از همان آغاز شعله ور شدن انتفاضه بزرگ در نهم دسامبر 1987 با مفاهیمی چون شمولیت و استمرار و ریشه داری همراه بوده است و به این نکته اشاره و تاکید می کند که مردم فلسطین در کرانه باختری ، نوار غزه ، الجلیل ، المثلث و النقب بیش از هر زمانی در طول این انتفاضه به صورت یک پارچه و متحد به مخالفت و رویارویی با اشغالگران پرداخته اند.
مبارزه مردمی قبل از انتفاضه در مرحله شکل گیری بود که بذر نوگرایی و تحول در شیوه مبارزه را با خود حمل می کرد؛ تحول و ریشه دوانیدنی که در مراکزی مانند بازداشتگاه ها ، دانشگاه ها و اردوگاه ها پرورش یافت و شکل گرفت.
انتفاضه مشارکت و همکاری مبارزاتی را در جهات مختلف بسط و گسترش داد و توانست توانایی ها و شکوه و عظمت و استمرار خویش را از حجم گسترده مشارکت مردمی در زمینه های مختلف به دست آورد و تحت پرچم انتفاضه، تمامی توده ها و اقشار فلسطینی را متحد کند و تمامی نیروها و سازمان های فلسطینی با گرایش های مختلف در آن شرکت کردند و مسئولیت های مهمی را به عهده گرفتند.
انسجام اجتماعی
علی رغم این که رژیم اشغالگر تغییرات و تحولات ریشه دار و جوهری را در مبانی اجتماعی فلسطینیان ایجاد و روند تحولات فلسطینیان را مختل کرده و می کند ولی جامعه فلسطین، پویایی خود را حفظ کرده و توانسته است که با اوضاع وشرایط دشوار سازگار شود و به گونه جامعه داخلی خود را سازمان دهی کند تا بتواند همبستگی و اتحاد خود علیه دشمن را حفظ کند و به آن شکل بدهد.
انتفاضه مفهوم جدید و سازنده ای به روابط خانوادگی بخشیده که از وسعت و گستردگی داخلی بیشتری برخوردار شده است به گونه ای که دارای فضای باز و روابط اجتماعی همه جانبه ای شده است و به روابط اعضای آن استحکام بخشیده و اتحاد و انسجام بیشتری میان مبانی و واحد های اجتماعی جامعه فلسطین به وجود آورده است. طوایف و خانواده ها، شکل منظم و سازمان یافته ای به خود گرفته اند که در مجموع براساس رابطه خویشاوندی در جهت حفظ و تقویت منافع ملی سوق داده شده است (مثلا خانواده ها تحت تاثیر انتفاضه مزدوران را طرد و منزوی می کرد و آنان را مهدور الدم می دانست و در قتل و اعدام آن ها مشارکت می کرد و یا این که بزرگ طایفه به افراد خود دستور می داد که به مقرراتی که انتفاضه در مورد ازدواج و مهریه تعیین کرده است پایبند باشند در حالی که در گذشته بسیاری از مقررات قبیله و طایفه در این موارد اعمال می شد.
فعالیت های مبارزاتی روبه گسترشی که انتفاضه آن را با مشارکت تمامی اقشار جامعه به وجود آورده بود؛ اختلافات ، تفاوت های ظاهری اجتماعی و سیاسی گروه ها و نیروها را در نوردید تا به خاطر منافع اجتماعی اکثریت جامعه، بیشتر متحد و هم فکر و به هم نزدیک شوند. زمانی که یک روستا محاصره می شد؛ روستاهای مجاور با تمامی قوا و امکانات به یاریش می شتافتند و تجار و صاحبان زمین از میزان اجاره بها می کاستند و از اوضاع پیش آمده سود جویی نمی کردند بلکه به برنامه هایی که رهبران متحد ملی انتفاضه تعیین می کردند؛ پایبند بودند.
در همین چارچوب انتفاضه به روابط و برنامه های دینی بعد و وجه ملی فعالی داد تا پشتیبان این مبارزه و انتفاضه باشد. ما می بینیم که مقدسات اسلامی و مسیحی و ضرورت آزاد سازی آن ها حساسیت زیادی را در میان مردم در جهت مشارکت گسترده درمبارزات ایفا می کرد و در این میان مساجد و کلیسا ها نقش آشکاری را در مبارزه مستمر علیه اشغالگران بر عهده داشتند و مردم را علیه صهیونیست ها بسیج می کردند و مردم نیز تحت تاثیر سخن رانی ها و ارشادات رهبران دینی متحد ، به مساجد و کلیساها می رفتند و مراسم عبادی را به تظاهرات گسترده علیه اشغالگران تبدیل می کردند . نقشی که انتفاضه در انسجام و شکل دهی مبارزات مردمی ایفا کرد باعث شد تا اختلافات ظاهری میان تمامی گروه هایی که به ایده لوژی ها و سیاست ها و ادیان مختلف وابسته بودند؛ از بین برود و روابطی براساس اصول ملی و میهن پرستی و مبارزاتی شکل گیرد تا بتواند تمامی امکانات و توانایی ها را در جهت رویاروی با اشغالگران بسیج کند.
تحولی در جهت مردم گرایی
انتفاضه تحولات ودگرگونی های زیادی را در عرصه روابط و مبانی و مفاهیم و اذهان، به وجود آورد و تنها در عرصه نخبگان و طبقات بالای جامعه باقی نماند بلکه در میان عموم مردم رسوخ کرد و تمامی جنبه ها و جهات و ابعاد اجتماع را در بر گرفت.
زندان ها : به طور مثال زندان ها و بازداشتگاه ها را در نظر می گیریم و می بینیم اشغالگران به خاطر کشتار و نابودی فلسطینیان و مقاومت ارزشمند آنان و یا ایجاد محدودیت و تخریب جوامع فلسطینی تا به صورت جامعه فقیر و سربار و مفسد درآید این اماکن را ایجاد کرده اند. امروزه می بینیم که اشغالگران در این هدف خود ناکام مانده اند و زندانیان بسیار استوارتر از گذشته به مسیر مبارزاتی خود ادامه می دهند و در این راه بسیار ثابت قدم شده اند و شعار اساسی آنان این است که گرسنگی را تحمل می کنیم ولی تسلیم نمی شویم.
زندان ها به مدارس انقلابی حقیقی و جامعه کوچک مبازره و جهاد تبدیل شدند که بسیار منظم بودند و به امور تربیتی سازمان یافته براساس روش های علمی فراگیر اهمیت می دادند و صدها هزار اسیر بعد ها به صورت پیام آوران ومبلغان این شیوه و روش در روستاها و اردوگاه ها و شهرها و محله ها به فعالیت می پرداختند و این تجربه ارزشمند به تمامی ابعاد جغرافیایی و انسانی فلسطین نفوذ پیدا کرد در جهت رسوخ و نفوذ انتفاضه در میان مردم نقش بارزی را ایفا می کرد.
دانشگاه ها : دانشگاه های فلسطینی داخل اراضی اشغالی در شکل دهی مبارزه و رویارویی با اشغالگران نقش بارزی را بازی می کرد به گونه ای که جنبش های دانشجویی سرزمین های اشغالی در صدر انتفاضه قرار گرفتند و در انتقال و تبیین تجربیات دانشگاهی مقاومت و مبارزه در میان مردم بسیار موثر واقع شدند و به صورت عواملی در آمدند تا مقاومت و مقابله با اشغالگران را به داخل خانواده انتقال دهند وشاید همین امر باعث شد تا اشغالگران تمامی موسسات آموزشی را در سرزمین های اشغالی ببندند.
اردوگاه ها : اردوگاه های فلسطینی در کرانه باختری و نوارغزه به دژها و قلعه هایی تبدیل شدند که سریع تر از سایر مناطق توانستند با انتفاضه هماهنگ شوند و به گسترش آن بپردازند به طوری که اردوگاه های جبالیا و بلاطه که به رمز استوار و آشکار مبارزه و انتفاضه تبدیل شده بودند؛ این اهلیت و شایستگی را به دست آوردند حتی قبل از آغاز انتفاضه زمینه و نشانه های انتفاضه در آنان پدیدار شود. فقر ، تراکم جمعیت ، تنگی و کمبود جا و شرایط بسیار دشوار زندگی در تمامی سطوح موجب شد تا انگیزه دایمی مبارزه و سرکشی در برابر اشغالگران در میان ده ها هزار فلسطینی ساکن این اردوگاه ها به وجود آید.
اشغالگران در اطراف اردوگاه ها که کانون اصلی فعالیت های انتفاضه و توسعه ابزار های آن بودند؛ دیوارهای بلندی را ایجاد کردند و سیم خاردارهای زیادی را در اطراف این اردوگاه ها تنیدند و تمامی ورودی های آن را با دیوارها و موانع بتنی مسدود کردند تا ارتباطشان با دنیای خارج قطع شود.
اما تمامی این اقدامات و تلاش های اشغالگران نه تنها نتوانست از ظهور پدیده ها و روش ها و پایه های استوار مبارزه جدید جلوگیری کند بلکه باعث شد تا طرح و ابتکارات مردمی شکل بگیرد که منعکس کننده پایبندی فردی و اجتماعی آنان به مقاومت بود؛ به طور مثال هنگامی که اشغالگران تلاش کردند تا درهای مغازه و اماکن تجاری را بشکنند تا طرح های رهبران متحد ملی با شکست مواجه شود تمامی درها و قفل ها توسط اشغالگران شکسته شد درهای این امکان باز بود ولی هیچ حادثه سرقت وهرج ومرجی مشاهده نشد و هرکس که به محل تجاری خود باز می گشت؛ می دید که مغازه اش بسته شده و قفل وکلید جدیدی بر آن زده شده است.
روش جدید اتحاد
انتفاضه، انقلاب تمامی مردم فلسطین و تمامی گروه ها و نیروهای فلسطینی علیه اشغالگران و ظلم و ستم های آنان بود و تفاوت های فکری و سیاسی را به امور ثانویه تبدیل کرده بود. اشغالگران نیز بدون در نظر گرفتن گرایش های سیاسی افراد، آنان را مورد ضرب و شتم و شکنجه قرار می دادند و یا آنان را بازداشت و اعضای اصلی بدنشان را می شکستند.
انتفاضه شاهد مشارکت گسترده تمامی اقشار مردم روستاها و اردوگاه ها و شهرها و محله ها بود که اشغالگران را به زانو درآورد و به استیصال کشاند و این واکنش ها از حجم فشار اشغالگران از جمله محاصره و درگیری می کاست . همه با هم در میان رگبار گلوله ها و گازهای سمی و غرش هواپیماها و زنده زنده سوزاندن انسان ها به پرتاب سنگ و چوب و کوکتل مولوتف می پرداختند. توده مردم فلسطین ساکن اراضی 48 از مشارکت در انتفاضه عقب نماندند بلکه بسیار فعال و پیشتاز عرصه مبارزه بودند که این امر موجب تقویت روحیه تمامی ملت فلسطین می شد.
این آثار و نتایج ، شیوه و شکل جدید و نوینی از اتحاد ملی را به نمایش می گذاشت. صرفا اتحاد طراحی شده خشک توده مردم و صرفا اتحاد رهبران و گروه ها نبود بلکه اتحاد تمامی مردم فلسطین در عرصه و میدان نبرد و مبارزه حضور داشتند. انتفاضه آمد تا پشتیبان مشارکت مردمی و روابط مستحکم میان آنان باشد و از نظر اجتماعی و اقتصادی و روحی و روانی به این مشارکت و همکاری انسجام بخشد . علی رغم این که اشغالگران تمامی نهادها و موسسات کمک رسانی به مردم بی دفاع را مسدود کرده بودند و از فعالیت آن ها جلوگیری می کردند و اگر چه تعداد این نهادها و دامنه فعالیتشان محدود بود ولی با این حال وجدان بیدار فلسطینیان روش فراگیری را در پیش گرفت تا توانست این کمبود و نقصان را جبران کند و این انسجام منجر به شکست محاصره ای شد که اشغالگران آن را بر انتفاضه و ملت فلسطین تحمیل کرده بودند.
علی رغم این که از نظر تبلیغات منطقه ای و جهانی انتفاضه در انزوا و سانسور خبری قرار داشت و با وجود اعمال فشار و قدرت نمایی مستمر اشغالگران سنگدل بسیاری از مناطق فلسطینی از جمله مناطق آزاد شده و تحت کنترل فلسطینیان توانستند که ابراز وجود کنند و فریاد خود را به گوش جهانیان برسانند . سرویس های اداری اشغالگران و یا وابسته به آنان نیز منحل و تشکیلات اداری ملی جایگزین آن ها شد و قدرت و جریان امور زندگی مردم را در دست و مسئولیت ساماندهی مبارزات مستمر و اعتصابات را به عهده گرفت.
مقاومت مردمی
انتفاضه از همان آغاز تلاش می کرد؛ اشغالگران صهیونیست را از سرزمین های فلسطین بیرون کند تا مردم فلسطین بتوانند دولتی را براساس انتخاب آزاد خود تاسیس کنند و در اصل انتفاضه برای تحقق این هدف ادامه و استمرار یافت زیرا نمی خواستند زیر سلطه رژیمی باشند که ستمگری و نژاد پرستی فلسفه وجودی این رژیم و رهبران آن است. رژیم اشغالگر این خواسته به حق ومنصفانه آنان را نپذیرفت و آن را نادیده گرفت و با آن به شدت مخالفت کرد و سیاست مشت آهنین را در سرکوب فلسطینیان در پیش گرفت و اقدامات تروریستی ، نابودی ، کشتار ، تبعید و مجازات های دستجمعی مردم فلسطین را افزایش داد تا انتفاضه را در نطفه خفه و از رشد و گسترش آن جلوگیری کند ولی این اقدامات اشغالگران به واسطه اراده آهنین و شکست ناپذیر فلسطینیان نتیجه عکس داد.
در چنین شرایطی نسل جدید فلسطین هنر و فنون مختلف مقاومت را فراگرفت و توده ملت از تمامی ظرفیت ها و توانایی های خود به عنوان سلاحی در مقابل اشغالگران هرچند که به صورت ابتدایی و ساده به نظرمی رسید؛ استفاده کردند که از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد :
توزع نشریه های سیاسی ، نوشتن شعارهای ملی بر دیوار ، تظاهرات ، تحصن ها ، اعتصابات ، ایجاد موانع ، پرتاب سنگ ، سوزاندن لاستیک های ماشین و پرتاب چوب های میخ دار جلوی ماشین های نظامی اشغالگران ، برافراشتن پرچم فلسطین بر فراز منازل و تیر چراغ های معابر ، آماده سازی پارچه نوشته ها ، شعارها ، سرودها و برافراشتن تصاویر شهدا…
پیروزی ها و دستاوردهای آشکار
علی رغم زیان هایی که در طول سال های انتفاضه به مردم فلسطین وارد آمد این ملت توانست به موفقیت هایی نیز دست یابد که مهم ترین آن ها عبارتند از:
ـ به اشغالگران ثابت شد که آنان با داشتن امکانات و توانایی های فراوان و بهره گیری از روش ها گوناگون نخواهند توانست؛ ملت فلسطین را به تسلیم وادارند و جهانیان نیز دریافتند که ملت مظلومی به نام فلسطین وجود دارد که سرزمینش اشغال شده است و می خواهد آزادانه و مستقل زندگی کند.
ـ انتفاضه چهره حقیقی رژیم اشغالگر را افشا و آشکار ساخت و مشخص شد که ادعاهای این رژیم در مورد متمدن بودن و پایبندی به اصول دمکراسی دروغین است و همچنین حجم اقدامات اشغالگرانه و ستمگرانه این رژیم برای دیگران کاملا روشن شد.
ـ به اشغالگران و نهادها و به خصوص به جاسوس ها و مزدوران همدست با سرویس های امنیتی این رژیم ضربات هولناکی وارد آمد.
ـ انتفاضه بسیاری از مظاهر فساد اخلاقی و اجتماعی را درمان و نابود و پایبندی به دین و ایمان را تقویت کرد . حس ترحم و همکاری را تحریک کرد و نسل جدیدی را به وجود آورد که بسیار شجاع و دارای اعتماد به نفس هستند و برای فداکاری و شهادت کاملا آماده اند.
ـ انتفاضه قضیه فلسطین را در صدر مسایل و تلاش های بین المللی قرار داد و دوباره آن را به عنوان اصلی ترین مسئله خاورمیانه و مجامع جهانی مطرح و ثابت کرد این قضیه فراموش شدنی و نابود شدنی نیست.
ـ انتفاضه نیروهای جدید بسیار تاثیرگذار و فعالی چون جنبش های حماس و جهاد اسلامی را در عرصه مبارزه فلسطینین مطرح کرد.
انتفاضه بزرگ در سپتامبر سال 1993 بعد از این که سازمان آزادی بخش پیمان اسلو را امضا کرد و به این توطئه تن داد، عملا پایان پذیرفت و مرحله خودگردانی در کرانه باختری و نوارغزه در سال 1994 آغاز شد اما جنبش های حماس و جهاد اسلامی به فعالیت های جهادی و عملیات نظامی بی نظیر خود علیه کیان صهیونیستی تا به امروز ادامه داده اند.
