اسماعيل هنيه رييس دفتر سياسي حماس به زودي راهي مسكو مي‌شود. اما سوال اصلي اينجاست كه چه نيازي باعث شده تا روسيه و حماس روابط خود را طي سال‌هاي اخير گسترش بدهند. سيد هادي برهاني استاد مطالعات فلسطين دانشگاه تهران معتقد است كه روسيه رفته رفته به نقش شوروي در خاورميانه باز مي‌گردد. مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد.
روسيه تا چه حد مي‌تواند به حماس در پايان دادن بهمحاصره‌اي كه سال‌هاست با آن دست به گريبان است كمك كند تا غزه از زير اينفشار خارج شود؟
به دليل فشار‌هاي اسراييل و تبليغات وسيع اين رژيم وتاثير‌پذيري كشورهاي غربي به همراهي امريكا، حماس در صحنه بين‌الملليبه‌خصوص در كشورهاي غربي منزوي شده است و تحولات منطقه نيز در سال‌هاي اخيرو به خصوص تحولات مصر كمكي به موقعيت حماس براي خروج از اين انزوا نكردهاست. اما در طرف مقابل روسيه به هرحال يك قدرت بزرگ بين‌المللي است كهسابقه طولاني از حضور در خاورميانه و حمايت از فلسطيني‌ها دارد و مي‌تواندتا حدي به بهبود وضعيت حماس كمك كند. واقعيت آن است كه در ميان قدرت‌هايبزرگ، بخش عمده آنها غربي هستند و در شرق نيز چين مواضع گذشته خود در قبالفلسطين را چندان دنبال نمي‌كند، از همين رو مي‌توان روسيه را انتخابيدانست كه در صورت همكاري مي‌تواند به خروج از انزواي حماس تا حد زيادي كمككند.
اكنون بحث سفر آقاي هنيه به مسكو مطرح است. به نظرشما جايگاه حماس براي روسيه چيست و علت اصلي روسيه براي حفظ روابط خوب باحماس چيست؟
از دو جنبه مي‌توان اين موضوع را مورد ارزيابي قرار داد. ازيك جهت اين موضوع مربوط به حماس مي‌شود و در سطح كلان مربوط به فلسطينمي‌شود. اكنون قوي‌ترين سازمان در فلسطين گروه حماس است. اين قدرت هم بهلحاظ نظامي و امنيتي است و هم به لحاظ مردمي؛ و اگر يك انتخابات آزاد درفلسطين برگزار شود مي‌تواند پيروز انتخابات باشد زيرا از محبوبيت بسياربالايي برخوردار است. در سطح كشورهاي منطقه نيز همچنان موضوع فلسطين بسيارحساس است و كشورهاي منطقه و افكار عمومي نسبت به آن حساس هستند و اگر روسيهبتواند از طريق ارتباط با حماس به ملت‌هاي منطقه نشان دهد كه در مسالهفلسطين جانب حق و قطعنامه‌هاي بين‌المللي را گرفته است و براي حقوق مليمردم فلسطين ارزش و احترام قايل است، به روسيه كمك مي‌كند كه جايگاه اينكشور در افكار عمومي منطقه به‌طور جدي تقويت شود.
روس‌ها آيا در قبال اين حمايت انتظار خاصي از حماس دارند؟
مجموعه شرايط نشان نمي‌دهد كه روس‌ها توقع ويژه‌اي از حماسداشته باشند. موضوع را در اين زمينه بايد در سطح كلان‌تر ديد. جايگاه حماسدر فلسطين بسيار مستحكم است. در درگيري‌هاي اخير با اسراييل نيز نشان دادكه به لحاظ سياسي و نظامي-امنيتي به يك بلوغ و رشدي رسيده است كه جايگاهاين گروه را تثبيت كرده و اسراييل نمي‌تواند به راحتي اين جايگاه را تخريبكند. از طرف ديگر اينكه نگاه روسيه كه به نظر مي‌رسد قصد دارد دوباره بهخاورميانه بازگردد نشان از تغيير ديدگاه روسيه دارد. در زمان شوروي يك توجهجدي از سمت مسكو به خاورميانه وجود داشت. ولي پس از فروپاشي اين حضوربسيار كمرنگ شد اما به‌نظر مي‌رسد روسيه دوباره به دنبال احياي حضور خود درخاورميانه است و مسكو تلاش مي‌كند تا نقش شوروي در خاورميانه را احيا كند.و براي موفقيت در اين امر وارد فاز تنظيم روابط خود با سازمان‌هاي فلسطينيشده كه بسيار پر اهميت است.
حماس طي سال‌هاي اخير تلاش كرده روابط خود با روسيهرا بهبود ببخشيد و حتي طي چند وقت اخير هيات‌هايي از هر دو طرف ديدارهاييداشته‌اند. هدف اصلي حماس براي نزديكي به روسيه چيست؟
حماس و همچنين سازمان‌هاي فلسطيني از كمبود و فقر حمايتقدرت‌هاي بزرگ رنج مي‌برند. در حالي كه رقيب گروه‌هاي فلسطين، اسراييل استاز حمايت كامل امريكا برخوردار است و قدرت‌هاي غربي ديگر نيز به صورت نسبياز اسراييل حمايت مي‌كنند. در زمان شوروي تا حدودي توازن بخش در اين امربود اما پس از فروپاشي شاهد كمرنگ شدن حمايت از گروه‌هاي فلسطيني بوديم،اما اكنون اگر روسيه در خاورميانه مطرح شود و قدرتي باشد كه يك توازن ايجادكند اين موضوع مي‌تواند براي فلسطيني‌ها به ويژه حماس فرصت بسيار خوبي درصحنه سياست بين‌المللي باشد.
در سال 2012پس از اعتراضات سوريه شاهد خروج حماس ازاين كشور بوديم و تبديل به مخالف دولت بشار اسد شد. به نظر شما حماس تلاشمي‌كند كه از طريق روسيه روابط خود با سوريه را احيا كند؟
اين احتمال بسيار زياد است. چرا كه با توجه به نفوذ و تاثيريكه روسيه در سوريه دارد، اين احتمال جدي است و شرايط تا حدودي نشان مي‌دهدكه چنين زمينه‌اي وجود دارد. ولي غير از آن هم ايران مي‌تواند نقش زياديايفا كند. ايران هم روابط خوبي با حماس و هم روابط خوبي با دمشق دارد. بههر حال ايران نيز مي‌تواند در اين زمينه كمك كند.
بعد از سفر آقاي هنيه به مسكو مي‌توان منتظر احياي روابط حماس و سوريه بود؟
اگر گروه‌هاي مسلح مخالف كه بخش بسيار كوچكي از آنها در ادلبباقي ماندند حل و فصل شود، به نظر مي‌رسد منافع هر دو طرف ايجاب مي‌كند كهصفحه روابط تيره را ورق بزنند و هردو به سمت يك روابط بهتر قدم بردارند.اكنون شواهد به‌طور كامل نشان مي‌دهد كه حماس تمايل جدي به احياي روابطدارد. حتي ديديم كه حماس حملات امريكا به سوريه را نيز محكوم كرد و اينتمايل را از خود نشان داد كه اين روابط تيره پشت سر گذاشته شود.
در حال حاضر نگاه اسراييل به روابط ميان حماس و روسيه چيست؟
واقعيت آن است كه اسراييل اين موضوع را با حساسيت دنبالمي‌كند. زيرا نگران اين نزديكي روابط است. سال گذشته نيز كه بحث سفر هنيهبه روسيه مطرح شد، در آن زمان اسراييل واكنش نشان داد و در سازمان ملل بهضرر روسيه در جريان موضوع اوكراين راي داد و حتي اجازه خروج آقاي هنيه ازنوار غزه را صادر نكرد. اين موضوع براي اسراييلي‌ها بسيار نگران‌كنندهاست.از همين رو تمام تلاش خود را مي‌كند تا جلوي بهبود روابط ميان حماس باروسيه را بگيرد و اجازه توسعه آن را ندهد.
آيا فكر نمي‌كنيد كه نزديكي روسيه به حماس به‌نفع اسراييل تمام شود؟
به نظرم اين‌گونه نيست و فكر مي‌كنم استراتژي و موضع اصلياسراييل اين است كه گروه‌هاي مختلف فلسطيني به‌ويژه حماس كه گروه مهم‌ترياست در دنيا منزوي شوند تا اسراييل بتواند آنها را به راحتي سركوب كند. ازهمين رو تلاش مي‌كند تا همه زمينه‌ها در راستاي گسترش رابطه حماس با سايركشورها را از بين ببرد. اما اينكه بهبود روابط مسكو-حماس به نفع اسراييلتمام شود براي اين موضوع نشانه جدي وجود ندارد.
روسيه نگاه خنثي و بعضا مخالف با معامله قرن داشت، به نظر شما جايگاه مسكو در بحث صلح خاورميانه چيست؟
بعد از فروپاشي شوروي عملا امريكا در منطقه خاورميانه يكه‌تازشد. اين يكه‌تازي مشخص شد نه‌تنها براي خاورميانه بلكه براي تمام جهانايجاد خطر و نگراني كرد. حملاتي كه امريكا به عراق و افغانستان داشت ازجمله اين موارد بود. امريكا در اين سال‌ها باعث جنگ و تنش در خاورميانه بودو فضايي اسلام‌ستيزانه را به وجود آورد. عامل اصلي به وجود آمدن داعشرويكرد امريكا در منطقه بود كه خاورميانه را به خاك و خون كشيدند و دامنهعمليات تروريستي به پايتخت كشورهاي غربي نيز كشيده شد. نكته اينجاست كهيكه‌تازي امريكا به نفع جهان نبوده و نيست. اگر روسيه در اين زمينه بتواندنقشي داشته باشد مي‌تواند به صلح و ثبات در منطقه كمك و مسير تحولات درفلسطين نيز بهبود پيدا كند. اكنون غيبت روسيه، موجب شده اقدامات يكجانبهامريكا در مورد فلسطين و اسراييل فوق‌العاده زياد شود كه همپيمانان غربيامريكا را نيز نگران كرده است. موضوع انتقال سفارت به بيت‌المقدس و ضميمهكردن جولان به حاكميت اسراييل، اين اقدامات يكجانبه‌گرايانه در دوره‌اي كهساير قدرت‌هاي بزرگ جهاني در اين زمينه حضور نداشته باشند افزايش پيدامي‌كند. اين‌گونه اقدامات يكجانبه‌گرايانه راه را در برابر هرگونه اقداميمي‌بندد و صلح خاورميانه را به بن‌بست مي‌كشاند.
با توجه به درگيري روسيه در سوريه اين امكان را دارد كه در صلح خاورميانه مداخله كند؟
درگيري روسيه در سوريه از يك حيث براي اين كشور اعتباري فراهمكرده كه مي‌تواند يك مداخله هدفمند داشته باشد. چرا كه تحولات سوريه بهسود دولت سوريه پيش رفت و حكومت مركزي توانست بر اوضاع مسلط شود. حتيكشورهاي عربستان و امارات نيز مشاهده كردند كه روسيه تبديل به يك كشورتاثيرگذار شده و به سمت مسكو روي آوردند. اما در سوي ديگر افكار عمومي بهدليل اتفاقاتي كه در سوريه رخ داد، نسبت به دخالت روسيه چندان بازتاب مثبتيرا شاهد نبوديم و يك نوع بدبيني نسبت به اين مداخله در افكار عمومي بهوجود آمد. اگر روسيه بتواند اين مساله را حل كند گام مهمي برداشته است. يكياز راه‌هاي اصلي آن نيز توجه به بحث فلسطين است و اگر به حقوق مردم فلسطيناحترام بگذارد، مي‌تواند به تدريج بر افكار عمومي نيز تاثير مثبت بگذارد.
آيا روسيه به عنوان يك قدرت بزرگ توان توازن‌بخشي به معادلات خاورميانه را دارد يا خير؟
اين موضوع بستگي به عوامل ديگري دارد. اگر عاملي مانند امريكابا توجه به رويكرد ترامپ از منطقه عقب‌نشيني كند، خلأيي را در منطقه ايجادمي‌كند كه روسيه مي‌تواند با قدرت بيشتري عمل كند. در مجموع روسيه نسبت بهرقباي اصلي خود مانند امريكا، فرانسه و بريتانيا در منطقه قدرت محدوديدارد و نمي‌توان انتظار داشت كه اگر اين كشورها به شكل فعال در منطقه عملكنند روسيه بتواند توازني را ايجاد كند. ولي به هرحال مي‌تواند موضعفلسطيني‌ها را در موضوع صلح تقويت كند.
آيا به نظر شما در صورت نزديكي حماس با روسيه بهرابطه اين گروه با ايران آسيبي وارد مي‌شود يا اينكه باعث تقويت محورمقاومت خواهد شد؟
تصور من اين است كه بهبود روابط بايد مورد تاييد ايران باشد وچه بسا اينكه ايران تلاش كرده است كه اين روابط به چنين نقطه‌اي برسد. بههرحال نزديكي روابط ميان حماس و روسيه به نفع ايران است. از هر دو طرف برايايران منفعت دارد. واقعيت آن است كه مقبوليت بيشتر حماس در سطح بين‌المللبه ايران نيز كمك خواهد كرد. از طرف ديگر نيز ايران مايل است كه روسيه بايك قدرت و وزن بيشتري وارد مساله فلسطين شود و سياست سنتي مسكو در راستايدفاع از سازمان‌هاي فلسطيني را نيز بار ديگر احيا كند. از همين رو ايننزديكي به نفع ايران است و احتمالا عامل به وجود آمدن اين شرايط را مي‌توانابتكار ايران دانست و حتي اگر اين موضوع بر مبناي ابتكار ايران نباشد ازآن استقبال خواهد كرد.
ايران نبايد نگران كمرنگ شدن نقشش در بحث حماس و موضوع فلسطين باشد؟
واقعيت آن است كه اين گونه نيست. اكنون ايران در سطحبين‌المللي به خصوص در بحث حمايت از سازمان‌هاي فلسطيني از جمله حماسبه‌شدت تحت فشار است. زيرا كشورهاي غربي به صورت دايم در حال اتهام‌زني بهايران در بحث ارسال سلاح براي گروه‌هاي فلسطيني هستند. اما اگر قدرتي مثلروسيه وارد شود و حماس را به رسميت بشناسد و با آن وارد گفت‌وگو شود از نظربين‌المللي حماس در موقعيت بهتري قرار مي‌گيرد و فشارها در اين زمينه رويايران اثر سابق خود را نخواهد داشت.
اگر قدرتي مثل روسيه وارد شود و حماس را به رسميت بشناسد و باآن وارد گفت‌وگو شود از نظر بين‌المللي حماس در موقعيت بهتري قرار مي‌گيردو فشارها در اين زمينه برروي ايران اثر سابق خود را نخواهد داشت.
روسيه نسبت به رقباي اصلي خود مانند امريكا، فرانسه وبريتانيا در منطقه قدرت محدودي دارد و نمي‌توان انتظار داشت كه اگر اينكشورها به شكل فعال در منطقه عمل كنند روسيه بتواند توازني را ايجاد كند.ولي به هرحال مي‌تواند موضع فلسطيني‌ها را در موضوع صلح تقويت كند.
حماس و همچنين سازمان‌هاي فلسطيني از كمبود و فقر حمايت قدرت‌هاي بزرگرنج مي‌برند. در حالي كه رقيب گروه‌هاي فلسطين اسراييل است از حمايت كاملامريكا برخوردار است.
منبع: روزنامه اعتماد
