تاریخ همیشه روایت سمت پیروز بوده است، مگر زمانی که مورخانی شجاع پیدا شوند و جرئت کنند روایت مغلوبان را بازگو کنند. در قلب یکی از مناقشه‌آمیزترین موضوعات جهان معاصر، در بطن هشت دهه اشغال، صدایی متفاوت شنیده می‌شود؛ صدایی که اسناد و مدارک را بر ایدئولوژی کور ترجیح می‌دهد و حقیقت را فدای مصلحت نمی‌کند. این گزارش به بررسی دیدگاه‌های کسی می‌پردازد که جسارتش او را به نماد «تاریخ‌نگاری متعهد» تبدیل کرده است. کسی که معتقد است: «تاریخ وقتی ارزش دارد که برای عدالت بایستد.» با هم بخوانیم درمورد پاپه که زندگی‌اش را برای پژوهش و افشاگری سال‌ها اشغال و انسان‌زدایی وقف کرده است.
پاپه کیست؟
ایلان پاپه (متولد ۱۹۵۴، حیفا) مورخ و استاد دانشگاه اسرائیلی – بریتانیایی است که به دلیل پژوهش‌های عمیق و مستند درباره مناقشه اسرائیل و فلسطین شناخته می‌شود. او تحصیلات خود را در دانشگاه حیفا آغاز کرد و پس از دریافت دکترا از دانشگاه آکسفورد، به تدریس تاریخ در دانشگاه‌های اسرائیل و سپس بریتانیا پرداخت. پاپه از چهره‌های شاخص «مورخان جدید اسرائیل» است که با بازخوانی اسناد آرشیوی، روایت‌های رسمی را مورد بازبینی قرار می‌دهند. مهم‌ترین اثر او، «پاک‌سازی قومی فلسطین»، با بررسی دقیق اسناد تاریخی، به این نتیجه می‌رسد که بیرون‌راندن فلسطینیان در جنگ ۱۹۴۸ یک اقدام از قبل برنامه‌ریزی شده بود. از دیگر آثار برجسته او می‌توان به «تاریخ مدرن فلسطین: یک سرزمین، دو مردم»، «ایدئولوژی اسرائیل: سیاست‌های هویتی پس از صهیونیسم» اشاره کرد که به تحلیل ریشه‌های مناقشه و تحولات سیاسی – اجتماعی بین ساکنین رژیم عبری و فلسطینیان می‌پردازند. پاپه هم‌اکنون استاد دانشگاه اگزتر بریتانیاست و علاوه بر پژوهش‌های آکادمیک، در مستند‌های تاریخی و گفتگو‌های عمومی درباره صلح در خاورمیانه مشارکت فعال دارد. رویکرد او ترکیبی از تاریخ‌نگاری انتقادی و تعهد اخلاقی به عدالت تاریخی است.
پاپه چه می‌گوید؟
ایلان پاپه از مورخانی است که با بررسی اسناد و مدارک تاریخی، روایت رسمی تشکیل دولت اسرائیل را به چالش می‌کشد. آثار او که بر پایه پژوهش‌های دقیق استوارند، تصویری متفاوت از رویداد‌های سال ۱۹۴۸ ارائه می‌دهند. پاپه در کتاب معروف خود «پاک‌سازی قومی فلسطین» با استناد به اسناد داخلی اسرائیل نشان می‌دهد که بیرون‌راندن فلسطینیان در سال ۱۹۴۸ یک سیاست ازپیش‌طراحی‌شده بود. او به طرح‌های مختلف صهیونیست‌ها از دهه ۱۹۳۰ اشاره می‌کند که هدفشان ایجاد کشوری با اکثریت یهودی بود. او در مصاحبه‌ای گفته است: «این یک پاک‌سازی قومی بود… نه نتیجه جنگ، بلکه هدف جنگ.»
به باور پاپه، صهیونیسم یک جنبش استعماری بود که با الگوگرفتن از استعمار اروپایی، به حذف مردم بومی فلسطین پرداخت. او در کتاب «ایدئولوژی اسرائیل» نشان می‌دهد که چگونه رهبران صهیونیست با استفاده از روایت قربانی بودن یهودیان در هولوکاست و ادعای «سرزمین بدون مردم» به اشغال فلسطین مشروعیت بخشیدند. بر خلاف دیگر اندیشمندان یهودی مانند گیدیون لوی، پاپه راه‌حل دو دولت را غیرعملی می‌داند و معتقد است تنها راه‌حل عادلانه تشکیل یک دولت دموکراتیک برای همه ساکنان فلسطین تاریخی است. او در مصاحبه با الجزیره در سال 2018 گفت: «اسرائیل هرگز به فلسطینیان حق تعیین سرنوشت واقعی نخواهد داد… باید به سمت جامعه‌ای برویم که در آن یهودیان و فلسطینیان با حقوق برابر زندگی کنند.»
پاپه در آثار خود نشان می‌دهد که حمایت بی‌قیدوشرط کشور‌های غربی از اسرائیل، نقض حقوق فلسطینیان را ممکن ساخته است. او از تحریم‌های بین‌المللی به‌عنوان راهی مسالمت‌آمیز برای فشار بر اسرائیل دفاع می‌کند. او همچنین به انتقاد از کسانی می‌پردازد که با ساخت ابرروایت‌ها و افسانه‌ها به اشغال فلسطین مشروعیت می‌بخشد: «تاریخ‌نگاری واقعی باید صدای مغلوبان را نیز بشنود… فلسطینیان قربانیان فراموش‌شده جهان مدرن هستند.»
ایلان پاپه و نقد سه افسانه بنیادین صهیونیسم
پاپه در آثار خود به شکلی مستند سه افسانه اصلی صهیونیسم را که مبنای مشروعیت‌بخشی به اشغال فلسطین قرار گرفته‌اند، به چالش می‌کشد. این سه روایت اساسی که سال‌ها در تاریخ‌نگاری رسمی اسرائیل تکرار شده‌اند، از نگاه پاپه فاقد پایه تاریخی هستند.
- افسانه «سرزمین بی‌صاحب»: صهیونیست‌ها مدعی بودند فلسطین سرزمینی خالی از سکنه بوده است. پاپه با بررسی اسناد عثمانی و بریتانیایی نشان می‌دهد که در آستانه مهاجرت‌های صهیونیستی در سال 1882، جمعیت فلسطین حدود ۴۶۰ هزار نفر عرب و تنها ۲۴ هزار نفر یهودی بوده است. او تأکید می‌کند: «ادعای زمین بی‌صاحب، دروغی بود برای توجیه تصرف سرزمینی که مالکانی واقعی داشت.»
- افسانه «مهاجرت صلح‌آمیز»: پاپه در کتاب «پاک‌سازی قومی فلسطین» ثابت می‌کند که از دهه ۱۹۳۰، سازمان‌های صهیونیستی مانند «هاگانا» برنامه‌ریزی نظام‌مندی برای تصرف زمین‌ها داشتند. او به کشتار‌های دهه ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ اشاره می‌کند که با هدف ترساندن فلسطینیان و وادار کردن آن‌ها به فروش زمین انجام می‌شد.
- افسانه «جنگ دفاعی ۱۹۴۸»: روایت رسمی اسرائیل می‌گوید اخراج فلسطینیان نتیجه طبیعی جنگ بود. اما پاپه با انتشار اسناد طرح «دالت» (۱۹۴۷) نشان می‌دهد که بیرون‌راندن ۷۵۰ هزار فلسطینی کاملاً برنامه‌ریزی شده بود.
ایلان پاپه در مورد 7 اکتبر چه می‌گوید؟
پاپه رویداد‌های ۷ اکتبر ۲۰۲۳ را در چهارچوب تاریخی گسترده‌تری تحلیل می‌کند. او گرچه مانند هر یهودی دیگری این حملات را محکوم می‌کند، اما تأکید دارد که این رویداد را نباید خارج از بستر ۷۵ سال اشغال و آپارتاید بررسی کرد. پاپه معتقد است اسرائیل از این رویداد بهانه‌ای ساخت برای تشدید نسل‌کشی فلسطینیان، او در مصاحبه با میدل‌ایست‌آی می‌گوید: «۷ اکتبر برای نتانیاهو مثل هدیه الهی بود. آن‌ها منتظر بهانه‌ای بودند تا غزه را کاملاً نابود کنند.» پاپه به ریشه‌های تاریخی اشاره می‌کند و می‌گوید خشونت ۷ اکتبر محصول مستقیم محاصره ۱۶ساله غزه و اشغال نظامی است. «وقتی مردم را در قفس نگه دارید، واکنش خشن اجتناب‌ناپذیر است.» او همچنین واکنش نامتناسب رژیم عبری را عمدی می‌داند. او معتقد است پاسخ اسرائیل یک «جنایت جنگی سازمان‌یافته» است و تأکید می‌کند کشتار ۳۵ هزار فلسطینی (تا مه ۲۰۲۴) هیچ توجیهی ندارد. به گفته پاپه، اسرائیل با «سکسؤالیزه کردن» رویداد ۷ اکتبر و ضریب دادن به ادعا درمورد تجاوز به ساکنان رژیم، تلاش کرد تا هرگونه همدردی با فلسطینیان را سرکوب کند، درحالی‌که خود اسرائیل هیچ مدرکی درمورد این تجاوزات ادعایی ارائه نکرده است. راه‌حل یک کشوری پاپه چگونه است؟
پاپه معتقد است ساختار کنونی دولت اسرائیل که بر پایه آپارتاید قومی و اشغال نظامی بنا شده، باید دگرگون شود، اما نه به معنای انحلال ساده. او خواهان تبدیل اسرائیل به یک دولت دموکراتیک سکولار برای تمامی شهروندان با هر قوم و نژاد، بازگشت پناهندگان فلسطینی و جبران خسارات واردشده به آنان طی دهه‌های اخیر و حذف قوانین نژادپرستانه که برتری یهودیان را تثبیت می‌کند، است. برای پاپه، موضوع حاکمیت رژیم عبری چیزی شبیه به این است «مسئله انحلال نیست، بلکه تغییر رژیم از یک دولت نژادپرست به یک دموکراسی واقعی است.» او همچنین درمورد نام حکومت بعدی معتقد است که تا وقتی ذات حاکمیت در رژیم اسرائیل تغییر نکند اینکه نامش چه باید نمایشی بیش نیست. صهیونیست‌ها با او چه‌کار کرده‌اند؟
پس از انتشار کتاب «پاک‌سازی قومی فلسطین»، مقامات اسرائیلی او را «خائن» و «یهودی‌ستیز» خواندند. در سال ۲۰۰۷، تهدید‌های جانی باعث شد پاپه اسرائیل را به مقصد انگلیس ترک کند. در ادامه به‌صورت فهرست‌وار انواع واکنش‌های صهیونیست‌ها به پاپه را با هم مرور می‌کنیم: وزارت امور خارجه اسرائیل او را در لیست «یهودی‌ستیزان» قرار داد. شهردار اورشلیم او را «ننگ نسل یهود» خواند. دانشگاه عبری اورشلیم تمام ارتباطات آکادمیک با او را قطع کرد. او درسال ۲۰۰۷ نامه‌ای حاوی تهدید مرگ با گلوله دریافت کرد که باعث شد رژیم عبری را ترک کند. چند بار گروه‌های راست افراطی به دفترش در دانشگاه حیفا حمله کردند و جالب آنکه پلیس اسرائیل به طور عمدی از بررسی تهدید‌ها خودداری کرد. کار به همین‌جا ختم نشد؛ بلکه شبکه‌های تلویزیونی اسرائیل مستندی ساختند با عنوان «دروغ‌های ایلان پاپه»؛ روزنامه یدیعوت آحارونوت او را «عامل حماس» معرفی کرد و حتی چندین سایت صهیونیستی او را در لباس نازی‌ها تصویر کردند
سخن آخر
در جهانی که بسیاری از مورخان در برج عاج آکادمی پناه گرفته‌اند، ایلان پاپه با شجاعتی کم‌نظیر، تاریخ را از انحصار قدرت‌ها خارج کرده است. او نه فقط محققی دقیق که «تاریخ‌نگار مردم» است؛ کسی که روایت مغلوبان را با اسنادی انکارناپذیر احیا می‌کند. هرچند صهیونیست‌ها او را طرد کردند، اما امروز صدایش در دادگاه‌های بین‌المللی و جنبش‌های مردمی طنین‌انداز است. پاپه ثابت کرده که حقیقت‌گویی، حتی در تاریک‌ترین دوران هم ممکن است و هم ضروری. میراث او نه یک کتاب که روشنگری تاریخی است. به قول او «تاریخ‌نگاری صهیونیستی یک پروژه سیاسی است… وظیفه ما افشای این دستگاه دروغ‌پردازی است.»
محمد‌علی یزدانیار/ روزنامه فرهیختگان
