آیا این بار مذاکرات بین جنبش حماس و “اسرائیل” برای دستیابی به توافق مبادله اسرا موفق خواهد بود؟ یا مانند دورهای قبلی، سرنوشت این مذاکرات به شکست خواهد انجامید و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به همراه دولتش در تلاشند تا از رسیدن به توافق جلوگیری کنند؟ حساب‌های مربوط به این توافق پیچیده است و شامل جنبه‌های نظامی، امنیتی، سیاسی داخلی و حتی محاسبات شخصی نتانیاهو می‌شود، همچنین تأثیرات بازگشت قریب‌الوقوع دونالد ترامپ به کاخ سفید در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۵ نیز نقش مهمی در این روند ایفا می‌کند.
محاسبات نظامی
مؤسسات امنیتی و نظامی “اسرائیل” مدت‌هاست که از مبادله اسرا حمایت کرده‌اند و بر این باورند که تنها از طریق توافق با حماس می‌توان اسرا را بازگرداند.
آنها تأکید می‌کنند که می‌توانند جنبه‌های امنیتی هر توافقی را مدیریت کنند. اما به‌رغم حمایت این نهادها، تاکنون نتانیاهو نتوانسته به توافقی با حماس دست یابد، چرا که اختلافات سیاسی و دیدگاه‌های مختلفی در مورد اهداف جنگ وجود دارد.
برای موسسات امنیتی و نظامی اسرائیلی، بازپس‌گیری اسرای جنگی بخشی از جبران اشتباهات بزرگ ۷ اکتبر ۲۰۲۳ است و باید برای از بین بردن عواقب آن تلاش شود. آنها آگاهند که عدم حل این موضوع به تغییر در قرارداد نانوشته بین ارتش و نظامیان و خانواده‌های آنها منجر خواهد شد که باید هرطور شده نیروها را زنده یا مرده برگردانند، که اکنون بخشی از فرهنگ موسسه نظامی و امنیتی “اسرائیل” است.
با این حال، موسسات نظامی و امنیتی، با وجود جایگاه تاریخی خود در تصمیم‌گیری‌های امنیتی، تاکنون نتواسته‌اند دولت، به ویژه بنیامین نتانیاهو را قانع کنند که به طور جدی به سوی توافق با حماس پیش بروند. این موضوع عمدتاً به دلایل سیاسی و تفاوت دیدگاه‌ها میان موسسات نظامی و نتانیاهو درباره اهداف و نتایج جنگ باز می‌گردد.
محاسبات سیاسی نتانیاهو
از زمان آغاز جنگ در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، نتانیاهو و دولتش بر لزوم بازگرداندن اسرا تأکید کرده‌اند و ادعا کردند که دولت تمام تلاش خود را برای بازگرداندن آنها به کار خواهد بست، اما در عمل، موضوع تبادل اسرا برای آنها در اولویت نبوده است. نتانیاهو در گذشته پیشنهادهایی برای تبادل اسرا را رد کرده و از آن جلوگیری کرده است، حتی پیشنهاد خود او که در کابینه امنیتی مورد تایید قرار گرفت و به رئیس‌جمهور آمریکا، جو بایدن، ارائه شد.
با گذشت بیش از ۱۴ ماه از آغاز جنگ، موضع نتانیاهو در برابر توافق تبادل اسرای جنگی همچنان همانند گذشته باقی مانده است.
تحولاتی که تغییر مواضع را به دنبال نداشت
انتظار می‌رفت که با توجه به تغییرات نظامی در ماه‌های اخیر و تحولات سیاسی داخلی، موضع بنیامین نتانیاهو در مورد توافق با حماس تغییر کند. قدرت نظامی حماس از زمان آغاز جنگ کاهش یافته و اکنون تهدید جدی برای امنیت “اسرائیل” به شمار نمی‌آیند. همچنین آسیب‌های بزرگی به توان نظامی حزب‌الله لبنان وارد شده و توافقی برای آتش‌بس با لبنان به دست آمده که به طور کلی شرایط اسرائیلی‌ها را در بر دارد. حتی “اسرائیل” پس از اجرایی شدن آتش‌بس همچنان به حملات نظامی خود به لبنان ادامه می‌دهد. همچنین سقوط رژیم بشار اسد و حملات “اسرائیل” به سوریه باعث تغییر در نقشه استراتژیک منطقه شده است.
این عوامل باید به نرم شدن موضع “اسرائیل” و پیشرفت مذاکرات تبادل اسرای جنگی منجر می‌شدند، به ویژه اینکه حماس نیز تا حدی مواضع خود را در برخی مسائل اساسی نرم کرده است.
از سوی دیگر، تغییرات سیاسی داخلی در “اسرائیل” که بهبود موقعیت سیاسی و انتخاباتی نتانیاهو را شامل می‌شود، باید به نرم شدن موضع وی در مذاکرات مبادله اسرا کمک می‌کرد. این در حالی است که نتایج نظرسنجی‌ها حاکی از آن است که حزب لیکود در انتخابات آینده احتمالاً ۲۵ کرسی خواهد گرفت (در مقایسه با ۳۲ کرسی فعلی). همچنین احزاب ائتلاف حاکم کنونی قادر به تشکیل ائتلاف آینده به طور مستقل نیستند.
بار دیگر… تشدید عملیات نظامی برای شکست توافق
با وجود همه عوامل محرک برای توافق تبادل میان “اسرائیل” و حماس، موضع نتانیاهو تغییر جدی نکرده است. طبق گزارش‌ها، بنیامین نتانیاهو و “یسرائیل کاتس” وزیر جنگ رژیم صهیونیستی در اظهارات اخیر خود درباره مذاکرات با حماس، اعلام کرده‌اند که “اسرائیل” از مواضع خود کوتاه نخواهد آمد و جنگ را متوقف نخواهد کرد. به گفته منابع امنیتی، این اظهارات نه تنها به پیشبرد مذاکرات کمک نمی‌کند، بلکه مانع دستیابی به توافق خواهد شد.
تصمیمات و اظهارات نتانیاهو و کاتس ادامه روندی است که از آغاز مذاکرات با حماس در پیش گرفته‌اند، که بر اساس آن تلاش می‌کنند تا با ابراز اظهاراتی که مانع از پیشرفت مذاکرات و دستیابی به توافق تبادل شود، از توافق جلوگیری کنند. به نظر می‌رسد که نتانیاهو به جنگ با حماس به عنوان بخشی از جنگ گسترده‌تر علیه محور ایران می‌نگرد و این جنگ هنوز به پایان نرسیده است.
