فلسطینی ها بامداد روز یکشنبه 17 سپتامبر به یکباره خبری مبنی بر انحلال کمیتهاداری شکل گرفته در نوار غزه از سوی جنبش مقاومت اسلامی “حماس” شنیدندکه 6 ماه قبل به منظور اداره امور باریکه غزه تشکیل شده بود و پس از درخواست طرفمصری و طرف های فلسطینی با انحلال آن موافقت کرد.
در این سطور سعی داریم دلایل اتخاذ این تصمیم ناگهانی از سوی جنبش حماس وتحولات محلی و منطقه ای متعاقب آن را مورد بحث و بررسی قرار داده و احتمال نزدیکیتحقق آشتی ملی در سایه این تصمیم را مورد ارزیابی قرار دهیم.
تشکیل و انحلال کمیته اداری
در حالی که جنبش حماس در جریان توافق آشتی ملی شاطئ در سال 2014 از حق خود دراداره دولت چشم پوشی کرد تا دولت وفاق ملی مسئولیت های اداری و حاکمیتی در نوارغزه را بر عهده بگیرد، این دولت از به بهانه های گوناگون از عمل به این مسئولیتهای خود شانه خالی کرد و به فلسطینیان ساکن غزه به چشم شهروندان درجه دهم نگاه میکرد و این منطقه را کلا از حساب های خود کنار گذاشته بود و این در حالی بود کهباریکه غزه تحت محاصره شدید بیش از 10 ساله رژیم صهیونیستی قرار دارد که تر و خشکرا با هم می سوزاند.
پس از شانه خالی کردن دولت وفاق ملی از عمل به مسئولیت های خود در نوار غزه،نوعی خلأ اداری شکل گرفت که کادر اداری مشغول به کار در وزارتخانه های غزه را کهوابسته به جنبش حماس بودند، مجبور به تداوم اداره امور این منطقه از طریق معاونانو مدیر کل های وزارتخانه ها کرد. این وضعیت تا ماه مارس سال 2017 ادامه داشت تااینکه جنبش حماس از تشکیل کمیته اداری برای پیشبرد امور نوار غزه خبر داد که ازسوی تشکیلات خودگردان نادیده گرفته می شد.
اما انصافا، حماس که قبل از تشکیل کمیته اداری هم بر اوضاع نوار غزه سلطهداشت، نیاز مبرمی به تشکیل آن نداشت و تشکیلات خودگردان، رژیم صهیونیستی و جامعهبین المللی هم به خوبی این را می دانستند.
اما تشکیلات رام الله و محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین از تشکیل اینکمیته به عنوان “هدیه ای آسمانی” استفاده کرد و آنرا دلیل اصلی تمامیمشکلات و بحران های غزه معرفی کرد و با بهانه قرار دادن همین تصمیم، اقداماتی رابه منظور مجازات ساکنان غزه اتخاذ کرد.
عباس اعلام کرد که تشکیلات خودگردان حاضر به حمایت مالی از این کمیته نیست وحقوق کارمندانی را که در آن عضویت دارند، کاهش داد و پرداخت هزینه خرید سوخت موردنیاز نیروگاه برق غزه خودداری کرد و در ادامه حتی صدور مجوز برای اعزام بیماران بهخارج را هم متوقف کرد تا باریکه غزه در آستانه یک فاجعه انسانی قرار گیرد.
می توان گفت که عباس در انداختن توپ به زمین جنبش حماس و متوجه کردن بخشی ازمسئولیت درد و رنجی که گریبان ساکنان غزه را گرفته است، موفق بود؛ هر چند که بخشعظیمی از اعضای فتح و حماس و دیگر گروه های فلسطینی معتقد هستند که عباس هیچ توجهیبه نوار غزه ندارد و کاملا آنرا از حساب های سیاسی و اداری خود خارج کرده است وحتی آنرا سرباری برای پروژه سیاسی خود می داند.
تاکید شبانه روزی عباس بر روی این مساله که دلیل اصلی مشکلات نوار غزه، تشکیلکمیته اداری در این منطقه از سوی حماس است، منجر به معطوف شدن توجهات به سمت حماسو تاکید آنها بر لزوم خارج کردن این بهانه از دست عباس به منظور توقف روند قتل وکشتار ملت فلسطین در غزه شده است.
حماس بارها تاکید کرده بود که تشکیل کمیته اداری تبدیل به برگ برنده ای در دستاین جنبش شده است و عاقلانه نیست که جز در قبال دریافت امتیاز سیاسی، آنرا منحلکرده و یا به حالت تعلیق درآورد و عملا در جریان سفر هیات این جنبش به قاهره که ازدو جنبش فتح و حماس برای سفر به مصر به منظور تلاش برای تحقق آشتی ملی دعوت کردهبود ، این هدف محقق شد.
عباس در گوشه رینگ
شاید عباس ـ بر اساس دیدگاه قبلی اش نسبت به غزه ـ دوست نداشت که حماس کمیتهاداری را در غزه منحل کند و علاقه مند بود که این جنبش بر سر موضع خود پافشاری کندتا وی بتواند با یک تیر دو نشان بزند؛ اینکه همچنان حماس مسئول مخالفت با تحققمنافع عالی ملی معرفی شود و در عین حال، خودش و تشکیلات خودگردان فلسطین را ازپذیرش مسئولیت های ناشی از مشکلات نوار غزه تبرئه کند و در کنار آن زمینه تنشبیشتر در روابط حماس و مصر را فراهم کند.
اما این بار، حماس عباس را غافلگیر کرد و همان کمیته اداری را که با تشکیل آنرئیس تشکیلات رام الله را غافلگیر کرده بود، منحل نمود. شاید دلیل تعجب بیش از حد عباساز این تصمیم این است که حماس تصمیم انحلال کمیته اداری را در غزه اتخاذ نکرد،بلکه در مصر که روابط عباس با آن به خاطر حمایت این کشور از محمد دحلان دشمن سرسختوی و تاکید قاهره بر جانشینی دحلان در مرحله پس از عباس، رو به سردی گراییده است،اتخاذ کرد.
حماس در حالی تصمیم به انحلال کمیته اداری گرفت که عباس برای شرکت در نشست هایمجمع عمومی سازمان ملل متحد و سخنرانی در این نهاد درباره آینده روند سازش با”اسرائیل”، به نیویورک سفر کرده بود و همین مساله باعث شد که اجرایتوافق قاهره تا پس از بازگشت وی به رام الله به تاخیر بیفتد، اما در عین حال، رئیستشکیلات رام الله هم نشانه های عملی از تمایلش به آشتی با جنبش حماس بروز داد کهاز جمله آنها می توان به توقف یا تعلیق مجازات های اعمال شده علیه نوار غزه از چندماه قبل اشاره کرد.
درست است که موافقت حماس با انحلال کمیته اداری در غزه که با میانجیگری مصرصورت گرفت، گامی در مسیر درست است، اما چالش های موجود همچنان به قوت خود باقیاست. شاید حماس می توانست قبل از سفر به مصر هم اقدام به انحلال کمیته اداری کند،اما می خواست از این تصمیم به عنوان ابزاری برای تحکیم روابط با شاهراه حیاتیفلسطین و به ویژه باریکه غزه استفاده کند.
در مقابل، نزدیکی مصر و حماس ـ هر چند به صورت موقتی و ناشی از مسائل امنیتیمربوط به اوضاع منطقه سینا باشد ـ باعث ناراحتی بیشتر عباس از موافقت حماس بادرخواست قاهره برای انحلال کمیته اداری شد؛ چرا که در این شرایط، توپ مستقیما درزمین عباس قرار می گیرد و وی باید به تعهدات خود در زمینه توقف مجازات های اتخاذشده علیه نوار غزه پایبند باشد.
مساله جالب توجه در این میان، استقبال طرف های فلسطینی از تصمیم حماس برای انحلالکمیته اداری بود که منتظر صدور بیانیه ای از سوی مصر، یا اعلانیه مشترک فتح و حماسدرباره گفتگوهای قاهره بودند و نه صدور بیانیه ای یکجانبه از سوی حماس؛ چرا کهبیانیه امضا شده از سوی طرف ناظر مصری که ضمانت این کشور را به همراه داشته باشد،از لحاظ سیاسی اهمیت زیادی دارد؛ هر چند که مصر هم بیانیه کوتاهی در این زمینهصادر کرد. البته توجه به این نکته نیز لازم است که قاهره هنوز نتوانسته است هیاتهای دو جنبش فتح و حماس را در کنار هم بنشاند.
با این وجود، تجارب قبلی حماس با عباس ـ در طول توافقات آشتی امضا شده از سال2006 تاکنون ـ باعث می شود که فلسطینی ها همچنان نسبت به اجرای بند اول بیانیهحماس در زمینه انحلال کمیته اداری نگران باشند؛ چرا که در این بند آمده است کهحماس ساز و کار اجرای توافق را با فتح مورد بررسی قرار خواهد داد و این زنگ خطرشدید بازگشت به سر خط را برای فلسطینی ها به صدا در می آورد.
آنچه می توان گفت این است که خوشبینی نسبت به اقدام مثبت و سازنده حماس بهمعنای این نیست که فلسطینی ها در آستانه دستیابی به آشتی ملی جدی قرار گرفته اند،اما دست کم این تصمیم حماس بهانه های واهی عباس برای اعمال فشار علیه ساکنان غزهرا از دست او می گیرد.
نقش موثر منطقه ای
به نظر می رسد که بی ارتباط دانستن گفتگوهای آشتی ملی فلسطین در قاهره و اصرارمصر بر باقی ماندن بیشتر هیات های فتح و حماس در قاهره با تحولات محیط پیرامونیفلسطین؛ اعم از تحولات سریع در پرونده های سوریه و لبنان یا تنش های آمریکا وایران و حتی بحران کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس با قطر و مساله همه پرسی در اقلیمکردستان عراق و پیامدهای احتمالی آن کار سختی است.
از سوی دیگر، مصر در حالی از موفقیت تلاش های خود برای برقراری آشتی میان دوجنبش فتح و حماس خبر داد که قرار بود عباس چند روز پس از آن با دونالد ترامپ رئیسجمهور آمریکا دیدار کند و شاید این کار عباس برای دیدار با ترامپ را ـ که از نظروی حماس “سازمان تروریستی” محسوب می شود ـ سخت تر می کند و اگر هم بتواناین نگرانی عباس را از لحاظ سیاسی هضم کرد، اما باید درباره زمانبندی اجرای توافقآشتی بیشتر دقت نمود؛ به ویژه که مصر مجری سیاست های آمریکا و رژیم صهیونیستی درمنطقه است.
در این میان، حماس باید از برداشته شدن وتوی آمریکا و رژیم صهیونیستی از سرراه آشتی با جنبش فتح نگران باشد؛ به ویژه که این جنبش در دفعات قبلی هم که احساسمی کرد از حمایت طرف های عربی برخوردار شده است، با تجاوزات نظامی شدید اسرائیلمواجه شد و مومن نباید از یک سوراخ دو بار و سه بار گزیده شود.
آنچه در این میان بیشتر جلب توجه می کند این است که برخی رهبران حماس اخبار واطلاعاتی مبنی بر موافقت آمریکا با برداشته شدن سد مخالفت این کشور از سر راه آشتیملی دریافت کرده اند و این مساله باعث طرح برخی سوال ها می شود که چرا مصر در حالحاضر سعی در امضا شدن توافق آشتی را دارد؟ آیا طرح جدیدی در منطقه برای آرام کردنموقتی تب مساله فلسطین آماده شده است؟ و آیا مصری ها، حماس و فتح را متقاعد کردهاند که خود را از طوفان احتمالی در منطقه در امان نگه دارند تا در آینده بخشی ازمعامله احتمالی بزرگ باشند؟
این سوال ها نیازمند پاسخ هستند، اما شواهد نشان می دهد که مساله فلسطین درراس اهتمام مراجع تصمیم گیری منطقه ای و بین المللی قرار ندارد؛ به ویژه که پروندههای داغ تری وجود دارند. در این شرایط، به نظر می رسد که مصر از سوی برخی قدرت هایبزرگ مامور نزدیک شدن به حماس شده است و در حالی که حجم دشمنی میان این دو طرف درگذشته بر هیچ کس پوشیده نیست، اما قاهره به صورت موقتی و در راستای اهداف منطقه ایو بین المللی، چشم خود را بر روی این مسائل بسته است.
