تحليلگران سياسی و فرهيختگان فلسطينی معتقدند كه جنبش مقاومت اسلامی “حماس” در ميدان پاسداری از اصول و آرمان های ملی و نيز ثبات در مواضعی كه از 22 سال پيش در عرصه های مختلف داخلي، منطقه اي، عربی و بين المللی اتخاذ كرده، موفق بوده است. چهره های مذكور همچنين از توان فوق العاده جنبش حماس ـ كه با وجود محاصره و دسيسه های از پيش طراحی شده جهت نابودی اش ـ در جهت پايداري، مقاومت و تحقق دستاوردهای جديد می كوشد ابراز تعجب كردند.
مركز اطلاع رسانی فلسطين در حالی كه جنبش حماس خود را برای برگزاری بيست و دومين جشن سالروز شكل گيری اش آماده می كند، به جمع آوری نظرات تحليلگران و فرهيختگان درباره اين جنبش مبادرت ورزيده است. نظرات آنان حكايت از آن دارد كه حماس يكی از مهم ترين و اصلی ترين گروه هايی است كه هرگز نمی توان نقش آن را در ساخت نظام سياسی و نيز حل و فصل مسئله فلسطين ناديده انگاشت.
چهره های يادشده تصريح كردند انعطافی كه جنبش حماس در برخی مواقع از خود نشان می دهد، حكايت از بيداری سياسی و همسويی اش با بندهای منشور خود است.
حفظ اصول و آرمان های ملی
مصطفی صواف، نويسنده و تحليلگر برجسته سياسی تاكيد كرد: “هر كسی كه روند حركت جنبش حماس از آغاز شكل گيری اش بررسی و دنبال نمايد، به اين نتيجه می رسد كه اين جنبش هرگز از اصول و آرمان های ملی كه از روز اول ظهورش خود را پاسبان و محافظ آنها اعلام كرده، پايدار و استوار است. حماس همچنين به افكار جماعت اخوان المسلمين باور دارد و معتقد است كه فلسطين ـ تمام فلسطين ـ حق فلسطينيان است و هيچ احدی با هر موقعيت و جايگاهی كه باشد، نمی تواند از آن چشم بپوشد.”
وی در ادامه با تاكيد مجدد بر پايبندی جنبش حماس به اصول و آرمان ملی و مقابله با هر گونه فشاری كه بر آن جهت به رسميت شناختن رژيم صهيونيستي، چشم پوشی از موضوع بازگشت آوارگان، ناديده گرفتن حق فلسطينيان در مورد قدس و نيز مقاومت در برابر دشمن وارد می آيد، خاطرنشان ساخت: “مواردی كه بر شمرديم، از اصول و آرمان هايی است كه هيچ گونه تعديل يا چانه زنی در مورد آن جايز است. اگر نيك بنگريم، می بينيم كه جنبش فتح منشور خود را تغيير داد و راه پذيرش پروژه هايی سياسی را پيش گرفت كه محور آن عقب نشينی از از آرمان های ملی بود و به اين ترتيب، صدارت خود را برای راهبری ملت فلسطين از دست داد و در پی آن، سهمش در انتخابات سال 2006 چيزی جز شكست نبود.”
اين نويسنده فلسطينی در مورد آنچه كه برخی افراد از آن با عنوان “انعطاف” حماس در برخورد سياسی با موضوعات مربوط به فلسطين و جامعه بين الملل ياد می كنند و نيز پرسش هايی كه برخی ها در مورد احتمال تجديد نظر در اساس نامه جنبش مطرح می كنند، گفت: “اساس نامه حماس قرآن نيست كه هر گونه تغيير يا تجديد نظر در آن جايز نباشد. برخی اصول، آرمان ها و موضوعات محوری وجود دارد كه در هيچ بازنگری يا تجديد نظر در اساس نامه حماس حذف نخواهد شد و تغييرات تنها در تاكتيك ها، مكانيزم ها و روش های حفظ و پاسبانی از اصول امكان پذير است.”
اين چهره فرهيخته در ادامه تصريح داشت: “حماس تعديلات مستمری را در اساس نامه خود و مواضع تاكتيكی اش داشته كه البته اين تعديلات در مسير تحقق اهداف راهبردی و حفظ اصول و آرمان ها بوده است. ضمنا مسئله بازنگری در اساس نامه به زمان خاصی محدود نمی شود.”
تاكتيك ها و استراتژی ها
مصطفی صواف در خصوص طرح جنبش حماس برای پذيرش مسئله تشكيل كشور مستقل فلسطينی در اراضی اشغالی 1967 كه برخی افراد آن را به عنوان گواهی عقب نشينی اين جنبش از موضع گذشته اش می دانند، ابراز داشت: «اين يك تاكتيك است نه يك استراتژی و اين امر منافاتی با اساس نامه تشكيل جنبش حماس ندارد ؛ زيرا در اين اساس نامه بر تشكيل كشور مستقل فلسطينی در هر وجب از خاك اين سرزمين كه از چنگال اشغالگران رها می شود، تاكيد شده و آمده است كه اين امر مشروط به آن است كه تشكيل كشور فلسطينی در بخش آزاد شده به معنای چشم پوشی از كل اين سرزمين يا تقسيم آن به دو بخش فلسطينی و صهيونيستی نباشد و صد البته كه اين امر در حساب های حماس جای خود را دارد.»
اين انديشمند برجسته در بخشی ديگر از اظهارات خود چنين عنوان داشت: “وقتی كه شيخ شهيد احمد ياسين طرح تشكيل كشور مستقل فلسطينی در هر بخش آزاد شده از اين سرزمين را مطرح ساخت، تاكيد نمود اين يك طرح موقت و مرحله ای است كه در سايه ناتوانی در آزادی تمام خاك فلسطين، ضعف جهان عرب و اسلام و تلاش برای سر و سامان دادن به اوضاع داخلی (در برهه كنوني) ارائه شده و به عنوان يك راه حل غير دائم به شمار می رود كه البته بدون آنكه رژيم صهيونيستی در آن به رسميت شناخته می شود و تنها يك آتش بس طولانی مدت يا كوتاه مدت با اين رژيم منعقد می گردد يعنی اينكه موضوع آزادسازی فلسطين و تعيين سرنوشت آن به نسل های آتی سپرده می شود. طرحی كه شيخ شهيد احمد ياسين ارائه كرد، تمام فلسطينيان را دعوت می كرد تا اينكه حتی برای يك لحظه نيز به ذهن خود موضوع چشم پوشی از اراضی فلسطينی را راه ندهند.”
گروهی كه ناديده گرفتنش غير ممكن است
دكتر ناجی شراب، استاد علوم سياسی دانشگاه الازهر شهر غزه معتقد است كه جنبش حماس تواسته است تا دستاوردهای بزرگی را در زمينه اثبات نقش موثر خود در نظام سياسی فلسطين بازی كند و حتی موفق شده است تا جايگاه خود را در سطح منطقه اي، جهان عرب و جامعه بين الملل تقويت بخشد ؛ البته حماس اين موفقيت ها را با وجود سختی ها و چالش های مختلف ـ چه در زمان مشاركت در انتخابات و چه در هنگام تشكيل دولت ـ به نام خود ثبت كرده است. وی گفت: “توان جنبش حماس بر پايداری و استواری در مسير مقاومت ـ با وجود حلقه شديد محاصره ـ نشان می دهد كه اين جنبش به يك مهره اصلی تبديل شده است كه هرگز نمی توان نقش آن را در بازسازی نظام سياسی در فلسطين و حل و فصل مسئله فلسطين ناديده گرفت.”
انعطاف بدون چشم پوشی از اصول و آرمان ها
دكتر ناجی شراب در ادامه به بروز تحولات مختلف از زمان شكل گيری حماس در 22 سال پيش اشاره كرد و خاطرنشان ساخت: “فضای سياسی حاكم بر فلسطين از زمان ظهور حماس دچار دگرديسی شده است و اين جنبش تلاش می كند تا خود را به نوع سازگای واقعی با اين تغييرات برساند. حماس به سمت يك واقعيت سياسی جديد در حركت است و مشاركتش در دولت، آن را به سمت پذيرش تغييرات و شرايط جديد می كشاند و از آنجايی كه در مقابل ملت مسئول است، برای ايجاد انعطاف در رويكردهای سياسی اش می كوشد بدون آنكه بخواهد از اصول و آرمان های ملی چشم بپوشد.”
بزرگ ترين چالش فرا روی حماس
اين استاد فلسطينی در خصوص چالش هايی كه حماس بعد از 22 سال با آن رو به رو است، عنوان داشت: “با نگاهی به ديدگاه های سياسی حماس می توانيم چالش های فرا روی جنبش را حدس بزنيم. حماس يك جنبش مذهبی و ملی گرا در فلسطين است و بنده معتقدم كه بزرگ ترين مسئله فرا روی اين جنبش ميزان توانايی اش در ارائه يك الگوی موفق از يك گروه و دولت اسلامگرا است. به اعتقاد بنده، هر چقدر حماس در ارائه يك الگوی مناسب اسلامی موفق عمل كند، می تواند موجوديت، تاثير، جايگاه و نقش سياسی خود را به اثبات برساند. به اعتقاد بنده، بايد از تركيه در ارائه يك الگوی موفق اسلامی درس بگيرد. از ديگر موضوعاتی كه جنبش حماس با آن رو به رو است، توان اين جنبش در تركيب مقاومت با سياست می باشد. ضمنا شكل تعامل با رژيم صهيونيستی در هنگام مديريت پرونده نبرد با اين رژيم يكی ديگر از موضوعات فرا روی جنبش است.”
بررسی جديد و خود بازخوانی
وی در ادامه اظهار داشت كه حماس هميشه در حال بررسی موقعيت خود، تحولات جديد و تعامل با آن تحولات است كه البته تمامی اين بررسی ها در مدت زمانی كوتاه انجام شده است. تاريخ حماس شبيه زندگی انسان می باشد. انسان سه مرحله را پشت سر می گذارد كه عبارتند از تولد، رشد و تبديل شدن به يك انسان كامل. حماس در برهه كنونی وارد مرحله سوم از حيات خود شده است و انتظاری كه از اين جنبش می رود تجديد نظر، خود بازخوانی و ارزيابی مجدد اهداف و مكانيزم ها است.
ايشان همچنين تاكيد كردند: حماس هر چه بيشتر بر مواضع سياسی خود (اصول و آرمان های فلسطين) پافشاری كند و قدرت داخلی خود را حفظ نمايد، نتايج و جايگاه بهتری در ميان ملت فلسطين می يابد. امروز حماس، در منطقه ای زندگی می كند كه با چالش های فراوانی رو به رو است و اين امر، می طلبد كه اين جنبش خود را مورد بازخوانی قرار دهد و در راستای سازگاری با فضای سياسی حاكم بر فلسطين، منطقه و جامعه بين الملل بكوشد. ضمنا به نظر بنده بهتر است كه به جای بازنگری در رفتار حماس از عبارت، بازخوانی اساس نامه جنبش استفاده كنيم ؛ البته آن بازخوانی كه تناقضی با اصول و آرمان های حماس و ملت فلسطين ندارد.
يك موفقيت چشمگير
دكتر فايز ابوشماله، نويسنده و تحليلگر برجسته سياسی نيز ابراز داشت: “جنبش حماس با وجود آنكه موفق نشده است تا تمامی اهدافش را محقق سازد ؛ ولی در حفظ اصول و آرمان هايی كه در اساس نامه اش بر پاسبانی از آن تاكيد كرده، عملكرد موفقيت آميز داشته است.”
وی تصريح كرد: “حماس در استواری و پايداری برای حفظ اصول و ارزش ها موفق بوده و توانسته است كه موجوديت خود را در جامعه فلسطين و نيز حمايت مردم از اصول اين جنبش را به اثبات برساند. در مورد اهداف كلی حماس كه در آزادسازی تمامی اراضی اشغالی 48، نابودی رژيم صهيونيستی و بازپسگيری اراضی مذكور نمود می يابد، بايد گفت كه جنبش هنوز در ابتدای راه است.”
اساس سياست، تغيير است نه جمود
اين تحليلگر سياسی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اينكه موافقت حماس با تشكيل كشور مستقل فلسطينی در اراضی اشغالی 67 با اساس نامه شكل گيری اين جنبش منافات دارد يا خير، گفت: «بنيان سياست تغيير است نه جمود. واقعيت اين است كه سياست، پذيرش را ايجاب می كند. پس با توجه به اين مطلب، موافقت با تشكيل كشور فلسطينی در مرزهای 67، هرگز به معنای چشم پوشی از حقوق تاريخی فلسطينيان در مورد اين سرزمين نيست. طرح مذكور يك طرح و گام تاكتيكی است و منسجم با واقعيت موجود می باشد و هيچ منافاتی با آن ندارد ؛ البته اگر هدف تنها دست يابی به كشوری در اراضی 67 باشد، بدون آنكه فرد خود را از نظر روانی و مادی برای آزادی سرزمين خويش آماده كند، اين امر در تعارض با اساس نامه حماس می باشد.»
ابوشماله كه از كارشناس برجسته امور رژيم صهيونيستی تلقی می شود، در ادامه افزود: “هيچ مانعی ندارد كه ما درس هايی را نيز از برخی احزاب رژيم اشغالگر قدس بگيريم. برخی آنها با قطع نامه تقسيم، تشكيل كشور مستقل فلسطينی و توقف شهرك سازی موافقت كردند ؛ ولی عملا هيچ تغييری را در استراتژی خود ندادند و برخورد آنها با مسائل به گونه ای بود كه گويی تمام فلسطين متعلق به صهيونيست ها می باشد. در واقع، موافقت آنها با قطع نامه مذكور يك حركت تاكتيكی و يك مانور سياسی بود و از اين رو، مانعی ندارد كه ما نيز از آنان درس ياد گيريم و حماس نيز مانوری را مشابه آنان انجام دهد.”
حماس، چراغی فرا روی راه مقاومت و مبارزه
وی در پاسخ به پرسشی در خصوص تغيير در اساس نامه شكل گيری جنبش حماس گفت: “بنده ايمان دارم كه جنبش حماس چراغی فرا روی راه مقاومت و مبارزه است. ضمنا اصول و آرمان هايی كه اين جنبش در اساس نامه خود بر حفظ آنها تاكيد داشته است، حكم قاعده ای را برای آن دارد كه عدول از آن غير ممكن می باشد. واقعيت اقتضا می كند كه ما در هر بخشی از سرزمين آزادشده فلسطينی كشور مستقل خود را بنا كنيم حتی اگر محدود به نوار غزه و كرانه باختری باشد ؛ البته بدون آنكه بخواهيم از آن هدف بلند مدت غافل باشيم، هدفی كه در نوع خود می تواند چراغی در مسير حركت مبارزان باشد.”
دكتر فايز ابوشماله ابراز داشت: “امكان مانور در مسائل سياسی وجود دارد ؛ البته بدون آنكه خللی به محورهای اصلی اساس نامه حماس وارد شود زيرا اين اساس نامه اين جنبش نيز حكم چراغی را دارد كه راه مقاومت را برای مبارزان فلسطينی روشن می كند.”
وی در پايان گفت: “طرح تشكيل كشور مستقل در بخش های آزادشده از سرزمين فلسطين به خاطر آن است كه آرمان مذكور تنها متعلق به يك نسل خاص نيست. به هر حال، نسل كنونی از تحقق تمامی اهدافی كه در اساس نامه حماس و ديگر گروه های مبارز فلسطينی وارد شده، ناتوان است ؛ ولی اين به معنای به فراموشی سپردن اين اهداف نيست. نسل های آتی اين مسير را تكميل خواهند كرد ؛ زيرا چيزی كه امروز تحقق آن غير ممكن می باشد، سال های بعد امكان پذير خواهد شد.”
