آزادسازی اسرای فلسطینی از زندان‌های رژیم اشغالگر، همواره یکی از اولویت‌های ملی نیروهای مقاومت فلسطین بوده است. در عین حال، این موضوع برای رهبران گروه‌های مقاومت – به‌ویژه آن‌هایی که خود در مبارزه و مقاومت فلسطین درگیر بوده و تجربه زندان و اسارت را داشته‌اند – یک تعهد بزرگ و وظیفه مقدس محسوب می‌شد. این رهبران آزادی اسرا را به‌عنوان یک دِین بر گردن خود و باری بر دوش‌شان تلقی می‌کردند که باید آن را ادا کنند. این رویکرد را رهبران مقاومت بارها اعلام کرده‌اند و در طول تاریخ نیز موفق به تحقق آن در چندین مقطع تاریخی شده‌اند.
معامله‌های تبادل اسرا در تاریخ فلسطین
در تاریخ جنبش ملی فلسطین، چندین معامله تبادل اسرا توسط گروه‌های فلسطینی انجام شده که طی آن هزاران اسیر فلسطینی آزاد شده‌اند. برخی از مهم‌ترین این معاملات در سال‌های:
۱۹۶۸، ۱۹۷۹، ۱۹۸۳، ۱۹۸۵، ۲۰۰۹، ۲۰۱۱، ۲۰۲۳ انجام شده‌اند و جدیدترین آن‌ها که در حال حاضر در حال اجرا است، در چندین مرحله متوالی صورت می‌گیرد.
علاوه بر این، طی توافقنامه اسلو (۱۹۹۳) نیز گروهی از اسرا آزاد شدند، اما اسرایی که به حکم حبس ابد محکوم شده و در پرونده‌های آن‌ها کشتن نظامیان یا شهرک‌نشینان صهیونیست* ذکر شده بود، از این توافق مستثنی شدند.
با این حال، توافق اسلو نه‌تنها موفق به آزادی اسرای محکوم به حبس ابد نشد، بلکه به‌دلیل محدودیت‌هایی که ایجاد کرد، مانعی جدی برای مقاومت جهت اجرای عملیات‌هایی شد که می‌توانستند به آزادی اسرا منجر شوند. این شرایط باعث شد که موضوع آزادی اسرا به بحرانی پیچیده و ناامیدکننده تبدیل شود که تا حدود سه دهه دچار رکود بود. این بن‌بست زمانی شکسته شد که مقاومت در نوار غزه پس از انتفاضه دوم (۲۰۰۰) به مرحله جدیدی از قدرت رسید.
آخرین تبادل اسرا که طی آن اسرای تحت بازداشت موقت و با احکام سنگین و حبس ابد آزاد شدند، در سال ۱۹۸۵ صورت گرفت و مقاومت تنها در سال ۲۰۱۱ توانست دسته جدیدی از این اسرا را آزاد کند. این در حالی است که پس از انتفاضه اول (۱۹۸۷) و دوم (۲۰۰۰)، صدها فلسطینی به حبس ابد و احکام سنگین محکوم شدند.
چرا معامله تبادل اسرای امروز اهمیت تاریخی دارد؟
با وجود اهمیت تمام معاملات پیشین تبادل اسرا، معامله‌ای که در حال حاضر در جریان است، ویژگی‌های خاصی دارد که آن را در تاریخ فلسطین بی‌نظی* می‌کند. اگر این معامله تا انتها کامل شود، یک نقطه عطف تاریخی در مسیر جنبش ملی فلسطین خواهد بود.
مهم‌ترین تفاوت‌های این معامله با موارد قبلی این است که:
- برخلاف معاملات گذشته که در چارچوب مذاکرات سیاسی انجام می‌شد، این معامله پس از یک جنگ شدید و تاریخی رخ داده که ۱۵ ماه به طول انجامید.
- این طولانی‌ترین و شدیدترین نبرد میان مقاومت فلسطین و ارتش اشغالگر در تاریخ فلسطین بوده است.
- در این نبرد، ملت فلسطین در یک منطقه کوچک و محاصره‌شده، هزینه‌ای سنگین پرداخت کرد و فداکاری‌های بزرگی انجام داد که معنای جدیدی به مبارزه فلسطینیان داده است.
۷ فایده استراتژیک عملیات آزادی اسرا
۱. شکست اراده رژیم صهیونیستی
در حالی که مقامات سیاسی و امنیتی رژیم صهیونیستی بارها اعلام کرده بودند که باید قانونی برای اعدام مبارزان فلسطینی تصویب شود، امروز شاهد آن هستیم که این مبارزان به کوری چشم رژیم اشغالگر و سران آن آزاد می‌شوند. این امر یکی از اهداف اصلی نتانیاهو در آغاز جنگ را ناکام گذاشته است.
۲. آزادی اسرا بدون امتیازدهی سیاسی
این عملیات نه در چارچوب یک معامله سیاسی و نه در قالب یک توافق امنیتی با اشغالگران انجام شده است. برخلاف توافق اسلو که فلسطینی‌ها را مجبور به شناسایی رژیم صهیونیستی و واگذاری ۷۸ درصد از خاک فلسطین کرد، این آزادی اسرا در بستر مقاومت و بدون هیچ امتیازدهی سیاسی به‌دست آمده است.
۳. دستاورد یک جنگ تاریخی
آزادی این اسرا نتیجه یک نبرد بی‌سابقه با اهداف، پیامدها و ابعاد استراتژیک و ملی بزرگ است. این نبرد صرفاً برای آزادی اسرا نبود، بلکه در راستای پروژه آزادی فلسطین رخ داد. با این حال، آزادسازی اسرا یکی از دستاوردهای مهم این نبرد بزرگ است.
۴. آزادسازی مهم‌ترین مبارزان فلسطینی
در مرحله اول این توافق، بیش از ۳۰۰ اسیر دارای حکم حبس ابد آزاد شده‌اند و انتظار می‌رود که در پایان سه مرحله، تمام ۶۰۰ اسیر محکوم به حبس ابد که پیش از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بازداشت شده بودند، آزاد شوند.
۵. بازگشت رهبران بزرگ مقاومت به میدان
افرادی که در این معامله آزاد شده‌اند، رهبران برجسته مقاومت هستند که تاریخ فلسطین را در انتفاضه اول (۱۹۸۷)، دوم (۲۰۰۰)، و انتفاضه قدس (۲۰۱۸) ساخته‌اند. این افراد قدرت و ستون فقرات مقاومت را تشکیل داده‌اند و حضور آن‌ها در عرصه سیاسی و نظامی فلسطین، تأثیرات عمیقی بر آینده مقاومت خواهد داشت.
برای درک اهمیت بازگشت این رهبران، کافی است بدانیم که بسیاری از فرماندهان شهید نبرد طوفان الاقصی، از جمله کسانی بودند که در سال ۲۰۱۱ در معامله “وفاء الأحرار” (معامله شالیت) آزاد شده بودند.
۶. تقویت روحیه مقاومت در جوانان فلسطینی
این آزادی اسرا، پیام مهمی را به جوانان فلسطینی ارسال می‌کند:
“پشتوانه‌ای قوی دارید که در صورت اسارت، شما را آزاد خواهد کرد.”
این موضوع باعث افزایش اعتماد به مقاومت شده و سیاست‌های سرکوبگرانه رژیم صهیونیستی را ناکام می‌گذارد.
۷. تغییر فضای سیاسی فلسطین
رکود و ضعف در عرصه سیاست فلسطین، ناشی از فرسودگی نهادهای رسمی و ناتوانی در برگزاری انتخابات است. بازگشت رهبران برجسته‌ای همچون مروان برغوثی، احمد سعدات، ابراهیم حامد، مروان عیسی، عباس السید و دیگر فرماندهان، می‌تواند فضای سیاسی فلسطین را متحول کند.
شایان ذکر است که “سند وفاق ملی فلسطین” که به یک نقطه عطف در توافقات ملی فلسطینی تبدیل شد، حاصل تلاش رهبران اسیر در زندان بود. بازگشت این رهبران به عرصه سیاسی، می‌تواند تأثیر بزرگی در آینده جنبش ملی فلسطین داشته باشد.
