باشعرش به کشورهای مختلف سفر می کند و گاهی سعی در تبیین فرهنگ حق بازگشت و پایبندیبه هویت و فرهنگ و گاهی، سعی در بیان افکار و احساسات خود درباره سرزمین و انسانرا دارد تا یکی از حامیان فرهنگ و تفکر مرتبط با مساله ای باشد که در برابر تلاشها برای نابودی آثارش و محدود شدن آن به منازعه سیاسی و نیز حذف دیگر ارکان آنمقاومت و ایستادگی می کند.
سمیرعطیه شاعر و ادیب فلسطینی و رئیس خانه شعر و فرهنگ “بازگشت” فلسطین درگفتگوی ویژه با مرکز اطلاع رسانی فلسطین تاکید می کند که مساله فلسطین امروزه درنتیجه تلاش ها و حملات رژیم صهیونیستی، در معرض خطر فرهنگ زدایی و حذف عنصر میراثباستانی و هویت تمدنی قرار گرفته است.
عطیهکه همچنان مانند میلیون ها فلسطینی دیگر رویای بازگشت به سرزمین آبا و اجدادی خودرا در سر دارد، معتقد است که عرصه سیاسی جنبه های فرهنگی و فکری را تحت الشعاع خودقرار داده است؛ به طوری که شیوه های آموزشی و موسسات فرهنگی هویت اصلی خود را ازدست داده اند و فرهنگ به شکل غیر قابل قبولی جایگاه خود را در میان احزاب و گروههای فلسطینی فعال در عرصه های سیاسی، مقاومتی، سازندگی اجتماعی، فعالیت رسانه ای وبسیج مردمی از دست داده است و این مساله بر روی بررسی اولویت ها و بازتاب میدانی وواقعی آنها تاثیر منفی گذاشته است.
ویافزود هنرمند، شاعر و نویسنده تجارب زیادی در زمینه مقاومت فلسطین دارند و تاثیربه سزایی؛ چه به صورت شخصی و چه در قالب موسسات در این زمینه بر جای می گذارند ومی توانند در صورت در اختیار داشتن ابزارهای لازم، از قدرت و تاثیر بیشتریبرخوردار باشند.
در زیرمتن این گفتگو از نظر خوانندگان محترم می گذرد:
· نشانه های مقابله فرهنگی ـ فکری بارژیم صهیونیستی چیست؟
ـ مادر عرصه مقابله فرهنگی و فکری با رژیم صهیونیستی، مدت هاست که مرحله ظهور نشانههای اولیه را پشت سر گذاشته ایم و امروزه با واقعیتی به نام تلاش برای حذف فرهنگ،عنصر میراث باستانی، شاخصه های دینی و هویت تمدنی جمعی ملت فلسطین مواجه هستیم،اما در بعد فکری، خطرناک ترین مساله ای که می توانیم به آن اشاره کنیم، پروژه اسلواست که در قالب آن برخی کشورها و نظام ها تلاش کردند پروژه استعماری و اشغالگری رابه مساله ای مقبول برای فلسطینیان تبدیل کنند تا اکثریت طرف های فلسطینی آنرا بهرسمیت بشناسند و مشخص است که این مساله خطر بزرگی بود که ما امروز نشانه های آنرابه وضوح می بینیم.
حملهبه عنصر تمدنی
· رژیم صهیونیستی سعی در ذوب کردن وادغام هویت فلسطینی از طریق هدف قرار دادن تعدادی از مولفه های اصلی آنرا دارد.این اقدامات در چه مسائلی نمود پیدامی کند؟
توجهبه این مساله حائز اهمیت است که هویت فلسطینی با ریشه های عربی و اسلامی و مولفههای تمدنی در زبان، تاریخ، فرهنگ و تملک زمانی و مکانی فلسطین، در معرض حملاتهدفمند و بی وقفه قرار گرفته است که تلاش ها برای تحریف تاریخ فلسطین، تخریب وجههشخصیت های فلسطینی و تلاش برای ساختن ذهنیتی که سعی در حمایت از پروژه اشغالگری وچنگ انداختن آن به پیکره فلسطین را دارد، از جمله نمادهای آن است. میراث باستانی،ادبیات، هنرها، مساجد و در راس آنها مسجد مبارک الاقصی؛ همگی مولفه های هویتفلسطینی هستند که در معرض جنگ های واقعی؛ و نه حملات موردی قرار دارند که هدف ازاین جنگ ها نابودی عنصر شناخت و پایبندی به ریشه های تمدنی ملت است.
· یک ملت تحت اشغال چطور می می توانددر سایه اقدامات رژیم صهیونیستی، هویت فرهنگی خود را تقویت کند؟
هویتفرهنگی مشترک تحت تاثیر مسائل مختلف و عرصه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متناقضقرار می گیرد و می توان این مساله را در 5 منطقه: باریکه غزه، کرانه باختری، شهرقدس، فلسطین اشغالی سال 1948 و اماکن حضور آوارگان فلسطینی در خارج که شاهد پارادوکسهای روز افزون هستند، بررسی کرد.
اگرمساله کم رنگ شدن فرهنگ در عرصه پروژه ملی فلسطینی؛ اعم از جریان های مقاومت وسازش را هم به موارد قبلی اضافه کنیم، باید اطمینان پیدا کنیم که وضعیت فرهنگیهویت با چالش های بزرگی مواجه است که بعضی از آنها مانند وضعیت آوارگان فلسطینیمقیم سوریه که اکنون به کشورهای دیگر پناهنده شده اند، مساله جدیدی است و ازمهمترین آنها می توان به چالش های زبانی و اصالتی اشاره کرد.
· ما شاهد معطوف شدن توجهات به بعدسیاسی مساله فلسطین و فراموش شدن این مساله هستیم که آرمان فلسطین صرفا به بعدسیاسی آن محدود نمی شود، بلکه بعد فرهنگی، هویتی و تاریخی هم دارد. چه راهکارهاییبرای آگاهی بخشی به مردم در این زمینه وجود دارد؟
درعرصه سیاسی باید به دو جنبه توجه کرد؛ نخست رویکرد تشکیلات خودگردان فلسطین که درشیوه های آموزشی و موسسات فرهنگی، حذف ارتباط طبیعی و اصیل این مسائل با ملت ها وگزینه های مقاومت و نیز ایستادگی و سازندگی کارآمد در تمامی زمینه ها را قبول کردهاست. این اقدامات هدفمند که تشکیلات خودگردان در قالب آن، حتی در مرحله قبل ازامضای توافقنامه اسلو، تسلیم دیکته ها و خواسته های رژیم صهیونیستی شده بود تاوضعیت فرهنگی و اجتماعی جدیدی را شکل دهد، نقطه عطفی تاریخی در مسیر اهداف تشکیلاتخودگردان و اقدامات آن به شمار می رود.
درستاست که ما شاهد فعالیت وزارتخانه ها و نهادهای رسمی در این زمینه ها هستیم، امااین نهادها هرگز از نقش حاشیه ای تعیین شده برای آنها خارج نمی شوند و فعالیت هایآنها به مسائل جزئی مانند سرودن قصیده و ترانه و میراث باستانی و تاریخ و دیگرمولفه های خرد محدود می شود.
البتهاین وضعیت باعث نمی شود که نقش کم رنگ عرصه سیاسی فلسطینی و احزاب و گروه های آن؛اعم از سکولار، اسلامگرا و چپگرا که همگی تا حد زیادی به مساله فرهنگ بی توجه بودهاند، نادیده گرفته شود. این طرف ها اقدامات زیادی در عرصه های سیاسی، مقاومتی،سازندگی اجتماعی، فعالیت رسانه ای و بسیج مردمی انجام داده اند و همین امر تاثیرمنفی بر روی اولویت بندی ها و بازتاب عملی آنها داشته است.
· فرهیختگان و نخبگان چه نقشی در اینزمینه دارند و تا چه اندازه از قدرت تاثیرگذاری برخوردار هستند؟
ـ سوالشما تا حدودی ترسناک است! وقتی شما چنین سوالی را مطرح می کنید، انگار که هیچ اثریاز فرهیختگان و نخبگان در جامعه نمی بینید و وقتی ما در ادامه سوالات به اینجا میرسیدیم، به نوبه خود نشان می دهد که من در پاسخ سوال های قبلی درباره عرصه فرهنگیفلسطین و نقش و تاثیرگذاری آن چه هدفی داشتم.
وقتیعمر یک مساله به صد سال می رسد و ما در آن با مقاطع فرهنگی و شخصیت ها و چهره هایتاثیرگذار در عرصه شعر و رمان و هنر مواجه می شویم که سرنوشت های مختلفی اعم ازشهادت، بازداشت و تبعید داشته اند، پس ما دستاوردهای مهمی داشته ایم، اما در کل،از لحاظ فرهنگی پسرفت کرده ایم.
مطالعهچالش های پیش روی موسسات فرهنگی و تلاش بی وقفه و پیگیر برای عبور از موانعمرگباری که خیلی ها نتوانسته اند از سد آنها عبور کنند، ثابت می کند که ما چقدرنیازمند بازنگری های اساسی هستیم.
من نمیخواهم اینجا بر روی نقش و تاثیر فرهیختگان تمرکز کنم؛ چرا که تجربه فرهنگی طولانیمدت ما در فلسطین به وضوح گویای واقعیت های مربوط به این مساله است، اما همراه شمااوضاع فرهنگی را مورد بررسی قرار می دهم. اما درباره بخش دوم سوال شما که مربوط بهقدرت تاثیرگذاری فرهیختگان بود، باید بگویم که ما با یک جنایت در حق فرهنگ فلسطینمواجه هستیم که هم رژیم صهیونیستی و هم سیاستمداران فلسطینی (مقامات تشکیلاتخودگردان فلسطین) به صورت مساوی در آن نقش دارند!
ادبیاتمقاومت
· اخیرا اصطلاحاتی مانند “ادبیاتمقاومت” و مستندسازی مبارزات فلسطینی در قالب سریال ها یا فیلم ها باب شدهاست… این کارها چه اهمیتی دارد؟ و چطور می توان آنها را تقویت کرد؟
ایناصطلاح مهم تبدیل به یک مکتب نقدی در فلسطین و جهان عرب شده است و ادبا طی دهه هایگذشته آثار متعددی در این زمینه داشته اند. در فلسطین نیز، این ادبیات به خاطرتداوم مبارزه و جهاد برای تحقق آزادی کامل، ادامه دارد.
هر وقتجریان مقاومت در فلسطین از طریق انتفاضه، یا پایداری و ایثارگری ها قدرت می گیرد،این ادبیات نیز به عرصه باز می گردد و تاثیر زیادی در آگاهی جمعی ملت و امت و کلبشریت و معرفی مساله فلسطین و نحوه معرفی آن در جهان دارد.
واقعیتاین است که تقویت این نقش از طریق حمایت های موسساتی صورت می گیرد که به ادبیاتمقاومتی اعتقاد دارند، اما قبل از آن باید فرهنگ در جایگاه درست و کارآمد خود درعرصه مبارزات قرار گیرد و آن زمان است که ما می توانیم بیشتر درباره ابزارهایمتعدد صحبت کنیم، ولی در صورتی که نقش و جایگاه فرهنگ مشخص نشود و در اولویت بندیها قرار نگیرد، جزء ابزارهایی خواهد بود که از لحاظ زمانی، مکانی و بسیج مردمی نقشو تاثیر کمی خواهد داشت.
· جایگاه فعلی فرهیختگان و ادبایفلسطینی در مساله فلسطین چیست؟ آنها چه نقشی در انتفاضه کنونی قدس ایفا می کنند؟
کافیاست که در این زمینه تنها یک مثال ذکر کنم. وقتی تظاهرات شبانه در یکی از خیابانهای قدس برگزار می شود، شرکت کنندگان ترانه های “کفاح زریقی” با عنوان”من فرزند قدس و اهل اینجا هستم، اینجا را ترک نمی کنم و همچنان اینجا هستم»را سر می دهند.
هنرمندو شاعر و نویسنده تجارب زیادی در زمینه مقاومت فلسطین دارند و تاثیر به سزایی؛ چهبه صورت شخصی و چه در قالب موسسات در این زمینه دارند و می توانند در صورت دراختیار داشتن ابزارهای لازم، از قدرت و تاثیر بیشتری برخوردار باشند.
یکی ازمهمترین نقش ها، تاکید بر حمایت از راهکار طبیعی مقاومت و دفاع از مولفه های هویتتمدنی و در راس آنها شهر قدس و نگین انگشتر آن؛ یعنی مسجد مبارک الاقصی است.
مادومین همایش فرهنگی خود را قبل از انتفاضه قدس در استانبول برپا کردیم و این سوالرا مطرح نمودیم که چطور باید از لحاظ فرهنگی از قدس حمایت کنیم؟ در همین راستا،تعدادی از فرهیختگان و ادبا و نقادان و اندیشمندان دیدگاه های خود را در این زمینهبیان کردند.
· فلسطینیان در نبرد فرهنگی با رژیمصهیونیستی، کجا ناکام و ناموفق بودند؟
ناکامیوصفی بی نهایت است، اما در مقابل، به معنای موفقیت نیست. ما زمانی شکست خوردیم کهگروهی موثر در داخل با گزینه مذاکرات سازش؛ با تمامی خطرات و تهدیداتی که در برداشت، موافقت کردند و این شکست را با پافشاری بر روی این انتخاب خود و گرایش بهسمت این تفکر که فرهنگ وطن تحت اشغال در وزارتخانه شکل می گیرد، تکرار کردند. آنهازمانی که بیش از پیش به سیاستمداران نزدیک شده و از احیای عرصه فرهنگی فاصلهگرفتند، شکست خوردند. ناکامی های متعددی شکل گرفته است، اما ما همچنان به گذر ازاین مرحله امیدوار هستیم.
· چه مسائلی باعث تقویت هویت و فرهنگفلسطینی می شوند؟
شایدتعجب کنید که بگویم کودکی که قصیده ای را در یک مدرسه می خواند، از حامیان هویت وفرهنگ در قالب مساله فلسطین است و ما عوامل صوری و محتوایی تقویت کننده هویت خودرا از تاریخ جهان عرب و اسلام و موجودیت و قدرت آنها دریافت می کنیم و مساله مهمتردر مقاطع مختلف، ایستادگی و مقاومت در برابر حملات شرق و غرب و قدرت خروج از زیربار شکست ها و تبدیل آنها به پیروزی های میدانی و و نیز حفظ ارزش ها و مبانی ورسالت فرهنگی است.
فرهنگادبی و هنری و معرفتی ما در پنجره های رنگی ما، ساخت قبة الصخره، قصائد ریشه داردر این وطن و رنگ های دوات ها و تابلوها نمود پیدا می کند.
عواملتقویت کننده فرهنگ وقتی از قالب کلمه به فعل و عمل تبدیل می شوند، مطمئن باشید کهرمز بقا و پیروزی هستند.
شرححال شاعر و ادیب فلسطینی
ادیب وشاعر فلسطینی مهمان این گفتگو، سمیر عطیه از اهالی روستای سیلة الظهر در کرانهباختری است که در آوریل سال 1972 در کویت دیده به جهان گشوده است و در همان جامدرک دیپلم خود را دریافت کرده است.
وینخستین مدرک دانشگاهی خود در زبان عربی را از دانشگاه ادبیات دانشگاه صنعا در یمندریافت کرد و سپس به عضویت انجمن ادبیات اسلامی جهانی و تعدادی دیگر از تشکل هایادبی و شعری از جمله انجمن شعرای بدون مرز، اتحادیه نویسندگان و روزنامه نگارانفلسطین درآمد.
عطیه دیوانهای شعری و کتاب های ادبی متعددی را به رشته تحریر درآورده است که از آن جمله میتوان به دیوان شعری با عنوان “نزیف الذکریات” (خونریزی خاطرات) و دیوان”العوده” (حق بازگشت) ـ که شامل صد قصیده منتخب از اشعار عربی است ـ ونیز دیوان “هزی إلیک بجذع القصیدة ـ تراتیل علی قمیص یوسف” (تنه قصیدهرا به سمت خودت تکان بده ـ سروده هایی بر روی پیراهن یوسف) و کتابچه نثری با عنوان”کنت یومها فی القدس” (آن روز در قدس بودم) اشاره کرد.
قصائدعطیه جوایز ادبی متعددی را کسب کرده اند و برخی از آنها در قالب ترانه ها و سرودهامورد استفاده قرار گرفته اند و بارها از شبکه های رادیویی و ماهواره ای پخش شدهاند.
وینویسنده تخصصی در ادبیات بازگشت است که از سال 2003 دهها مقاله، مطالعه و قصیده درروزنامه ها و مجلات فلسطینی و عربی و پایگاه های فرهنگی در شبکه مجازی منتشر کردهاست. سمیر عطیه همچنین در تاسیس تعدادی از موسسات و باشگاه های فرهنگی مشارکت داشتو در تعدادی از آنها فعالیت هم کرده است.
عطیهپست های متعددی را هم در اختیار داشته است که از جمله آنها می توان به مدیریتموسسه فرهنگ فلسطین در فاصله سال های 2005 تا 2006، مدیریت اجرایی موسسه فرهنگ وآثار باستانی “العوده” در سال 2008 و تاسیس و مدیریت خانه شعر فلسطین ازسال 2009 تاکنون اشاره کرد.
