تداوم تلاش برای یافتن راه حل های گوناگون برای حل و فصل مناقشه اسرائیل و فلسطین با تکیه بر زبان “راه حل ها” نتیجه ای جز ناکامی ها و موانع متعدد در بر ندارد، زیرا روشی که امروز برای حل و فصل این مناقشه بکار گرفته شده است از محورهای اجرایی و فنی و یافتن منافع مشترک برای دو طرف فراتر نرفته است. در چنین وضعی، ابعاد و فضای راه حل ها و روش ها محدود شده و به سطح کنونی، روزمره و عملیاتی نزول می کند.
با آنکه این عوامل به ویژه برای زندگی فلسطینیان بسیار حیاتی است، اما همچنان عوامل دیگری هستند که در خارج از این محدوده قرار می گیرند و به آنها بهایی داده نمی شود. این عوامل از ارزش های معنوی یا پنهانی برخوردارند که در هر مناقشه قومی و نژادی و منطقه ای به عنوان پایه های آن مناقشه محسوب می شوند. به همین سبب لازم است دایره مذاکره و گفت و گو بازتر و گسترده تر شده و از محدوده راه حل های اجرایی و آنچه تا به امروز مورد توجه قرار گرفته است، فراتر رود تا بتواند راه حلی واقعی تلقی شده و زمینه ساز سازش قابل تداوم برای دو طرف گردد. اگر چنین تغییری ایجاد شود، آنگاه خواهد توانست مسائل اصلی مناقشه را بررسی و افق های گسترده تر فراروی روند مذاکرات قرار دهد.
توافقات اسلو تاکنون نشان داده است همه تلاش هایی که تاکنون برای حل و فصل مناقشه بکار رفته، نتیجه محدودی داشته است، زیرا این توافقات در اصل به هدف کاهش فشار اشغالگری و بهبود تدریجی شرابط زندگی روزمره فلسطینیان از طریق اقداماتی با محدودیت های زمانی، حاصل شده است. شاید این بعد به ویژه برای کسانی که تحت فشار اشغالگری زندگی می کنند، با اهمیت باشد، اما از فقدان یک نگاه کلی تر درباره لزوم تغییر در سیاق مناقشه رنج می برد و تنها بیان کننده نوع مناقشه و نمایی از وزن و جایگاه طرف های مناقشه است. دقیقا به همین سبب است که در میان فلسطینیان و حتی در میان یهودیان مخالفان زیادی دارد.
علاوه بر این نکته، نگرش صهیونیست ها که گرایش آنان به سوی توافق اسلو را نیز سبب شد، از عوامل مهم شکست این توافق قلمداد می شود، زیرا توافق اسلو در اساس خود به هدف حفظ امنیت و اقتدار به وجود آمد که البته همراه با آن برخی منافع جزئی و موقت را نیز برای فلسطینیان به همراه داشته است که کاهش فشارهای اشغالگران از آن جمله می باشد. همچنین، توافق اسلو بر این فرض استوار بود که مشکل در اشغالگری است و از آن ناشی می شود و به این ترتیب در همان گام اول، مسأله طرف دیگر معادله یعنی جانب فلسطینی قضیه که از زمان فاجعه و اشغال باقی مناطق فلسطین در سال 1967 میلادی، نادیده گرفته شد.
از دیگر سو، زبان مذاکره، بعد باطنی مناقشه را نیز مورد توجه قرار نداده است، زیرا اسرائیلی ها در آن به هیچ وجه به ستم و فریب کاری تاریخی خود در جریان اجرای پروژه صهیونیستی و تأسیس “اسرائیل” علیه ملت فلسطین اعتراف و اذعان نکرده اند. مضاف بر آنکه هیچ اشاره ای به ابعاد تاریخی قضیه آوارگان نداشته است. این بدان معناست که در این توافق هیچ حقی برای فلسطینیان خواه در وضعیت فعلی و نه در چارچوب بعد تاریخی آن و مهم تر از همه مسأله باطنی قضیه، در نظر گرفته نشده است. همچنان که به عوامل اصلی مناقشه یعنی انتقال اجباری، اشغالگری، آوارگان، قدس و حاکمیت نیز پرداخته نشده است.
در آن سوی قضیه، در توافقاتی که تاکنون به نام اسلو به عمل آمده، مسأله نگرانی از موجودیت یهودیان (ترس یهودیان از نابود شدن در صورت نداشتن دولت خاص)، هولوکاست (کشته شدن شماری از یهودیان در اروپا) و اثر آن در تجربه تأسیس اسرائیل (که بهانه ای شد برای تأسیس یک دولت یهودی در منطقه دیگری از جهان مانند خاورمیانه) مورد توجه قرار نگرفته است. به تعبیر دیگر، توافق برای طرف دیگر مناقشه چیزی جز اتخاذ تدابیر ویژه و انجام کارهایی که البته مورد پذیرش یهودیان داخل اراضی اشغالی 1948 نیز قرار نگرفت، در پی نداشت و مشروعیتی برای موجودیت یهودیان در منطقه پیرامونی خود که یک منطقه عربی است، فراهم نکرد.
فلسطینی ها و اسرائیلی ها به تغییر زبان صلح و گسترده تر کردن مفاهیم آن نیازمندند. به نظر می رسد اکنون زمان این تغییر فرا رسیده است، زیرا گمان نمی کنم که پس از انتفاضه دوم (الاقصی) و پس از جنگی که اخیرا بر غزه تحیل شد، دیگر بازگشت به زبان توافقات اسلو و “ایجاد دو دولت”، زبانی کارآمد و موثر در ایجاد تغییر در اوضاع فعلی بوده و سودی در بر داشته باشد.
به همین سبب، یافتن زبان و مفاهیم جدید که در آن تاریخ، ارزش ها و ابعاد باطنی و معنوی و زیربنایی مناقشه لحاظ شده باشد، بسیار ضروری است. این ها پایه های اصلی تحقق صلح و سازش در مناقشه فلسطین است، چرا که برای پیشبرد صلح باید به بعد فلسطینی قضیه و عوامل شکل گیری آن از جمله، فاجعه (اشغال فلسطین)، مسأله آوارگان و از دست رفتن وطن یک ملت و موضوعات مبنایی دیگر، توجه کافی مبذول شود.
*نویسنده و تحلیل گر سیاسی
منبع:روزنامه الاتحاد/امارات
