه خلیج فارس هدف پشت پرده آن بود، سفری که به منزله نمایش قدرت اسرائیل در نزدیکی تهران همزمان با مذاکرات وین میان ایران و کشورهای غربی برای احیای توافق هسته‌ای امضا شده در سال 2015 به حساب می‌آمد.
نخست وزیر اسرائیل در سخنان خود در مورد آنچه «روابط چند بُعدی با اسرائیل» نامید به اهمیت نقش آفرینی خاندان سلطنتی بحرین در تقابل با ایران اشاره کرد چرا که این کشور نیز مانند اسرائیل احساس می‌کند ایران در منطقه خلیج فارس در آستانه هسته‌ای شدن قرار گرفته است. بنت تاکید کرد بحرین همانند اسرائیل نگرانی زیادی از فعالیت‌های نظامی ایران به ویژه برنامه هسته‌ای این کشور دارد، علاوه بر آنکه منامه همچنان بر موضع اعلام شده خود مبنی بر حمایت از جریان معارض شیعه بحرینی که نظام سنی این کشور را با دردسر مواجه ساخته پافشاری دارد.
در زمینه مقابله با خطرات ناشی از تهران، اسرائیل با همکاری کشورهای عربی خلیج فارس که روابط خود را عادی سازی کرده‌اند آمادگی برای جنگ علیه کشتی‌ها و محموله‌های تجاری ایران در منطقه دریای سرخ را آغاز کرده است. مشارکت اسرائیل در رزمایش نظامی برگزار شده به رهبری آمریکا و با حضور امارات و بحرین در نوامبر سال گذشته در همین راستا انجام شد. ایلی شارویت فرمانده بازنشسته نیروی دریایی اسرائیل در واکنش به این تحرکات نظامی تاکید کرد نیروی دریایی اسرائیل فعالیت‌های خود در دریای سرخ را برای مقابله با تهدیدات رو به افزایش ایران علیه کشتیرانی اسرائیل به طور گسترده توسعه داده است. وی افزود: اقدامات ایران در دریاهای آزاد موجبات نگرانی شدید اسرائیل را فراهم کرده است اما نیروی دریایی اسرائیل قادر است هر زمان ضرورت ایجاب کند برای حمایت از منافع اقتصادی و امنیت خود اقدام نظامی انجام دهد.
در همین رابطه اسرائیل اخیراً برای همکاری با کشورهای خلیج فارس که روابط خود با آن را عادی سازی کرده‌اند جهت افزایش حمایت نظامی از آنها اعلام موافقت کرد، مسئله‌ای که چند سال قبل با آن مخالفت نمود. پس از سلسله حملات اخیر حوثی‌ها به ابوظبی، تل آویو رایزنی‌هایی را با متحدانش در خلیج فارس با هدف فروش سامانه‌های پدافندی پیشرفته به آنها آغاز کرد تا آنان را در رهگیری و انهدام موشک‌ها یاری رساند. همچنین اسرائیل در جریان سفر اخیر وزیر دفاع خود به منامه یک توافق نظامی مهم با این کشور برای مقابله با نفوذ ایران به امضا رساند و چنانچه به نظر می‌رسد تل آویو به یکی از متحدان امنیتی مورد اعتماد در منطقه تبدیل شده است به ویژه در شرایطی که آمریکا در حال عقب نشینی از منطقه است.
خطرات فراوان و دستاوردهای محدود
اما از سوی دیگر اشغالگران اسرائیلی به ایجاد روابط با کشورها و رژیم‌هایی که از لحاظ جغرافیایی به ایران نزدیک هستند اهتمام ویژه دارد تا از این طریق زمینه لازم برای جمع آوری اطلاعات از دشمن درجه یک منطقه‌ای خود را فراهم نماید. به همین دلیل تل آویو توجه خاص و زیادی به روابط خود با منامه دارد، چنانچه صالح النعامی کارشناس و مترجم در زمینه اسرائیل تاکید دارد بحرین اهمیتی استراتژیک برای اسرائیل داشته چرا که فاصله‌ای 200 کیلومتری با سواحل ایران دارد.
در مقابل منامه تلاش می‌کند علاوه بر استفاده از کمک‌های امنیتی اسرائیل از فناوری‌های آن برای ایجاد تحول در اقتصاد نیز بهره‌مند شود. در همین رابطه النعامی به تمایل بحرین برای توسعه بخش صنایع فناوری خود به دلیل مشکلات اخیر به وجود آمده در بازار نفت اشاره می‌کند.
در همین چارچوب طرفین در زمینه فناوری‌های پیشرفته و علوم در نیمه فوریه گذشته نیز توافق کردند. اوریت فرکاش – هکوکن وزیر نوآوری، علوم و فناوری اسرائیل در تصاویر منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی در کنار زاید الزیانی همتای بحرینی خود هنگام امضای توافقنامه دیده می‌شود که در مورد آن می‌گوید: فناوری پیشرفته اسرائیل شهرتی جهانی داشته و از مرزها و قاره‌ها عبور کرده است و اعتباری استراتژیک برای روابط خارجی ما محسوب می‌شود.
با این حال النعامی تاکید دارد اسرائیل حتی در صورتی که نیت خود را این گونه جلوه دهد که قصد دارد دیگران از ظرفیت‌های آن برای منافع خودشان سود ببرند اما در واقع هدف اسرائیل از این اقدام نیز تامین منافع خودش است. وی افزود: مهمترین چیزی که بحرین می‌تواند از آن استفاده کند جنبه اقتصادی است، همچنانکه امارات هم اکنون چنین رویه‌ای را در پیش گرفته و حجم تبادلات تجاری میان ابوظبی و تل آویو به حدود یک میلیارد دلار رسیده است.
یحیی الحدید معارض بحرینی و رئیس مرکز دموکراسی و حقوق بشر الخلیج نیز با النعامی موافق بوده و اعتقاد دارد اشغالگران اسرائیلی برای یافتن یک جای پای در خلیج فارس تلاش می‌کند تا از این طریق اهداف استراتژیک خود در زمینه حضور نظامی و امنیتی در نزدیکی مرزهای ایران را محقق نماید. وی تاکید دارد: عملکرد بحرین فراتر از آن چیزی بوده که اسرائیلی‌ها تصور می‌کردند، بحرین به یک موجودیت اشغالگر اجازه داده تا از موقعیت جغرافیایی خود که نزدیک به ایران است استفاده نموده و آن را به پایگاهی برای دخالت در امور ایران تبدیل کرده و تهدیدی واقعی برای امنیت ملی ایران به وجود آورده است.
الحدید در گفتگو با الجزیره گفت: درگیری ایران و دیگر کشورهای خلیج فارس به نفع اسرائیل و در راستای اهداف آن است، لذا برای افزایش و عمق بخشی به آن تلاش می‌کند تا از آن به نفع خود و دفع خطر ایران استفاده نماید چرا که درگیری ایرانی – اسرائیلی یک نزاع ریشه‌ای بوده و امکان ندارد اسرائیل بتواند با هیاهو در مورد توافقات سیاسی انجام شده به این درگیری پایان دهد.
الحدید در بخش دیگری از سخنان خود هنگام پرداختن به مهمترین دستاوردهای عادی سازی روابط با اسرائیل میان منافع کلی بحرین و موازنات موجود در خاندان سلطنتی این کشور تفاوت قائل شد. وی معتقد است عادی سازی روابط با اسرائیل هرگز هیچ گونه منفعتی برای بحرین نداشته است. الحدید گفت: اسرائیل رژیمی است که برای حمایت از ارتش و نیروهای نظامی خود وجود دارد و نه بر عکس، هر آنچه این رژیم انجام می‌دهد برای تحقق این هدف و تقویت توان همین ارتش است. اما الحدید اعتقاد دارد: عادی سازی روابط نسبت به نظام و دولت بحرین فراهم کننده زمینه برای نفوذ قوی در میان تصمیم گیران واشنگتن و حمایت اسرائیلی‌ها در مواجهه با خطرات داخلی و فشارهای وارده در پرونده‌های حقوقی و سیاسی است.
در هر حال این مسئله مورد تاکید است که منامه به تلاش‌های خود برای استفاده هر چه بیشتر از عادی سازی روابط با اشغالگران اسرائیلی تلاش خواهد کرد. اما وقایع جاری حاکی از آن است که این رویکرد هرگز تمام خواسته‌های آنان را محقق نمی‌کند بلکه ممکن است این کشور حاشیه خلیج فارس را وارد درگیری‌های بزرگتر از توان این کشور نموده و به تقابل با یک قدرت منطقه‌ای نماید و این مشکلاتی است که می‌تواند در عرصه خارجی گریبانگیر این کشور شود. اما در عرصه داخلی باید گفت این تمایل بیش از حد به ارتباط با اسرائیل با مخالفت‌های مردمی در برابر سیاست‌های دولتی بحرین مواجه خواهد شد و این به معنای شکافی بزرگ میان دولت و شهروندان بحرینی خواهد بود.
منبع: الجزیره
