عصر روز پنج شنبه 7 ژوئن جاری شهر دوحه پایتخت قطر میزبان یک سمینار فرهنگی هنری به نام (قدس ما را فرا می خواند ) بود که یک انجمن قطری به مناسبت چهلمین سالگرد اشغال مسجد الاقصی و قدس شریف و دیگر مناطق فلسطینی ( نوار غزه و کرانه باختری ) آن را برگزار کرده بود. شرکت کنندگان در این سمینار و در راس آنها علامه دکتر یوسف قرضاوی مسائل مهمی درباره وظایف ملت های عربی و اسلامی پیرامون مساله فلسطین که مساله اصلی جهان عرب و اسلام است مطرح کردند و در پایان به این نتیجه رسیدند که وضعیت فعلی فلسطین ناشی از کوتاهی جهان عرب و اسلام در انجام وظیفه خود می باشد.
علامه قرضاوی طی سخنانی در این سمینار اظهار داشت که ملت های عرب و مسلمان وظیفه دارند که از ملت فلسطین پشتیبانی مالی کنند. وی با تاکید بر اهمیت این اصطلاح (وظیفه) و لزوم خودداری از به کار بردن اصطلاح کمک مالی، اقدامات انجام گرفته در این زمینه را یک تکلیف شرعی و نه منت بر مردم فلسطین خواند و افزود که مساله فلسطین مساله جهان عرب و جهان اسلام است و تنها به فلسطینیان ساکن آن مربوط نمی شود. وی با تاکید بر اهمیت طرح قبلی خود تحت عنوان “جهاد مدنی” برای حفظ هویت ساکنان قدس و به طور عام مردم فلسطین در سرزمین خود در برابر تلاش های دشمنان برای مجبور کردن آنان به مهاجرت و حذف هویت اسلامی آن ها، اوضاع کنونی را برای انجام این طرح مناسب دانست.
لازم به ذکر است که علامه قرضاوی در پنجمین کنفرانس قدس که موسسه بین المللی قدس در اواخر ماه مارس گذشته آن را در شهر الجزیره پایتخت الجزائر برگزار کرد، ضمن ارائه طرح خود تحت عنوان ” جهاد مدنی” در فلسطین و ” اسکان در قدس”، نسبت به طرح و توطئه صهیونیست ها برای تخلیه شهر قدس از مسلمانان و مهاجرت دادن ساکنان آنان هشدار داد. وی فعالیت موسسه قدس را که خود ریاست هیئت امنای آن را بر عهده دارد، شکلی دیگر از اشکال جهاد در راه کمک به مساله فلسطین و ” جهاد مدنی ” برای حمایت از قدس و دیگر مناطق فلسطینی برای باقی ماندن ملت فلسطین در سرزمین خود و ایستادگی در برابر صهیونیست ها دانست.
مرحوم ابن القیم جوزی جهاد را 13 نوع می داند، اما قرضاوی این نوع جهاد را نیز به آنها اضافه کرد.
واقعیت این است که طرح مساله جهاد یا مقاومت مدنی مساله تازه ای نیست، بلکه اندیشمندان اسلامی فعال در زمینه مقاومت در برابر ظلم و سیطره طلبی قبلا نیز آن را مطرح کرده بودند. بر اساس اظهار نظرهای پژوهشگران جهاد مدنی «یک شیوه متفاوت می باشد بطوریکه هر فرد عادی غیر مسلح می تواند به همراه خانواده اش در این تکلیف جهادی در برابر سلطه جویی ابرقدرت ها شرکت کند.» بر اساس بررسی دکتر احمد محمد عبدالله، جهاد مدنی ” مفهومی مرکب است که از عوامل قدیم و جدید شکل می گیرد و در تفسیر و اجرای آن عوامل متعددی دخالت دارند” که مهمترین آنها عبارتند از:
امر به معروف و نهی از منکر : در این مرحله تلاش برای اصلاح منکرات محدود به ترک یا جلوگیری از آن نمی باشد، بلکه تا حد جایگزینی یک کار خوب با آن ادامه می یابد. به طور مثال عدم نشر اخبار موهون کافی نیست، بلکه باید با بهره گیری از تکنولوژی های پیشرفته ارتباطی مانند کانال های ماهواره ای و شبکه اینترنت، اخبار مفید و سودمندی تولید و منتشر ساخت. بدین ترتیب بعید نیست که علامه قرضاوی در آینده دستور راه اندازی یا حمایت از راه اندازی پایگاه های اینترنتی هدفمند و پایبند به مسائل شرعی را تحت عنوان” جهاد روز” صادر کند.
فعالیت اجتماعی: این عامل شامل امداد رسانی داوطلبانه مانند کمک های مالی یا عینی، فعالیت با هدف توانمند سازی یا افزایش مهارت های افراد مورد نظر و آموزش آنها برای اداره امور خود، طرح های اعطای وام و نیز طرح های پر درآمد می باشد.
خودداری از کاربرد خشونت (در امر به معروف و نهی از منکر): این شیوه مبتنی بر استفاده از هماهنگی، ارتباط با دیگران، فراخوانی و فداکاری و دوری از خشونت است و امثال آن در انقلاب های ایران و هند و انتفاضه اول موسوم به ” انتفاضه سنگ” که در سال های 1988 تا 1993 جریان داشت، قابل مشاهده است.
از نمونه های جهاد مدنی که در بررسی معتز الخطیب به طور نمونه به آنها اشاره شده است می توان موارد زیر را ذکر کرد:
ـ انواع اعتراض: راهپیمایی ها، اعتراضات و تظاهرات ها از این نمونه هستند. فلسطین در سال 1936 شاهد طولانی ترین اعتصاب مسالمت آمیز به مدت 6 ماه بود.
ـ فراهم کردن وسایل مورد نیاز بشر و کارهای روزمره برای ادامه زندگی.
ـ نافرمانی مدنی (مسالمت آمیز)
ـ بازسازی منازل تخریب شده توسط اشغالگران.
ـ رفع اختلافات و توانمند سازی
ـ نقش انجمن های خیریه و بشر دوستانه.
بدون شک موسسات داوطلب و و امداد رسان در گذشته و نیز امروز نقش مهمی در کمک به مساله فلسطین از طریق حمایت از مقاومت فلسطینیان در سرزمین های اشغالی، حفظ هویت فرهنگی و حمایت از مقدسات اسلامی ایفا کرده اند… از بزرگترین این موسسات می توان به موسسه ترمیم اماکن مقدس اسلامی “الاقصی” اشاره کرد که به ریاست شیخ رائد صلاح در سرزمین های اشغالی فعالیت می کند. از موسسات دیگر موسسه بین المللی ” القدس” می باشد که مقر آن در بیروت است و در برخی شهر های دیگر دفاتر نمایندگی دائر کرده است.
موسسه های پیشرو
از مهمترین اقدامات موسسه ترمیم اماکن مقدس اسلامی “الاقصی” می توان به مقاومت همیشگی آن در برابر حمله اشغالگران برای تخریب مسیر منتهی به درب غربی مسجد الاقصی از طریق برگزاری تظاهرات اعتراض آمیز و تلاش برای ایجاد مانع در برابر عملیات نیرو های صهیونیستی و انتشار خبر این اقدام صهیونیست ها در جهان عرب و اسلام به وسیله رسانه های گروهی و غیره اشاره کرد. قبل از این هم، موسسه مذکور اقداماتی را در جهت بازسازی و محافظت از مسجد الاقصی انجام داده است که از جمله آنها می توان به بازسازی ” مصلای مروانی ” و محافظت از اوقاف و فراهم ساختن امکان دسترسی مسلمانان به مسجد الاقصی و احیای جایگاه معنوی و علمی آن به وسیله برگزاری راهپیمایی معروف “بیرق ها” و تشویق فلسطینیان سرزمین های اشغالی سال 1948 سفر به قدس و در اختیار گذاشتن اتوبوس های مجانی برای انتقال آنان به این شهر و راه اندازی کلاس های درس علمی از طریق اجرای طرح ” نشست های علمی” اشاره کرد.
اما درباره ” موسسه بین المللی قدس ” باید گفت که این موسسه طرح های متنوعی را در زمینه های اجتماعی، فرهنگی، اطلاع رسانی در عرصه آموزشی و بهداشتی اجرا کرده است و هم اکنون نیز به اقدامات و خدمت رسانی خود در این زمینه ادامه می دهد. بر اساس اظهارات محمد اکرم عدلونی دبیر کل موسسه جهانی قدس در کنفرانس الجزایر، 60 طرح برای خدمت رسانی به قدس به تصویب رسیده است و این طرح ها تلاش دارند که به حضور ساکنان قدس در این شهر تداوم بخشند. موسسه بین المللی قدس برای تحقق این مساله یک طرح عملیاتی اجرایی در نظر گرفته است که بر اساس آن، 60 طرح مذکور طی سال های 2007/2008 و با هزینه مغادل 34 میلیون دلار اجرا خواهند شد.
این طرح ها شامل موارد زیر می باشند: 6 طرح در زمینه محافظت از مقدسات اسلامی به ارزش 2 میلیون دلار، 6 طرح زیر ساختی به ارزش 6 میلیون دلار، 8 طرح در زمینه توسعه اجتماعی به ارزش یک میلیون دلار، 9 طرح در زمینه توسعه انسانی به ارزش یک میلیون و هفتصد هزار دلار، 9 طرح در زمینه توسعه اقتصادی و اوقاف به ارزش یک میلیون و سیصد هزار دلار و 7 طرح ویژه حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی. در حال حاضر مبلغی در حدود 9 میلیون دلار برای اجرای مجموع این طرح ها جمع آوری شده است و امید است که این مبلغ افزایش یابد.
این موسسه همچنین در تشکیل ” شبکه جهانی موسسات فعال در زمینه قدس ” برای هماهنگی تلاش ها در زمینه کمک رسانی به قدس و نیز تاسیس انجمن “خبرنگاران قدس ” به منظور تشویق مطبوعات برای کمک به مساله فلسطین در زمینه فرهنگی و هنری و انتشار تعدادی نشریه و گزارش های مهم نقش زیادی داشته است.
مطمئنا ” جهاد مدنی ” یا ” مقاومت مدنی ” تحت هیچ شرایطی حق ملت فلسطین در انجام انواع جهاد و از جمله ” مبارزه مسلحانه ” را نادیده نخواهد گرفت. بنابراین جهاد مدنی یکی از انواع متعدد مقاومت و نه جایگزینی برای آنها می باشد.
بنا به گفته “منیر شفیق” اندیشمند فلسطینی «تجربه تاریخی و کنونی و نیز خود زندگی، و شرایط موجود از لحاظ زمانی و طرف مقابل و آنچه که می تواند تغییری در توازن قدرت ایحاد کند و نیز شرایط منطقه ای و بین المللی …همگی می توانند از عوامل تاثیر گذار در انتخاب نوع مبارزه باشد».
فلسطین طی سال ها مبارزه با اشغالگری رژیم صهیونیستی و انگلستان انواع مختلف جهاد و مبارزه در راه فلسطین و آرمان آن را تجربه کرده است.
