بسیاری از شعرای فلسطینی در سرزمین خود باقی ماندند و بسیاری از آنها نیز پناهنده یا آواره شدند اما از این میان تعداد کمی از آنها به اروپا مهاجرت کردند و همچنان به سرایش شعر عربی و حفاظت از کیان آن ادامه داده و روابط خود با دیگر شعرا را حفظ کردند.
فواد جبور حداد از آن دسته شعرای محدودی است که به فعالیت برای مسئله فلسطین حتی در پایتخت کشور استعمار نیز توجه داشته است. وی هنگامی که مجبور شد به انگلیس سفر کند متوجه شد که هرگز به تنهایی نمی‌تواند قدمی برداشته و موفقیتی به دست آورد لذا به سهم خود نقش آفرینی در فعالیت‌های ملی را آغاز کرده و توانست با حسن سعد الکرمی و سعید جریس العیسی از دوستان خود هسته اولیه انجمن ادبی فلسطینی «العروة الوثقی» در لندن را پایه گذاری نماید. نام این انجمن برگرفته از آیه‌ای از قرآن است آنجا که خداوند متعال می‌فرماید: فمن یکفر بالطاغوت و یومن بالله فقد استمسک بالعروة الوثقی لا انفصام لها و الله سمیع علیم. این اصطلاحی است که حاکی از وحدت و پایبندی به اصول و مبانی بوده و توسط شیخ جمال الدین الافغانی و دیگران استفاده شده است. اما اقتباس این اصطلاح بیشتر از مجله «العروة الوثقی» انجام شده که رئیس تحریریه آن سعید العیسی دوست جبور بوده است، العیسی که خود شاعر بوده در دوران دانشجویی در دانشگاه آمریکایی با جبور رفاقت داشته است.
نقطه مشترک و اتصال این 3 نفر که چنین انجمنی را پایه گذاری کردند علاقه به آندلس و تاریخ عربی در این منطقه و دغدغه آنان نسبت به فراموشی این تاریخ بوده است، علاوه بر آنکه احساس می‌کردند فلسطین نیز همان گونه به فراموشی سپرده شده است. این انجمن به مرور زمان در میان ادیبان لندن گسترش یافت اما اطلاعات چندانی از جزئیات آن در دسترس نبوده و هیچکس در مورد آن مطلب چندانی نقل نکرده مگر برخی قصه‌های جسته و گریخته‌ای که از این انجمن روایت شده است.
اما حضور برخی نویسندگان و شعرا در لندن و فعالیت مستقیم آنها در رادیو «بی بی سی» یا آنچه آن زمان به نام «رادیو لندن» شناخته می‌شد در تبلیغ فرهنگ کشور آنها و آگاهی دیگران از آن و همچنین ارسال مقالات مختلف از آنجا به روزنامه‌های عربی تاثیرات مثبتی داشت.
این انجمن توانست یک رویکرد قوی ملی گرایانه عربی در مرکز لندن ایجاد نماید و در بخش مهمی از تولیدات خود بر آندلس و تمدن آن تمرکز نموده تا جایی این شبهه برای برخی ایجاد شد که سعید جریس العیسی یکی از افراد اصلی این انجمن از دین مسیحیت منصرف و به اسلام گرویده است.
فواد حداد کیست؟
دکتر فواد جبور حداد در سال 1922 در شهر یافا متولد شد. خانواده وی اصالتاً اهل منطقه شفاعمرو در نزدیکی شهر ناصره بودند. وی تحصلات متوسطه خود را در مدرسه العمریه یافا گذرانده و پس از آن به مدرسه انگلیسی «صهیون» در قدس رفت. این شاعر فلسطینی چندی بعد به عنوان مترجم در رادیو «الشرق الادنی» (خاور نزدیک) در یافا مشغول به کار شد. بابطین در مهجم شعرای خود آورده است جبور در سال 2006 در شهر یافا از دنیا رفته اما برخی دوستان وی پس از اطلاع از این مسئله در سال 2012 آن را رد کرده و تاکید نمودند این شاعر فلسطینی همچنان در انگلیس زندگی می‌کند. پس از آن نیز هیچکدام از مراجع رسمی متداول مرگ وی را تایید نکرده‌‌اند.
جبور در نویسندگی برنامه‌های ادبی گوناگون تخصص داشت که در آنها از کتب اصلی و منابع ادبی عرب و کتب مرجع ادبیاتی غرب استفاده می‌کرد. از جمله برنامه‌های مشهور جبور در آن زمان «ابو دلامة»، «جابی الضرائب»، «البؤساء»، «القلادة» و «شوکت افندی» بوده است. وی همچنین مسئول برنامه کودک این رادیو نیز بود. اما این شاعر در سال 1947 این رادیو را ترک کرده و در حالی که در ادبیات عربی و انگلیسی و منطق تخصص داشت به لندن رفت. وی در آنجا وارد دانشگاه ادینبرو اسکاتلند شده و در رشته دندان پزشکی مشغول به تحصیل شد.
در این مدت زمان حساس از تاریخ فلسطین جبور به فعالیت‌های خود در لندن ادامه داده و به همراه دوستان خود انجمن «العروة الوثقی» را که به هسته یک جنبش گسترده ادبیات عرب در انگلیس تبدیل شد را تشکیل داد.
چنانچه گفتیم این شاعر فلسطینی از ادبیات اندلسی تاثیر پذیرفته و سلسله مقالاتی در مجله «الادیب» منتشر کرده و چند قصیده سروده است.
در معجم شعرای بابطین آمده است: وی اشعار خود را در چارچوب شعر عروضی سروده و مضامین آن بیشتر به مسئله فلسطین اختصاص دارد. جبور قصیده‌ای با الهام از اشغال سال 1967 سروده که علاوه بر حماسی بودن آن سرشار از احساسات درونی غم انگیز است. همچنین قصیده‌ای در فراغ ادوارد عطیه پس از فوت وی سروده است که از تریبون دانشگاه آکسفورد از مسائل محوری جهان عرب حمایت کرد. جبور قصیده‌ای الهام گرفته از سفر به شهر القیروان تونس دارد که در آن تضمیناتی از شعر ابی القاسم الشابی وجود دارد. شعر جبور از لحاظ معانی لغات به کار رفته در آن واضح بوده و منعکس کننده فرهنگ و دانش وی در خصوص جزئیات مسئله فلسطین است چنانچه از قوه منطق و عمق تحلیلی نیز برخوردار است.
تالیفات فواد جبور حداد
جبور قصاید متعددی منتشر کرده و یک دیوان دست نوشته دارد که شامل قصاید متعددی است که در نشریات عربی مانند مجله «الادیب» منتشر شده علاوه بر آنکه این قصاید از رادیو انگلیس نیز پخش شده است.
اما تالیفات این شاعر فلسطینی شامل یک کتاب آموزش زبان انگلیسی با استفاده از رادیو است که آن را برای رادیو انگلیس تدوین کرد و کتاب‌های دیگری که مقالات وی در آنها چاپ شده است که از جمله آنها «یادداشت‌های عربی در لندن» است.
نمونه‌هایی از قصیده‌های این شاعر فلسطینی
یکی از قصاید جبور که سرشار از مضامین عاطفی است قصیده سروده شده وی پس از اشغال اراضی فلسطینی در سال 1967 تحت عنوان «ضاقت بلاد الله» (کشور خدا کوچک شد) است. در این قصیده موج جدید آوارگی فلسطینیان توصیف شده و بارانی که در آن روز باریدن گرفته به گریه بر سرزمین فلسطین تشبیه گردیده است.
ای وطن من آسمان بر تو گریه می‌کند
با ابرهایی متراکم و بارانی سیل آسا و پیاپی بر تو گریست
از چشم‌های آسمان سیل جاری شد گویی
آسمان به همراه من می‌گریست و اشک، مرا کور کرد
هر دوی ما با اشک‌هایی دردناک گریستیم
از ظلم روزگار و قساوت انسان‌ها
کشور خدا کوچک شد در حالی که با ملتی که خانواده و دوستان من، در آن بودند وسیع بود
به قربانیانی که باید در آتش بسوزند تیراندازی کنید و ای کاش
آنها از لهیب این آتش به سینه من پناه می‌بردند
رویا و خیال آنها تمام روز مرا احاطه کرده
و شب نیز روی پلک‌هایم می‌افتد
ای کاش قلبم به قدری وسیع بود که آنها را در آن پناه می‌دادم
و از هجمه ظلم و ستم محفوظ می‌داشتم
به آنها از نور چشمم توشه راه می‌دهم
و می‌روم تا زخم‌های آنان را با لطافت پاک کنم
آه و ناله قلب من و تمنا و آرزوی آن زیاد است
ای وای از قلب آواره سرگردان
ای نسیم عدالت به سوی ما بیا
و ای مهربانی مهربان، به سوی من فرود آی
این شاعر فلسطینی قصیده‌ای تحت عنوان «فراغ مبارز» دارد که در سال 1965 در مجله الادیب چاپ شده و در آن می‌گوید:
با شعر بر تو مرثیه نمایم، یا با اشک بر تو بگریم
شعر ناتوان است و اشک من برای آن کافی نیست
تو منادی حقوق عرب‌های دور،از کشورهایشان بودی
و هیچ حقی از آنان نیست جز آنکه از آن حمایت کردی
تا دیروز به ندای هر کسی که به کمک نیاز داشت پاسخ دادی و امروز نیز به ندای کمک آنها پاسخ می‌دهی
تو در جنگی وارد شدی که میدان آن وسیع است
از شهر لندن تا کشور آمریکا
فواد جبور حداد زندگی یک شاعر پایبند به اصول و مبارزه را به تصویر کشید که در هر جایی دست از مبارزه برنداشت حتی در شرایطی با دوستانش سفرای مسئله فلسطین در غرب بوده و برای آن شعر سرودند..
